Γρηγόρης Χατζάκης: «Δεν πίστευα πως ο «Λόγος» του Κάι Μουνκ δεν είχε ανέβει ποτέ στην Ελλάδα»

Ο Γρηγόρης Χατζάκης ανεβάζει τον «Λόγο» του Κάι Μουνκ στην Α' Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία Αθηνών. Πρόκειται για ένα βαθιά θρησκευτικό έργο, που βασίζεται στη διαμάχη δύο οικογενειών για θέματα πίστης, με φόντο τον έρωτα δύο νέων. Ανεβαίνει για πρώτη φορά σε ελληνική σκηνή και ο σκηνοθέτης επιλέγει έναν χώρο λατρείας για να το παρουσιάσει. Ο Βαγγέλης Στρατηγάκης υποδύεται όλους τους ρόλους της παράστασης, ενώ θα τον συνοδεύει χορωδία.

Γρηγόρης Χατζάκης: Συνέντευξη για το έργο «Ο Λόγος» του Κάι Μουνκ

Ο «Λόγος» ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Πώς οδηγηθήκατε σ' αυτή την επιλογή; Είχατε δει και την ταινία του Ντράγιερ;

Όταν ετοιμάζαμε την «Αλίκη» (Bios, 2023), η Ελένη Ζιώγα μού είχε μιλήσει για την ταινία, καθώς και για το πόσο την είχε επηρεάσει. Και, καθώς έχουμε κοινές αναζητήσεις, πίστευε ότι θα επηρέαζε κι εμένα. Και όντως με άγγιξε. Το είδα το ίδιο βράδυ δύο φορές. Aπό λάθος είχα βάλει την πρώτη εκδοχή, του Γκούσταφ Μολάντερ –εξαιρετική κι αυτή, παρεμπιπτόντως, και παραγνωρισμένη–, του 1943, κι όταν στους τίτλους τέλους το συνειδητοποίησα, έβαλα επιτόπου και αυτήν του Καρλ Τέοντορ Ντράγιερ. Από τότε είχα σκεφτεί πως θα με αφορούσε να ασχοληθώ με το έργο του Μουνκ. Βρήκα το πρωτότυπο θεατρικό και δεν μπορούσα να πιστέψω πως ένα τέτοιο κείμενο, με τόσο διαπεραστικό λόγο και ιδέες, δεν είχε ανέβει ποτέ στην Ελλάδα. Συζητώντας με τον Βαγγέλη ιδέες για κάποιο έργο, του μίλησα για τον «Λόγο» και το ενδιαφέρον μου να ανέβει με έναν ηθοποιό να ερμηνεύει όλους τους ρόλους. Ο Βαγγέλης γοητεύτηκε επίσης από το κείμενο, και κάπως έτσι άρχισε να φτιάχνεται το πρώτο καλούπι.

Γιατί επιλέξατε την Ευαγγελική Εκκλησία ως χώρο παραστάσεων; Πώς βοηθάει η ειδική αυτή συνθήκη, δεδομένου ότι η θρησκεία έχει κεντρικό ρόλο στο έργο;

Στο έργο η πίστη και η θρησκεία παίζουν όντως κεντρικό ρόλο. Είναι μια ανεστραμμένη εκδοχή «Ρωμαίου και Ιουλιέτας», από την οπτική των γονιών, οι οποίοι δεν δέχονται έναν γάμο, εξαιτίας της προσωπικής τους διαμάχης. Και η διαμάχη τους αφορά τα πιστεύω τους. Είναι αμφότεροι χριστιανοί, αμφότεροι ευαγγελικοί/προτεστάντες, αλλά διαφωνούν στο πώς εφαρμόζουν την πίστη τους στην καθημερινότητά τους. Οφείλουν να χαίρονται τη ζωή ή να προσβλέπουν στον θάνατο; Κι αυτή η διαφωνία τους γίνεται ακρογωνιαίος λίθος, ξεχνώντας τελικά την ίδια την έννοια της πίστης τους. Αυτή ακριβώς η σχέση απεικονίζεται αρχιτεκτονικά μπαίνοντας στον αφαιρετικά επιβλητικό χώρο της Α' Ευαγγελικής Εκκλησίας. Ένας διάδρομος χωρίζει δύο πλευρές, με κέντρο έναν γιγαντιαίο σταυρό. Δύο πλευρές τόσο κοντά, που έχουν ξεχάσει πού να εστιάσουν. Ο ναός γεμίζει καπνό, δημιουργώντας έναν χώρο που ακροβατεί μεταξύ του ίδιου του συμβόλου του και ένος υπερβατικού, άυλου περιβάλλοντος, που γίνεται όλο και πιο υποκειμενικό.

Στη δική σας εκδοχή, ένας ηθοποιός ερμηνεύει όλους τους ρόλους. Πώς καταλήξατε σ' αυτή την επιλογή; Έχετε ξανασυνεργαστεί με τον Βαγγέλη Στρατηγάκο, με τον οποίο μάλιστα δουλέψατε και τη μετάφραση-διασκευή; Πώς δουλέψατε για το συγκεκριμένο έργο;

Με τον Βαγγέλη έχουμε οικογενειακή πλέον σχέση, συνεργαζόμαστε εδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια. Έχουμε γράψει έργα μαζί, έχουμε παίξει σε έργα μαζί, τον έχω σκηνοθετήσει σε πολλά. Είναι ένας σπουδαίος, σπάνιος ηθοποιός, που αναζητάει, όπως κι εγώ, συνεχώς την πρόκληση. Δεν εφησυχάζει με τίποτα. Είναι ο πιο ταπεινός και ο πιο φιλόδοξος ηθοποιός την ίδια στιγμή. Με ενδιέφερε να ανεβάσω τον «Λόγο» και ήθελα να γίνει με έναν ηθοποιό στη σκηνή και μια χορωδία στο κοινό. Κι αυτό γιατί ένιωθα πως το έργο είναι μια εμβριθής υπαρξιακή-φιλοσοφική αντιπαράθεση που θυμίζει σκέψεις που τρέχουν στο κεφάλι ενός ανθρώπου. Μόλις προκύπτει ένα πρόβλημα, το κεφάλι πάει να σπάσει από εσωτερικές συγκρούσεις (θα πω αυτό / θα κάνω εκείνο / θα της δείξω / θα του πω), παραμελώντας αυτή την ήσυχη φωνή της αγάπης, της πίστης ή της συνύπαρξης. Η χορωδία, από την άλλη, θα λειτουργούσε ως αυτή η εσωτερική σκέψη μέσα στο κεφάλι του θεατή. Ο Βαγγέλης ήταν ο ιδανικός ηθοποιός για να μεταφέρει όλο αυτό το σύνθετο σύστημα, σε συνδυασμό και με τις δικές του ιδέες και υπαρξιακές αναζητήσεις.

Πόσο απαιτητικό είναι για έναν ηθοποιό να ερμηνεύει όλους τους ρόλους μιας παράστασης; Και για τον σκηνοθέτη να τον σκηνοθετήσει;

Είναι τόσο απαιτητικό όσο και προκλητικό. Αλλά και πάλι είναι σχετικό. Είμαστε και οι δύο άνθρωποι που θα διαχειριστούμε το ίδιο απαιτητικά το οτιδήποτε. Νιώθω μεγαλύτερη ασφάλεια στο πλαίσιο αυτό, δεν μπορώ να λειτουργήσω δημιουργικά αν έχω όλες τις ελευθερίες. Πρέπει κάτι να με περιορίζει, κι αν δεν με περιορίζει κάτι απ' έξω, ψάχνω δικούς μου περιορισμούς. Οπότε τελικά ίσως να μην είναι και τόσο απαιτητικό.

Ο «Λόγος» είναι ένα έργο κατά του φασισμού. Πόσο επίκαιρο είναι στις μέρες μας, με την άνοδο της ακροδεξιάς παγκοσμίως;

Στην πραγματικότητα, ο συγγραφέας του είναι σύμβολο της αντιναζιστικής επανάστασης. Ο Κάι Μουνκ, ως συγγραφέας και ως πάστορας, έκανε τόσο δριμύ πόλεμο στην ιδεολογία των ναζί, που τελικά ένα βράδυ εισέβαλαν σπίτι του ενώ κοιμόταν, τον άρπαξαν, τον πυροβόλησαν και τον πέταξαν νεκρό σ' ένα χαντάκι. «Ο Λόγος» περιέχει πολλές από τις βαθιές αναζητήσεις και σκέψεις του Μουνκ, αλλά, όντας γραμμένο ακριβώς εκατό χρόνια πριν (το 1925), πολύ πριν δηλαδή από την εμφάνιση και την άνοδο των ναζί, δεν μπορεί να λογιστεί ως έργο άμεσα συνδεδεμένο με την επίθεσή του κάτα του φασισμού.

Εν αναμονή ενός θαύματος βρίσκονται οι πρωταγωνιστές. Γίνονται θαύματα σήμερα, κυριολεκτικά και μεταφορικά; Αλλάζουν οι παγιωμένες καταστάσεις;

Θα καταχραστώ τη σκέψη της Ίνγκερ, κεντρικής ηρωίδας του έργου, που εν πολλοίς εκφράζει και τη δική μου σκέψη. «Πιστεύω πως τριγύρω μας πολλά μικρά θαύματα συμβαίνουν χωρίς να το γνωρίζουμε, ακόμα και στις μέρες μας, και πως ο Θεός απαντάει στις προσευχές μας. Αλλά το κάνει σιωπηλά, χωρίς πολλή φασαρία». Τείνουμε να ορίζουμε καταστάσεις που μας ενοχλούν ως «παγιωμένες». Τίποτα δεν είναι παγιωμένο. Λειτουργεί από την ανάγκη μας να ακούσουμε πως δεν είναι έτσι, πως θα αλλάξουν τα πράγματα. Έχουμε περισσότερο ανάγκη να ελπίζουμε σ' ένα θαύμα, κι αυτό τελικά μας αποσπάει την προσοχή από εκείνα που συμβαίνουν γύρω μας.

Πρόκειται για ένα έργο βαθιά θρησκευτικό. Ποια είναι η άποψή σας για τη θρησκεία και ειδικά για τη θρησκεία μέσα στην τέχνη; Τι εμπόδια μπορεί να προκαλέσει στην καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργικότητα;

Η θρησκεία γίνεται συχνά ο φορολογικός φορέας της πίστης. Παίρνει τη βαθιά πνευματική συσχέτιση του ανθρώπου και τη μετατρέπει σε πράξη, σε ανάγκη, σε συναλλαγή. Κι αυτό είναι κάτι που σχολιάζει σε βάθος το έργο. Δεν είναι τυχαίο που ο Χριστός επιτέθηκε μόνο στην Εκκλησία της εποχής και στους πιο «θρησκευόμενους» Ιουδαίους ως «παρακωλυτές» της ίδιας της πίστης. Η τέχνη, από την άλλη, είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να επικοινωνήσει με κάποιον τρόπο πέραν του άμεσου διαλόγου. Είναι μια διαδικασία που θυμίζει την πίστη. Είναι, αρχικά, ακριβώς αυτό, μια διαδικασία. Όπως και η πίστη, είναι μια πορεία επικοινωνίας. Όταν καταλήγει να γίνει έργο τέχνης, γίνεται αυτομάτως και προϊόν, που κι αυτό με τη σειρά του προορίζεται για συναλλαγή. Όπως η θρησκεία, έτσι και το προϊόν της τέχνης, μπαίνει σε κουτιά, που με τη σειρά τους μπαίνουν σε άλλα κιβώτια. Κι έτσι μπορούν να μετακινηθούν. Άπαξ και φύγουν από την εσωτερική διαδρομή τους και γίνουν προϊόντα που μπορούν να μετακινηθούν, μπορούν να γίνουν ιδέες και όπλα και δύναμη.

Πέρα απ' όλα τ' άλλα, είναι ένα έργο που μιλά για την αγάπη. Πώς θα ορίζατε εσείς με λίγα λόγια την αγάπη;

Ο Χριστός ορίζει τον εαυτό του ως αγάπη. Με τον τρόπο αυτό αποκτά η αγάπη πρόσωπο. Και έχει χαρακτηριστικά προσώπου. Εκεί γίνεται μια βαθιά τομή στον ορισμό της αγάπης. Μια τομή που εξηγεί την ανάγκη μας και τη συσχέτισή μας με αυτή την αγάπη. Όμως όταν γνωρίζουμε κάποιον, όταν ερωτευόμαστε, όταν κοιτάζουμε το κατοικίδιό μας, δεν λέμε «σε Χριστώ». Άρα ποια είναι η αγάπη υπό αυτό το πρίσμα; Η αγάπη, θα λέγαμε, είναι ο αντικατοπτρισμός των βαθύτερων και μεγαλύτερων αναγκών μας. Είναι ένα φίλτρο ανάγκης. Η έκφραση «δείξε μου τον φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι» περιγράφει άψογα ακριβώς αυτό. Αυτό το πιο οικείο σου, που αγαπάς περισσότερο, αυτό και προσωποποιεί τις βαθύτερες ανάγκες σου.

Πόσο ταυτίζεστε με το συγκεκριμένο έργο και για ποιον λόγο;

Με αφορά το θέμα της πίστης, με καθορίζει. Με αφορά το θέμα της αγάπης. Και με αφορά το πώς αυτά όχι απλώς τα εκμεταλλεύονται και καταχρώνται κάποιοι άλλοι, αλλά ακόμα κι εμείς. Το πώς τα φορτώνουμε με τόσες ιδεοληψίες και πώς ξεχνάμε να ακούμε τη φωνή που τα απογυμνώνει. Με αφορά, επίσης, ως γραφή. Με γοητεύει γιατί μου θυμίζει τη γραφή και τη δομή έργων του Στρίντμπεργκ, στον οποίο έχω μεγάλη αδυναμία, αλλά είναι ένα έργο που δεν έχει ξανανέβει στη χώρα μας. Με εκπλήσσει και με ιντριγκάρει φοβερά αυτό.

Ας πάμε και στο πρότζεκτ Ραδιοπτικό Θέατρο. Πώς εμπνευστήκατε την ιδέα, τι είναι ακριβώς και πώς το δουλεύετε;

Το Ραδιοπτικό Θέατρο προέκυψε μεταξύ των δύο πρώτων καραντινών και ήταν μια συνεργασία των Ginger Creepers (της ομάδας μου με τον Χρήστο Καπενή) και της ιντερνετικής πλατφόρμας aejaa. Η ιδέα ξεκίνησε από τον Αντρέα Λεβισιανό και τον Χρήστο Ατζινά, τα παιδιά πίσω από την aejaa, όταν μου εξέφρασαν την επιθυμία τους να δημιουργηθεί ένα νέο οπτικοακουστικό είδος, που θα ήταν το αντίστοιχο του Ραδιοφωνικού Θεάτρου αλλά για το ίντερνετ. Έτσι πρότεινα την ιδέα ενός audiovisual περιβάλλοντος, όπου το audio (ηχητικό) με το visual (οπτικό) να διαχωρίζονται για να ενωθούν και πάλι σε μία εκ νέου αλληλοεξαρτώμενη σχέση, και αυτό να ονομαστεί Radioptical Theater. Ο ήχος (ιστορία / διάλογοι / μουσική / sound design) δίνει τη δομή και η εικόνα δίνει κλειδιά για την εκάστοτε σκηνοθετική ανάγνωση. Στο πλαίσιο αυτό δημιουργήσαμε πολλές ραδιοπτικές παραστάσεις, παράλληλα όμως αυτός ο τρόπος δημιουργίας και σκέψης επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τις μετέπειτα θεατρικές δουλειές. «Ο Λόγος», ως συσχέτιση του οπτικοακουστικού περιβάλλοντος, λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό έτσι.

Πέρα από τον «Λόγο», τι άλλα πρότζεκτ ετοιμάζετε αυτό το διάστημα, στον τομέα του θεάτρου, του κινηματογράφου ή της λογοτεχνίας;

Έχω τη μεγάλη χαρά να συναντιέμαι και πάλι με την Ελένη Ζιώγα και τον σύζυγό της, τον Νίκο Κουτελιδάκη, με τη συμμετοχή μου στη νέα τους σειρά «Οι αθώοι», που θα προβληθεί τον Οκτώβριο στο Mega και, νομίζω, θα πάει και σε κάποια πλατφόρμα έξω. Με την Ελένη θέλουμε να ετοιμάσουμε και κάποιο καινούργιο θεατρικό πρότζεκτ. Παράλληλα, δουλεύουμε τη νέα μας δουλειά με τον Χρήστο Καπενή ως Ginger Creepers, εμπνευσμένη από τον Ρομπέρτο Τσούκο, τον διαβόητο κατά συρροή δολοφόνο που έγινε θεατρικά γνωστός από το σπουδαίο έργο του Κολτές. Μεγάλη επιθυμία επίσης και στόχος είναι να ανέβει επιτέλους ένα πολυπρόσωπο έργο που έχουμε γράψει προ διετίας με τον Βαγγέλη Στρατηγάκο. Ενώ, ανάμεσα σε όλα, δουλεύω κάποια βιντεοκλίπ και το νέο μου μυθιστόρημα, το οποίο όμως μακράν ακόμα απέχει από το να πάρει μια ολοκληρωμένη μορφή.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο City Guide της Athens Voice