Ο Χοσέ Σαλασάρ διευθύνει τη «Ζιζέλ» στην πρώτη του συνεργασία με την Ορχήστρα και το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής
Ο Χοσέ Σαλασάρ είναι ο διευθυντής της Ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στη Ζιζέλ. Είναι ένας ταλαντούχος 28χρονος μαέστρος που ξεκίνησε την καριέρα του στη Βενεζουέλα, έχει διευθύνει συναυλίες σε πολλά μέρη του κόσμου ενώ το τελευταίο διάστημα μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην Ελλάδα, τις ΗΠΑ και το Λονδίνο. Μιλάει άπταιστα ελληνικά, οπότε όλη η συζήτηση έγινε στη γλώσσα μας και αυτό ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Άρχισε να διευθύνει από πολύ νεαρή ηλικία - γιατί αυτό συμβαίνει στη Βενεζουέλα. Η εμπειρία του τον οδήγησε στην χώρα μας, στο El Systema Greece, αλλά και σε άλλες χώρες του κόσμου. Ωστόσο, η Ελλάδα είναι η αγαπημένη του χώρα και αυτή που αισθάνεται πλέον ως σπίτι του. Μιλήσαμε για τη «Ζιζέλ», για το πώς βιώνει την πρώτη του συνεργασία με την ΕΛΣ, αλλά και πώς ξεκίνησε να ασχολείται με τη μουσική διεύθυνση από μικρό παιδί. Πέρα από τη μεγάλη του σεμνότητα, ο μαέστρος χαρακτηρίζεται από μια απίστευτη μεθοδικότητα στη δουλειά του.
Ο Χοσέ Σαλασάρ μιλά για τη «Ζιζέλ» στην Εθνική Λυρική Σκηνή
Είναι η πρώτη σας συνεργασία με την ΕΛΣ. Πώς ξεκίνησε; Ήθελα να είμαι στην Ελλάδα τα Χριστούγεννα και κάπως οι συγκυρίες το έφεραν να συνεργαστώ με τη Λυρική. Ήμουν για δύο χρόνια βοηθός μαέστρου στο Royal Ballet την όπερα του Λονδίνου. Εκεί γνώρισα πολύ κόσμο. Ανάμεσά τους και μια Ελληνίδα μαέστρο που μένει στο εξωτερικό, τη Ζωή Τσόκανου. Εκείνη με έφερε σε επαφή με την ΕΛΣ και εντέλει μου πρότειναν να αναλάβω να διευθύνω τη «Ζιζέλ». Είμαι πολύ χαρούμενος γι' αυτό, διότι βρίσκομαι στην Ελλάδα -που την αγαπώ πολύ- αλλά και σε έναν οργανισμό που εκτιμώ πάρα πολύ και θαυμάζω, την Εθνική Λυρική Σκηνή. Έχω παρακολουθήσει το έργο που κάνουν -συναυλίες, όπερες, παραστάσεις- και νιώθω πολύ χαρούμενος που συνεργάζομαι μαζί τους.
Η Ζιζέλ είναι ένα πολύ απαιτητικό μπαλέτο. Την έχετε ξαναδιευθύνει στο παρελθόν; Η Ζιζέλ είναι ένα πολύ σημαντικό έργο στην ιστορία του μπαλέτου και ο μαέστρος εδώ πρέπει να δουλέψει με μεγάλη ακρίβεια με τους χορευτές, ώστε κι εκείνοι να εκτελέσουν με δεξιοτεχνία την απαιτητική χορογραφία. Δεν το έχω ξαναδιευθύνει στο παρελθόν αλλά είμαι πολύ εξοικειωμένος με τη μελωδία και τη χορογραφία καθώς το έχω παρακολουθήσει πολλές φορές. Και είμαι πολύ χαρούμενος και ευτυχισμένος θα έλεγα που θα διευθύνω για πρώτη φορά εδώ στην Ελλάδα ένα έργο που γνωρίζω ότι θα το έχω για πάντα στη ζωή μου.
Πόσο δύσκολο είναι για έναν διευθυντή ορχήστρας να συγχρονίσει και την ορχήστρα και το μπαλέτο σε μια παράσταση μπαλέτου; Πρέπει να υπάρχει αγάπη για αυτήν την αδρεναλίνη που σου προκαλεί όλο αυτό. Εμένα μου αρέσει πολύ, ως μαέστρος να ασχολούμαι με το θέατρο, την όπερα και τον χορό γιατί έτσι έχω μπροστά μου ένα ολοκληρωμένο έργο. Εγώ όταν πάω να διευθύνω ένα μπαλέτο ή κάτι στο θέατρο σκέφτομαι ότι είμαι μια γέφυρα, μια σύνδεση με τους χορευτές, με τους μουσικούς, με το κοινό, με το έργο, με τη δραματουργία. Και έτσι ως μαέστρος μπαλέτου, νομίζω είναι πολύ σημαντικό να σκεφτόμαστε να κάνουμε τη μουσική για αυτούς που δεν είναι μουσικοί, εν προκειμένω τους χορευτές. Για να κάνουμε μια μετάφραση από αυτό που βλέπουμε και από αυτό που νομίζουμε ότι χρειάζονται. Γι' αυτό θεωρώ ότι είναι σωστό να περνάω πολλή ώρα μαζί τους στο στούντιο, όταν εκείνοι δουλεύουν, να τους παρατηρώ, να βλέπω τον τρόπο που δουλεύουν, ώστε να μπορέσω να προσαρμόσω τη δική μου δουλειά πάνω τους. Αυτό χρειάζεται πολλή υπομονή και να αγαπάς πολύ αυτό που κάνεις, αφιερώνοντας μέρος από τον ελεύθερο χρόνο σου. Στη συνέχεια, αυτήν την εμπειρία και την παρατήρηση τη μεταφράζω σε μουσική. Τη μεταφέρω στα χέρια μου στον τρόπο που διευθύνω.
Πώς είναι επομένως η συνεργασία σας όλο αυτό το διάστημα με τους χορευτές και τις χορογράφους; Η Βερόνικα Βιάρ και η Έλενα Ιγκλέσιας -που έχουν αναλάβει την αναβίωση της πρωτότυπης χορογραφία του Μαριύς Πετιπά (κατά τους Ζαν Κοραλλί και Ζυλ Περρό) είναι φανταστικές στον τρόπο που το διδάσκουν στους χορευτές. Δεν τις γνώριζα αλλά από τον τρόπο που δουλεύουν συμπεραίνω ότι πρέπει να ήταν πολύ καλές χορεύτριες και οι ίδιες. Βλέπω πώς επικοινωνούν με τους χορευτές και έχω μάθει κι εγώ πολλά από αυτές.
Αυτός είναι ο τρόπος που δουλεύετε κάθε φορά πάνω σε ένα έργο, είτε είναι μπαλέτο, όπερα ή θέατρο;
Ακριβώς. Θεωρώ ότι χρειάζεται πολλή μελέτη προτού διευθύνεις ένα έργο ή ένα σχήμα. Και έτσι, λοιπόν, έτσι προσπαθώ να προετοιμάζομαι κάθε φορά. Δηλαδή, όταν αναλαμβάνω ένα καινούριο έργο που κάνω για μια φορά, προσπαθώ να είμαι μέσα σε αυτό, με όλους τους δυνατούς τρόπους: διαβάζω πάνω σε αυτό, ρωτάω παλιούς δασκάλους και μέντορές μου, βλέπω παλιότερες παραστάσεις, βλέπω την ορχήστρα. Και προσπαθώ όσο μπορώ να παρακολουθώ τους χορευτές στο στούντιο και τους κάνω και διάφορες ερωτήσεις πάνω στη δουλειά τους. Μπορεί κάποιος να το θεωρήσει λίγο ενοχλητικό κάποιες φορές, αλλά θεωρώ ότι είναι πολύ αποτελεσματικό. Και υπάρχει μεγαλύτερη συνεννόηση μέσα στην ομάδα.
Πώς είναι να συνεργάζεστε με διαφορετικές ορχήστρες ανά τον κόσμο; Φαντάζομαι κάθε ορχήστρα έχει τους δικούς της κώδικες και κανόνες. Πώς μπαίνετε στον... μουσικό της κόσμο; Πώς δουλεύετε με τους μουσικούς κάθε φορά; Πιστεύω ότι κάθε ορχήστρα, όπως και κάθε άνθρωπος, έχει μια ταυτότητα. Έχει έναν τρόπο που παίζει, έναν τρόπο που εκφράζεται. Επίσης, έχει μια παράδοση, ανάλογα με τη χώρα και όχι μόνο. Για μένα υπάρχει πάντα μια κουλτούρα παιξίματος σε κάθε ορχήστρα. Οπότε εγώ είμαι πολύ ευαίσθητος σε αυτό το κομμάτι. Θέλω να σέβομαι πάντα πρώτα από όλα αυτήν την κουλτούρα και την ταυτότητα. Δεν θέλω να επιβληθώ στους μουσικούς. Φέρνω τη δική μου προσωπικότητα που μπλέκεται με την ορχήστρα και δημιουργείται κάτι καινούργιο. Επίσης, όσον αφορά το τεχνικό κομμάτι -επειδή υπάρχουν διαφορετικές σχολές διεύθυνσης ανά τον κόσμο- εγώ θεωρώ ότι ο καλύτερος τρόπος επικοινωνίας με τους μουσικούς είναι οι καθαρές κινήσεις. Και να είσαι σε επικοινωνία με τους μουσικούς, ώστε να είσαι σίγουρος ότι κατανοούν τις οδηγίες σου.
Πώς αποφασίσατε να έρθετε στην Ελλάδα από τη Βενεζουέλα; Ήθελα να έρθω στην Ευρώπη γιατί στη Βενεζουέλα ήταν δύσκολα κάποια χρόνια λόγω τις κρίσης. Αλλά ήταν και προσωπική μου επιθυμία να έρθω σε επαφή με ένα άλλο σύστημα, να κάνω και άλλες σπουδές πάνω στη μουσική. Οπότε άνοιξε μια θέση στο El Sistema Greece, όπου ήμουν καλλιτεχνικός διευθυντής από το 2018 έως το 2023. Εγώ έχω ακολουθήσει το El Systema στη Βενεζουέλα και ήταν πολύ ωραίο που έφερα μαζί μου όλες αυτές τις γνώσεις και τις μοιράστηκα με τον οργανισμό που είχε συσταθεί στην Ελλάδα το 2016. Δούλεψα πολύ στενά με τους ιδρυτές του στη χώρα σας και κάναμε προσαρμογές της δικής μου εμπειρίας στην ελληνική πραγματικότητα. Παράλληλα, όσο δούλευα στο ΕL Systema, είχα την ευκαιρία να κάνω διάφορα ταξίδια στην Ευρώπη, όπου παρακολούθησα σεμινάρια και masterclasses πάνω στη διεύθυνση ορχήστρας. Οι ιδρυτές του Εl Systema Greece με ενθάρρυναν πάρα πολύ την προσωπική μου επιμόρφωση. Πέρασα στην Ελλάδα 5 χρόνια της ζωής μου και ένιωθα εξ αρχής ότι ήταν το δεύτερο σπίτι μου. Αν και πολύ μακριά από την χώρα μου, πολύ μακριά από την κουλτούρα μου, εγώ νιώθω ασφαλής εδώ πολύ περισσότερο από τις άλλες χώρες όπου ταξίδεψα και έμεινα τα επόμενα χρόνια.
Πώς γεννήθηκε το El Systema και ποια η διαφορά του από άλλα συστήματα μουσικής επιμόρφωσης; Το El Sistema γεννήθηκε στη Βενεζουέλα στο 1975. Είναι έναν οργανισμός που έχει στήριξη από το Κράτος, δηλαδή είναι δωρεάν τα μαθήματα. Τα παιδιά στη Βενεζουέλα έχουν αρκετό ελεύθερο χρόνο μετά το σχολείο. Δεν είναι όπως στην Ελλάδα που έχουν φροντιστήρια και πολλές άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες. Οπότε είναι η κύρια εξωσχολική απασχόληση για τα παιδιά με κρατική επιδότηση. Όποιος θέλει να ασχοληθεί με τη μουσική επαγγελματικά βρίσκει στη συνέχεια τον δρόμο του, του δίνονται ευκαιρίες. Η μεγάλη διαφορά με το κλασικό Ωδείο -όπως το έχετε συνηθίσει στην Ευρώπη- είναι ότι τα μαθήματα γίνονται ομαδικά και όχι ατομικά. Επίσης η ορχήστρα και η χορωδία διαμορφώνονται σαν μια μικρογραφία της κοινωνίας. Δεν πας απλώς για να μάθεις μουσική. Εξασκείσαι στο να δουλεύεις μέσα σε μια ομάδα, να έχεις υπομονή, να συνεργάζεσαι με τους υπόλοιπους αρμονικά. Αυτό το σύστημα το έχουν υιοθετήσει πάνω από 65 χώρες ανά τον κόσμο και κάπως έτσι ήρθε και στην Ελλάδα το 2016, που ξεκίνησε με δωρεάν μαθήματα μουσικής σε δομές μεταναστών.
Μιλάτε άπταιστα ελληνικά, όπως και άλλες γλώσσες. Θα λέγατε ότι έχετε κάποια κλίση στις γλώσσες;
Δεν θεωρώ ότι είναι κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο. Απλώς επειδή μου αρέσει να επικοινωνώ σωστά και αποτελεσματικά με τους ανθρώπους και ειδικά με τους συνεργάτες μου, θεωρώ ότι ο πιο σωστός τρόπος είναι να το κάνω στη γλώσσα που εκείνοι μιλούν. Γι' αυτό και σε κάθε καινούργιο τόπο που πηγαίνω, μαθαίνω τη γλώσσα του. Αφού είμαι εδώ στην Ελλάδα τώρα, μου βγαίνει λίγο πιο εύκολα να μιλάω ελληνικά. Όταν πάω στην Ιταλία, θα μιλήσω ιταλικά κ.ο.κ. Θέλω να είμαι όσο πιο παρών στο περιβάλλον ενός τόπου. Νομίζω ότι σέβεσαι τους ανθρώπους όταν προσπαθείς να μιλήσεις στη γλώσσα τους. Σαφώς κάνω λάθη αλλά προσπαθώ πολύ.
Ξεκινήσατε να διευθύνετε από πολύ μικρός. Θεωρείστε παιδί-θαύμα. Πώς άρχισε η ενασχόλησή σας με τη μουσική;
Ξεκίνησα όταν ήμουν έξι χρονών, παρόλο που στην οικογένειά μου δεν ήταν άλλος μουσικός. Εγώ άκουγα από μικρός μουσική, μου άρεσε πολύ. Μάλιστα ο παππούς από την πλευρά της μαμάς μου ήταν ραδιοφωνικός παραγωγός και παρουσίαζε ένα πρόγραμμα με παραδοσιακά τραγούδια της Βενεζουέλας. Και εγώ αγαπούσα πολύ την εκπομπή του. Όταν μάθαμε για το El Systema, ξεκίνησα τα μαθήματα. Η πρώτη μου εμπειρία με τη μουσική ήταν όταν παρακολούθησα μια συναυλία συμφωνικής μουσικής. Μαγεύτηκα από τον μαέστρο. Και από εκείνη τη στιγμή ερωτεύτηκα αυτή τη θέση. Έπειτα στη Βενεζουέλα είχα την ευκαιρία να διευθύνω μια νεανική ορχήστρα όταν ήμουν πολύ μικρός, στα 14 μου. Και ήταν πολύ ξεχωριστή εμπειρία. Αλλά δεν ήμουν ο μόνος. Στη Βενεζουέλα δίνεται η δυνατότητα από τους δασκάλους σου να σου αναθέσουν τη διεύθυνση της ορχήστρας σε κάποιες συναυλίες. Απλώς επειδή εγώ είχα αυτήν την τύχη από μικρός, αισθάνομαι πολύ ευτυχισμένος και το έχω πάρει πάνω μου να προσπαθώ να δημιουργώ παρόμοιες ευκαιρίες για άλλους ανθρώπους.
Ποια είναι η βάση σας και τα επόμενα σχέδιά σας; Όπως σου ανέφερα και παραπάνω, θα κάνω γιορτές εδώ στην Ελλάδα και είμαι πολύ χαρούμενος γι' αυτό. Μετά θα συνεχίσω τα ταξίδια μου, με βάση πάντα την Ελλάδα. Μετά πάω κατευθείαν στη Νέα Υόρκη, όπου θα δουλέψω στο Los Angeles Philarmonic, σε παραστάσεις που θα παρουσιαστούν από τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Απρίλιο. Στη συνέχεια, τον Μάιο, θα διευθύνω άλλες παραστάσεις στο Royal Ballet στο Λονδίνο, ενώ θα πάμε και σε περιοδεία στην Ιαπωνία μέσα στο καλοκαίρι. Τον Αύγουστο θα είμαι στην Ελλάδα, για λίγη ξεκούραση, ενώ ανάμεσα στις παραστάσεις όλο αυτό το διάστημα θα πηγαινοέρχομαι στην Ελλάδα γιατί εδώ είναι πλέον το σπίτι μου.
