Η Όλγα Σελλά είδε την παράσταση «Ελένη» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου και γράφει τις εντυπώσεις της.
Καταφέρνει, μέχρι και σήμερα, ο τρομερός Ευριπίδης, να μπερδεύει το κοινό, το σύγχρονο κοινό, με τα κείμενά του. Με την «Ελένη» του ιδίως, τη φετινή παραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, που αφού δεν την είδαμε στην Επίδαυρο (ακυρώθηκαν οι παραστάσεις λόγω των πυρκαγιών που μαίνονταν εκείνες τις μέρες), κυνηγήσαμε να τη δούμε σε κάποια από τις στάσεις του στα αθηναϊκά δημοτικά θέατρα. Και την πετύχαμε στην τελευταία της παράσταση στα θέατρα της Αττικής.
Και για την «Ελένη» αλλά και για τον σκηνοθέτη της παράστασης, τον Βασίλη Παπαβασιλείου, που ξέρει πολύ καλά πώς να διαχειριστεί κάτι δυσάρεστο έως τραγικό, «που οικοδομείται, [όμως] χρησιμοποιώντας ως φέροντα οργανισμό την κωμωδία», όπως σημειώνεται στο πληρέστατο πρόγραμμα που συνοδεύει την παράσταση.
Ένα παραμύθι για τον μύθο και την πραγματικότητα, για το φαίνεσθαι και το είναι, για τα ψεύτικα που φανατίζουν, για τα πραγματικά που γαληνεύουν εντέλει.
Και στη σκηνή του Βεάκειου Δημοτικού Θεάτρου στον Πειραιά έχουν στηθεί μικρές πυραμίδες και φοίνικες και, στην αντίστοιχη κλίμακα, πέτρες (μικρές κι αυτές αλλά παραπέμπουν σε κάτι θεόρατο) όλα στο χρώμα του πωρόλιθου, βασικού κατευσκευαστικού υλικού των μεσογειακών χωρών της Αφρικής, και της Αιγύπτου φυσικά. Εκεί όπου βρίσκεται η πραγματική Ελένη, αφού ο Μενέλαος και οι Αχαιοί κυνηγούσαν ένα είδωλό της στην Τροία τόσα χρόνια, αφού «πολλά μοιάζουν αληθινά κι όμως στηρίζονται στο ψέμα». Οι θεοί αποφάσισαν να προστατεύσουν την Ελένη (Έμιλυ Κολιανδρή), που μας την ξανασυστήνει ο Ευριπίδης, ως μια εντελώς διαφορετική προσωπικότητα από αυτήν που γνωρίσαμε από τον ομηρικό μύθο ακόμα. Μια γυναίκα έξυπνη, δυναμική, πιστή στον άντρα της, τον οποίον ποτέ δεν ξέχασε. Ακόμα και τώρα που πρόκειται τελικά να παντρευτεί τον Θεοκλύμενο (Γιώργο Καύκα), γιο του προστάτη της Ελένης, βασιλιά της Αιγύπτου Πρωτέα, που δεν είναι πια στη ζωή.
Όμως η τύχη φέρνει εκεί τον Μενέλαο (Θέμης Πάνου), που κατάφερε τελικά να διασωθεί παλεύοντας με τη θάλασσα, επτά ολόκληρα χρόνια μετά τη λήξη του Τρωικού Πολέμου και η σύμπτωση, θέλησε ο Ευριπίδης, να τον ξεβράσει η θάλασσα μπροστά στην Ελένη! Οι δυο τους πια προσπαθούν να βρουν τρόπο να το σκάσουν από την Αίγυπτο και να πάνε στην Σπάρτη, για να ζήσουν πλέον ήσυχα τα υπόλοιπα χρόνια τους. Χρειάζονται, φυσικά, συμμάχους γι’ αυτό τους το εγχείρημα, αφού πρέπει να ξεγλιστρήσουν από την εξουσία του Θεοκλύμενου. Θεοί και θνητοί, κυρίως θνητοί, «με σωστή κρίση και γερό μυαλό» σχεδιάζουν τις κατάλληλες κινήσεις, ώστε η πραγματική Ελένη ν’ αφήσει πίσω της τις μπερδεμένες επιλογές θεών και ανθρώπων για τη δική της ζωή.
Αυτή είναι η ιστορία του Ευριπίδη, που έγραψε το 412 π.Χ. σε μια περίοδο που η Αθήνα και οι Αθηναίοι περνούσαν δύσκολες στιγμές. Μόλις έναν χρόνο πριν είχε συμβεί η καταστροφή στη Σικελία. Αρκετές ήταν οι φωνές που μιλούσαν πλέον για απεμπλοκή της Αθήνας από τον πόλεμο με τη Σπάρτη, για το πολλαπλό κόστος του πολέμου, για μια συνεννόηση, έναν συμβιβασμό. Και θέλοντας να δηλώσει τα αντιπολεμικά του αισθήματα, αφηγείται στους Αθηναίους μια ιστορία όπου αποκαλύπτεται ότι ένας μεγάλος πόλεμος, ο Τρωικός, έγινε ματαίως, για ένα είδωλο. Μια ιστορία που θέλει χειρισμούς ανθρώπων, συνεννοήσεις, διπλωματία -όσα θέλει και η ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων δηλαδή.
Και ο Βασίλης Παπαβασιλείου προσέγγισε την «Ελένη» έτσι ακριβώς. Και το έκανε με συνέπεια, με γνώση (γνώση πρωτίστως της κοινωνίας και των χαρακτηριστικών της), με χιούμορ και πολλές πολλές αναφορές στις στιγμές του θεάτρου. Υπήρχαν σκηνές που θύμιζαν μιούζικαλ ελληνικού κινηματογράφου, υπήρχαν ξεκαρδιστικές σατιρικές σκηνές (όπως εκείνη που η Ελένη περπατάει στα γόνατα και μιλάει σε ρυθμό ψαλμού) για να παρακαλέσει τη Θεονόη (Αγορίτσα Οικονόμου) την αδελφή του μελλοντικού Αιγύπτιου συζύγου της, να τη βοηθήσει να φύγουν με τον Μενέλαο για την πατρίδα της. Και η Θεονόη, που εμφανίζεται μ’ ένα σπαρταριστό κοστούμι, που θυμίζει τις μεγάλες στιγμές της Ρένας Βλαχοπούλου ή της Μάρθας Καραγιάννη σε ταινίες του Δαλιανίδη, συμβάλλει στη φυγή της Ελένης και του Μενέλαου και λίγο αργότερα ο Θεοκλύμενος μένει «μπουκάλα» ως άλλος Μπακαλόγατος, αφού «ποτέ κανένας άδικος δεν ευτυχεί». Σε άλλες στιγμές οι γυναίκες του χορού, σε μιούζικαλ παραπέμπουν (όπως η σκηνή με τις πετσέτες στην παραλία και τα ολόσωμα μαγιώ του Μεσοπολέμου) ή σε στιγμές οπερέτας. Βασικός συμπαραστάτης σ' αυτή την προσέγγιση ήταν η μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου και οι έξι μουσικοί που έπαιξαν ζωντανά επί σκηνής, μετέχοντας και στα δρώμενα, με ξεκαρδιστικό τρόπο σε ορισμένες σκηνές.
Όμως πολύ συχνά μου θύμισε τον Μποστ ο τρόπος που ο Βασίλης Παπαβασιλείου προσέγγισε την «Ελένη». Που άγγιζε τα πιο πικρά θέματα με σαρκαστικό τρόπο και προκαλούσε λυτρωτικό γέλιο. Και είχε τη μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα αρωγό πολύτιμο στην ίδια ακριβώς κατεύθυνση. Ο Βασίλης Παπαβασιλείου απελευθέρωσε τα κωμικά στοιχεία του κειμένου, τα ανέδειξε για την ακρίβεια, χωρίς να καταφεύγει στο σαχλό χιούμορ. Παρουσίασε τη στιγμή της αποκάλυψης της αλήθειας, με συμβολικό και ρεαλιστικό τρόπο: είναι η γυμνή εμφάνιση του Β Αγγελιαφόρου (Άγγελος Μπούρας), του μόνο διασωθέντος από το πλοίο που το έσκασαν η Ελένη και ο Μενέλαος, όταν εμφανίζεται μπροστά στον Θεοκλύμενο· είναι η γυμνή αλήθεια και η γύμνια που αφήνει η μάχη, ο πόλεμος. Κι ήταν ίσως αυτή η μόνη «βαριά» στιγμή του κειμένου και της παράστασης. Αλλά την επόμενη στιγμή, εμφανίζονται οι Διόσκουροι, οι δίδυμοι αδελφοί της Ελένης, ανάλαφροι, χαριτωμένοι, με μπαλόνια στα χέρια και μαλλί της γριάς, να ιστορήσουν τη γαλήνη που θα φέρει το μέλλον σε όσους ταλαιπωρήθηκαν.
Και είχε τους κατάλληλους ηθοποιούς για να ζωντανέψουν αυτόν τον σαρκασμό. Την Έμιλυ Κολιανδρή, που σάρωσε τη σκηνή και όχι μόνο δίνοντας με χιούμορ, μπρίο και στιβαρότητα την Ελένη που δεν είναι όπως την ξέραμε. Τον απολαυστικό Θέμη Πάνου, που επίσης έκανε τα πάντα. Την εξαιρετική Αγορίτσα Οικονόμου, που κάθε φορά, σε κάθε παράσταση, μας εκπλήσσει ερμηνεύοντας κάτι εντελώς διαφορετικό. Την Εφη Σταμούλη, που στη σύντομη παρουσία της στη σκηνή, μετέδωσε με μπρίο τον ρόλο της. Οι Γιώργος Καύκας, Δημήτρης Κολοβός, Δημήτρης Μορφακίδης υπηρέτησαν με επάρκεια τους ρόλους τους. Όσο για τον Άγγελο Μπούρα, που είχε έναν πολύ δύσκολο ρόλο, υπηρέτησε τις υποδείξεις του σκηνοθέτη, χωρίς όμως η φωνή του να έχει τις ρωγμές της συντριβής και της έκπληξης μπροστά στην αποκάλυψη.
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου διάβασε την «Ελένη» σεβόμενος (και γνωρίζοντας) απολύτως το πνεύμα, το ύφος και το στόχο του Ευριπίδη. Και έφτιαξε μια παράσταση ευφρόσυνη αλλά όχι ελαφριά, παιγνιώδη αλλά όχι φαιδρή, πλούσια σε νοήματα αλλά χωρίς διδακτισμούς.
Σκέφτομαι ότι οι σκηνές των δημοτικών θεάτρων ανά την Αττική και τη χώρα δεν είναι πάντα οι κατάλληλες για να φιλοξενήσουν παραστάσεις που έχουν στηθεί για μεγάλους σκηνικούς χώρους. Οι σκηνοθέτες αναγκάζονται να διαφοροποιήσουν πολλά στις περιοδείες, εις βάρος της παράστασης συχνά. Η παράσταση στο Βεάκειο μας έκανε για λίγο να σκεφτούμε ότι βρισκόμασταν στην επιδαύρια παράσταση που ακυρώθηκε. Η παρουσία πολλών ανθρώπων του θεάτρου το περασμένο Σάββατο, το αποδείκνυε. Πιστεύω ότι στην «Ελένη» του Βασίλη Παπαβασιλείου αξίζει μια επιδαύρια παράσταση το καλοκαίρι του 2022, εναρκτήρια μάλιστα, σαν σύνδεση με τα φετινά Επιδαύρια.
20°
