«Η Φανέλα με το 9» του κινηματογραφικού Μένη Κουμανταρέα

Η 5η Δεκεμβρίου του 2014 αποτελεί μία μαύρη μέρα των ελληνικών τεχνών και γραμμάτων. Ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες πεζογράφους, ο Μένης Κουμανταρέας, βρέθηκε νεκρός στο διαμέρισμά του σαν σήμερα πριν 7 χρόνια. Ο συγγραφέας με καταγωγή από το κέντρο της Αθήνας έχει γράψει την δική του ιστορία στην ελληνική λογοτεχνία και το έργο που τον έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό είναι το βιβλίο «Η Φανέλα με το 9». Αργότερα μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο με σκηνοθέτη τον Παντελή Βούλγαρη και πρωταγωνιστή τον Στράτο Τζώρτζογλου.

Ο Μένης Κουμανταρέας γεννήθηκε στη Βικτώρια, στο κέντρο της πρωτεύουσας στις 16 Μαΐου 1931. Σε ηλικία 17 ετών μετακόμισε για ένα διάστημα στο Λονδίνο δίπλα στον αδερφό του πατέρα του. Εκεί είναι η πρώτη φορά που έρχεται σε επαφή με την πολιτιστική κίνηση και του ριζώνεται η ιδέα του γραψίματος. Ένα χρόνο μετά θα αποφοιτήσει από Πρότυπο Λύκειο Αθηνών και έπειτα θα σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η ειρωνεία είναι πως δεν πήρε ποτέ το πτυχίο του στα νομικά και φιλολογικά. Η πρώτη του επαφή με τη γραφή είναι το 1961 με μεταφράσεις έργων των Αλμπέρτο Μοράβια, Έρνεστ Χέμινγουεϊ και Τζέιμς Τζόις στο περιοδικό «Ταχυδρόμος». Κυκλοφορεί το πρώτο του βιβλίο το 1962 με τίτλο «Τα μηχανάκια» και θεματική μερικούς καταπιεσμένους έφηβους που καταφεύγουν στα όνειρά τους. Το βιβλίο του «Το Αρμένισμα» του 1967, θα τον οδηγήσει 4 φορές σε δίκη την περίοδο της δικτατορίας και η τοιχογραφία της ελληνικής κοινωνίας από το 1949 εώς το 1990, «Δύο φορές Έλληνας», αποτέλεσε μία μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Στη ζωή του τιμήθηκε τέσσερις φορές με το Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας και το 2008 η Ακαδημία Αθηνών τον βραβεύει για το σύνολο του έργου του. Το έργο που τον βάζει για τα καλά στις συνειδήσεις του κόσμου είναι «Η Φανέλα με το 9». Ακόμα και εκείνοι που δεν γνώριζαν τη συγγραφική του ιδιότητα, μαθαίνουν το όνομά του από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου.

Η πρώτη έκδοση της μεγάλης κινηματογραφικής επιτυχίας με πρωταγωνιστή τον Στράτο Τζώρτζογλου, είναι σε μορφή περιοδικού 11 τευχών. Το πρώτο βγαίνει τον Μάιο του 1985 και η συλλογή κλείνει τον Μάρτιο του 1986. Την ίδια χρόνια βγαίνει και σε βιβλίο από τις εκδόσεις Κέδρος. Η ιστορία αφορά τον Μπιλ Σερέτη, έναν νεαρό ελπιδοφόρο Έλληνα ποδοσφαιριστή, ο οποίος προσπαθεί να ακολουθήσει το όνειρό του, θέλοντας να αγωνιστεί επαγγελματικά. Στον δρόμο θα βρει πολλά εμπόδια, αφού γνωρίζει πολλές δυσκολίες και φεύγει κυνηγημένος από τη μία πόλη στην άλλη. Ο Μπιλ γίνεται ο ήρωας της Κυριακής αλλά ταυτόχρονα γνωρίζει και την άσχημη πλευρά του ποδοσφαίρου. Τα στημένα παιχνίδια, τη ζωή με ανθρώπους της νύχτας και τους τραυματισμούς.

Δεν έχει σημασία για το αν θεωρεί κανείς τη «Φανέλα με το 9» ένα σπουδαίο βιβλίο. Μέχρι και σήμερα αποτελεί μία από τις πιο νοσταλγικές μαρτυρίες μίας Ελλάδας που ανήκει στο παρελθόν. Ο Κουμανταρέας καταγράφει μία χώρα που δεν έμαθε από τις αποτυχίες της και συνεχίζει να κάνει τα ίδια λάθη αδιάκοπα μέχρι και σήμερα, ακόμα περισσότερο στον αθλητισμό. Δεν θέλησε απλά να δημιουργήσει έναν ήρωα στο πρόσωπο του Μπιλ Σερέτη αλλά να περιγράψει το τι συνέβαινε στη χώρα τη δεκαετία του 1980. Η αποξένωση, τα συναισθήματα και η πορεία από τη κορυφή ως την πτώση, είναι διάχυτα σε κάθε σελίδα.

Πολλοί ήταν εκείνοι που δεν είδαν με καλό μάτι την προσπάθεια του Μένη Κουμανταρέα να γράψει ένα βιβλίο με αναφορές στο ποδόσφαιρο. Ο ίδιος βρέθηκε σε μία εκδήλωση του Μεγάρου Μουσικής το 2012 και αναφέρθηκε στο διήγημα του 1986. «Δεν άρεσε σε πολλούς είναι η αλήθεια. Το μεγαλύτερο τους πρόβλημα είναι πως θεωρούν ότι δεν γνωρίζω τίποτα από ποδόσφαιρο και έκανα μία απόπειρα να γράψω κάτι γι’ αυτό. Επίσης πολλοί χαλάστηκαν που έκανα τον Σερέτη να αποτύχει. Είναι η αλήθεια πως απέτυχε σαν ποδοσφαιριστής αλλά σαν άνθρωπος ωρίμασε και είδε τα πράγματα διαφορετικά. Το βάρος που νιώθουμε σήμερα, μας κάνει καλύτερους ανθρώπους αύριο» ήταν μερικές από τις λέξεις που χρησιμοποίησε περιγράφοντας την «Φανέλα με το 9» αρκετά χρόνια μετά.

Το βιβλίο αγαπήθηκε από μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας. Ο Παντελής Βούλγαρης δύο χρόνια αργότερα θα το μεταφέρει στον κινηματογράφο, σε σενάριο του ίδιου του συγγραφέα. Η ταινία με πρωταγωνιστή τον νεαρό τότε Στράτο Τζώρτζογλου, έκανε εμπορική επιτυχία και θεωρείται ένα από τα λίγα κλασικά έργα που αφορούν το ελληνικό ποδόσφαιρο. Στο σήμερα, οι περιπέτειες του Μπιλ Σερέτη με τη στρογγυλή θεά στα πόδια θεωρούνται μία πολύ καλή αλλά μακρινή ανάμνηση, με δόσεις vintage νοσταλγίας. Οι περιγραφές με τα τρένα που πάνε κι έρχονται, την αδικία που νιώθει ο πρωταγωνιστής και οι φτωχογειτονιές της Ελλάδας των 80s, είναι ικανές να σε ταξιδέψουν.

Την ταινία ντύνει μουσικά ο Σταμάτης Σπανουδάκης με μία σειρά από τραγούδια. Η Κατερίνα Σιαπάντα ερμηνεύει το «Ζωή Κλεμμένη» και βάζει έναν ωραίο επίλογο στη μοναδική μεταφορά βιβλίου του Μένη Κουμανταρέα στον κινηματογράφο. Ένας συγγραφέας που σε κάθε περίπτωση ήταν κινηματογραφικός μέσα από τις διηγήσεις του.