«Θεόδωρος Τερζόπουλος. Ο σκηνοθέτης στο μεταίχμιο»: Το βιβλίο του Δημήτρη Τσατσούλη για τον Έλληνα σκηνοθέτη (εκδ. 24 Γράμματα)
Το νέο βιβλίο του Δημήτρη Τσατσούλη με τίτλο «Θεόδωρος Τερζόπουλος. Ο σκηνοθέτης στο μεταίχμιο» αποτελεί την προσωπική του πρόταση πάνω στο θέατρο του Θεόδωρου Τερζόπουλου, μετά μια 35ετία περίπου θεωρητικής και κριτικής προσέγγισης των παραστάσεων του σημαντικότερου διεθνή Έλληνα σκηνοθέτη. Πρόταση που στηρίζεται στην πεποίθηση ότι ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, μέσω των παραστάσεών του, υπηρετεί κατεξοχήν το υπερ-πολιτισμικό θέατρο. Τούτο σημαίνει ότι πρόκειται για έναν σκηνοθέτη στο μεταίχμιο ή, καλύτερα, στο κατώφλι, σημείο από το οποίο μπορεί να βλέπει ταυτόχρονα το εντός και το εκτός, ώστε με την κάθετου κίνηση/παράσταση, να διαβαίνει αμφίδρομα το κατώφλι, διαρρηγνύοντας τα όρια, τα σύνορα, τις διαφορές και τις διαφορετικότητες.
Υπό αυτή την οπτική, η μελέτη, ανατρέχοντας σε θεατρολογικά, κοινωνιολογικά και ανθρωπολογικά εργαλεία, εξετάζει, μέσω των παραστάσεών του, τον άδηλο διάλογο του Τερζόπουλου με την ευρωπαϊκή ή ανατολική καλλιτεχνική δημιουργία (Αρτώ, Κουν, Μπαουχάους, Ιαπωνικό Θέατρο, κ.ά), την λαϊκή τέχνη, τις φιλοσοφικές ή κοσμολογικές θεωρήσεις που συγκλίνουν σε εκείνη του «Παγκοσμίου Ανθρώπου», αλλά και την «πρωτόγονη» σκέψη, διαμορφώνοντας τελικά το παλίμψηστο που συνιστά η εκάστοτε παραστασιακή δημιουργία του στον χώρο και στον χρόνο.
Μεταφυσικός στη δομή, καθώς αρχιτεκτονεί τη σκηνή του με βάση τον ουράνιο διαβήτη και τον γήινο γνώμονα, διονυσιακός στην έκφραση, καθώς το κυρίαρχο λογοκεντρικό μοντέλο επικοινωνίας υποχωρεί μπροστά στη δύναμη του εξω-γλωσσικού συστήματος και των πανανθρώπινων συμπαντικών λησμονημένων ήχων που επιβάλλει μέσω των ηθοποιών του, ο Θεόδωρος Τερζόπουλος δεν παύει να δημιουργεί βαθιά πολιτικοποιημένες, ως προς την ουσία τους, παραστάσεις, καθώς σε αυτές υφέρπουν έντεχνα μετουσιωμένα σε αισθητικό γεγονός ζητήματα όπως οι έμφυλες ταυτότητες (Η τελευταία μάσκα, Αίας, η τρέλα, Νόρα, κ.ά.), το ατομικό και συλλογικό τραύμα (Ρέκβιεμ, Eterna, κ.ά., αλλά κυρίως η περφόρμανς Τζενίν, βασισμένη στον ποιητικό θρήνο της Ετέλ Αντνάν για την ισοπέδωση της παλαιστινιακής πόλης Τζενίν), η διαπραγμάτευση του πένθους (Ιοκάστη, Paska Devaddis, Έρημος, Κάθοδος, κ.ά.), οι κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις-εμπόλεμες καταστάσεις (Αντιγόνη, Τρωάδες, Προμηθέας Δεσμώτης, Μάουζερ, Η Μάνα Κουράγιο, κ.ά.), η απανθρωποίηση μπροστά στο κέρδος (Αμόρ).
Η μελέτη αυτή προσεγγίζει τον πολιτικό, μεταφυσικό όσο και διονυσιακό σκηνοθέτη αναλύοντας ένα σημαντικότατο μέρος των παραστάσεών του, τις οποίες σκηνοθέτησε είτε στη μόνιμη βάση του, στο Θέατρο Άττις, είτε σε μεγάλες θεατρικές σκηνές της Ευρώπης, της Ασίας και της Αμερικής.
Η μελέτη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις 24 Γράμματα, μετά μια κατατοπιστική Εισαγωγή, χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, τα οποία εξετάζουν, με βάση τις παραστάσεις του Θεόδωρου Τερζόπουλου, διαφορετικές εκδοχές της δημιουργίας του: 1. Το διαπολιτισμικό θέατρο ως πολιτική πράξη. 2. Ο διαβήτης και ο γνώμων. 3. Αφωνία, ηχολαλία, γλωσσολαλία ως εναλλακτική επικοινωνία υπερπολιτισμικού θεάτρου. Εκδοχές δημιουργίας ενός σκηνοθέτη που αναζητά να αναδείξει την ουτοπία σε μια, υπό νέους όρους, παγκόσμια πραγματικότητα, με επίκεντρο τον μεταφυσικά γεωμετρημένο κόσμο και τον διονυσιακό, ανορθολογικό, ζωώδη, πέρα από συγκεκριμένους πολιτισμούς, άνθρωπο.
Ο Δημήτρης Τσατσούλης είναι Ομότιμος Καθηγητής του Παν/μίου Πατρών, σημειωτικός του θεάτρου και της εικόνας, κοινωνιολόγος, θεωρητικός της περφόρμανς, με σπουδές στην Αθήνα και το Παρίσι. Ασκεί συστηματικά κριτική θεάτρου από τη δεκαετία του 1990, ενώ είναι ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Ένωσης Κριτικών Θεάτρου και Παραστατικών Τεχνών.
Έχει ασχοληθεί με τις πολιτικο-κοινωνικές συνιστώσες της σύγχρονης πρόσληψης του αρχαίου δράματος από Έλληνες, Δυτικούς και μη Δυτικούς σκηνοθέτες (Αφρικανούς, Ιάπωνες, Κινέζους κ.ά.) στα βιβλία του Δυτικό ηγεμονικό «παράδειγμα» και διαπολιτισμικό θέατρο (2017), Μεσαιωνική Φάρσα, Ρακίνας, Καστελλούτσι (2019) και Από το Αττικό Δράμα στο Σύγχρονο Θέατρο (συλλογικό, 2008)· με τη θεωρητική προσέγγιση του έργου Νεοελλήνων θεατρικών συγγραφέων στα βιβλία του Η θεωρία των Πιθανών Κόσμων και η Δραματουργία της Λούλας Αναγνωστάκη (2019), Ιψενικά διακείμενα στη δραματουργία του Ιάκωβου Καμπανέλλη (2004) όπως και στο 2ο μέρος του βιβλίου Σημεία γραφής – Κώδικες σκηνής (Μανιώτης, Στάικος, Τακόπουλος, Χρυσούλης, 2007) ή σε εκτενή άρθρα του για τους Δ. Δημητριάδη, Ε. Πέγκα, Α. Φλουράκη, Α. & Κ. Κούφαλη, κ.ά.
Έχει ασχοληθεί επίσης, με τη φωτογραφία και τη σχέση της με τη θεατρική παράσταση στα βιβλία του Διάλογος Εικόνων. Φωτογραφία και σουρεαλιστική αισθητική στη σκηνική γραφή της Socìetas Raffaello Sanzio (δίγλωσση έκδοση, 2011) και Η Γλώσσα της Εικόνας (20152)· με τις γενικές αρχές της παραστασιολογίας στο βιβλίο του Σημειολογικές προσεγγίσεις του θεατρικού φαινομένου (19992) ή την ανάλυση παραστάσεων Ελλήνων σκηνοθετών, όπως στο συλλογικό βιβλίο Λευτέρης Βογιατζής. Ο Σκηνοθέτης, ο Ηθοποιός (2019) και σε εκτενή άρθρα για τον Μιχαήλ Μαρμαρινό, τον Στ. Τσακίρη, Κ. Τσιάνο, Γ. Κιμούλη, Ν. Κοντούρη ή ακόμα και την Εύα Πάλμερ-Σικελιανού. Τέλος, έχει ασχοληθεί και με την αφηγηματολογική ανάλυση ελληνικής και ξένης πεζογραφίας στα βιβλία του Η περιπέτεια της αφήγησης (20032) και Αψοφητί…(2001), κ.ά. Έχει υπάρξει μέλος κρατικών και μη Επιτροπών Λογοτεχνικών και Θεατρικών Βραβείων, ενώ υπήρξε υπεύθυνος έκδοσης 32 θεατρολογικών βιβλίων (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα). Υπήρξε επίσης κριτικός λογοτεχνικού και θεωρητικού βιβλίου κατά τις δεκαετίες 1980-2000 σε έγκυρα περιοδικά και εφημερίδες.
Συνεργάστηκε σε λογοτεχνικές παραγωγές της Κρατικής Τηλεόρασης ως κειμενογράφος πολιτιστικών εκπομπών (αφιέρωμα σε Γ. Βιζυηνό, Μ. Μητσάκη κ.ά.), ενώ υπήρξε συντελεστής (στην παραγωγή, δραματουργία, μετάφραση, σκηνοθεσία) θεατρικών παραστάσεων.
9°
