8ο Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής 2025 στην ΕΛΣ: Ο Δήμος Γκουνταρούλης ανάμεσα σε εποχές, όργανα και μουσικές

Γίνονται ωραία πράγματα στην πόλη μας – πάντα από ανθρώπους που αγαπούν αυτό που κάνουν, έχουν πάθος και όρεξη για δουλειά, και αυτό περνάει προς τα έξω. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο βιολοντσελίστας Δήμος Γκουνταρούλης, ο οποίος διοργανώνει το Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής που πραγματοποιείται αυτές τις μέρες στην Αθήνα, ενώ προηγήθηκαν οι συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Το φεστιβάλ ξεκίνησε πριν από εννέα χρόνια στη Θεσσαλονίκη. «Κάθε Νοέμβριο παρουσιάζουμε τέσσερις συναυλίες – ξεκινώντας από το ΜΜΘ και συνεχίζοντας στην Αθήνα, τα τελευταία χρόνια με την πολύτιμη υποστήριξη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Εναλλακτικής Σκηνής».

Αν έχεις βρεθεί έστω και μία φορά σε μία από τις βραδιές του, μέσα σε αυτά τα οκτώ χρόνια, δεν θυμάσαι μόνο τη συναυλία· θυμάσαι και τον ίδιο τον Δήμο. Το πάθος με το οποίο μιλάει στο κοινό για τη μουσική, είναι το ίδιο που τον ωθεί να αφοσιώνεται στο βιολοντσέλο και στα διαφορετικά είδη μουσικής με τα οποία καταπιάνεται. Ακούς αλλιώς τη μουσική όταν μπορείς να την τοποθετήσεις στο ιστορικό της πλαίσιο, όταν καταλαβαίνεις πώς, πότε και γιατί γράφτηκε, τον τρόπο με τον οποίο είναι φτιαγμένη, του λέω στην αρχή της κουβέντας μας, κι εκείνος το πάει λίγο παραπέρα: «Μου είναι απολύτως φυσικό να μιλώ στο κοινό κατά τη διάρκεια των συναυλιών. Δεν το κάνω για να εκπαιδεύσω – απλώς θεωρώ ότι ο κόσμος που έρχεται δεν έχει καμία υποχρέωση να γνωρίζει όλους αυτούς τους συνθέτες. Και δεν μου αρέσει καθόλου αυτή η απόσταση που υπάρχει καμιά φορά στην κλασική μουσική, όπου βγαίνεις, παίζεις, υποκλίνεσαι και φεύγεις. Μια συναυλία είναι μια κοινή εμπειρία. Υπάρχει μια ανταλλαγή ενέργειας που πηγαίνει από τον έναν στον άλλον· κι όταν όλα λειτουργήσουν ιδανικά, αυτό που συμβαίνει μοιάζει σχεδόν ιερό – μια κοινότητα ανθρώπων που συμμετέχουν σε κάτι που ξεπερνά απλώς το “ακούμε ωραία μουσική”».

Πρόκειται για ένα φεστιβάλ που μεγαλώνει μαζί με τη μουσική του. Φιλοξενεί κάθε χρόνο τους πιο δραστήριους Έλληνες μουσικούς που αφιερώνονται στην ερμηνεία της παλαιάς μουσικής. «Υπάρχει μια μικρή αλλά πολύ πλούσια και ευφάνταστη ελληνική μπαρόκ σκηνή», λέει ο Δήμος Γκουνταρούλης, και του ζητάω να μας μιλήσει για αυτόν τον συναρπαστικό κόσμο.

Τι σημαίνει «ιστορική ερμηνεία»;

«Το κίνημα της ιστορικής ερμηνείας της παλαιάς μουσικής, όπως ονομάζεται μουσικολογικά, ξεκίνησε ήδη από την πρώτη δεκαετία του 1960», εξηγεί. «Στόχος του ήταν η μουσική των περασμένων αιώνων να παίζεται όχι μέσα από τη σύγχρονη αισθητική –που επηρεάστηκε βαθιά από τον ύστερο ρομαντισμό– αλλά με γνώση του αρχικού της πλαισίου. Για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα η δυτική μουσική παιζόταν με έναν ενιαίο τρόπο, είτε ήταν γραμμένη τον 17ο είτε τον 20ό αιώνα: με τα ίδια όργανα, τις ίδιες τεχνικές, την ίδια αισθητική. Κάποια στιγμή, όμως, ξεκίνησε ένα κίνημα που έφερε φρέσκο αέρα στην κλασική μουσική: η αναζήτηση των οργάνων της εποχής, η μελέτη της συνολικής πολιτιστικής πραγματικότητας – πολιτική, φιλοσοφία, λογοτεχνία, ζωγραφική, τρόποι σκέψης. Όλα αυτά συνδέονται και προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία για το πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτή τη μουσική».

Υπήρχε σύνδεση ανάμεσα στη μουσική και τη λογοτεχνία της εποχής; «Βεβαίως. Αυτή η καταπληκτική μουσική γεννιέται μέσα σε ένα πνεύμα ζωντανής επικοινωνίας. Οι δημιουργοί εμπνέονταν ο ένας από τον άλλον – μουσικοί, λογοτέχνες, ζωγράφοι. Πολλοί από τους συνθέτες που θα ακούσουμε στο φεστιβάλ εργάζονταν στην αυλή του Φρειδερίκου του Μεγάλου, ο οποίος ήταν εξαιρετικά φιλόμουσος και έπαιζε φλάουτο. Στις αυλές της Ευρώπης υπήρχε μια εντυπωσιακή άνθηση· παρά τα μέσα της εποχής –άλογα και άμαξες– η ανταλλαγή ιδεών ήταν συνεχής».

Πόσο «αυθεντικά» ακούμε σήμερα, σε σχέση με αυτό που άκουγαν τότε; «Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα», λέει χαμογελώντας. «Από τη δεκαετία του ’60 και μετά, η μουσικολογική έρευνα έφερε στο φως τεράστιο και ξεχασμένο ρεπερτόριο. Πολλά έργα υπήρχαν μόνο σε χειρόγραφα ή σε πρώτες εκδόσεις, ενώ οι εκδότες του 19ου και του 20ού αιώνα συχνά άλλαζαν το αρχικό κείμενο, πρόσθεταν ενδείξεις, ρυθμικά τέμπη, φράσεις που μας απομάκρυναν από το αυθεντικό. Το πρωτότυπο κείμενο είναι πλέον ένα από τα πιο πολύτιμα εργαλεία για να πλησιάσουμε τον τρόπο που άκουγαν τότε τη μουσική. Αλλά πέρα από τις πηγές, είναι και ο τρόπος που έπαιζαν τότε».

Και γιατί να παίζουμε σήμερα όπως έπαιζαν παλιά; «Όταν κοιτάς προς το παρελθόν δεν είναι μια συντηρητική πράξη – είναι το άνοιγμα του ορίζοντά σου. Μπορούμε να έχουμε στα χέρια μας διαφορετικές αισθητικές, όργανα, τρόπους παιξίματος, εποχές. Το να παίζουμε μόνο με έναν τρόπο, όπως συχνά γίνεται σήμερα, είναι πιο περιοριστικό. Φυσικά, ποτέ δεν θα παίξουμε όπως ακριβώς οι άνθρωποι του 18ου αιώνα· αλλά μελετώντας τα αυθεντικά κείμενα και τον τρόπο που έπαιζαν, ερχόμαστε πιο κοντά στην αίσθηση, στο βάθος, σε αυτό που είχε στο μυαλό του ο συνθέτης. Και αυτό μπορεί να εμπνεύσει μια ερμηνεία που είναι όχι μόνο ιστορική αλλά και σύγχρονη. Ο κάθε καλλιτέχνης βάζει τον εαυτό του μέσα. Στην παλαιά μουσική, η παρτιτούρα περιέχει πολύ λιγότερες πληροφορίες από τις σύγχρονες συνθέσεις – αφήνει μεγαλύτερη ελευθερία στον ερμηνευτή. Αυτό σημαίνει ότι μπορείς να δεις τη μουσική ρητορικά, σαν να μιλάς, σαν να αφηγείσαι με τον δικό σου τρόπο, όπως ένας ηθοποιός σε ένα κείμενο. Για να φτάσεις όμως εκεί, πρέπει να ερευνήσεις και να ανακαλύψεις πώς έπαιζαν τότε. Έτσι, πλησιάζεις όχι μόνο την “ορθή” ερμηνεία, αλλά και τη ζωντανή ψυχή αυτής της μουσικής».

Ένα ακόμα πολύτιμο εργαλείο είναι τα όργανα εποχής. «Όταν αρχίσεις να τα μελετάς και να παίζεις με αυτά, καταλαβαίνεις πώς αντιδρούν, τι σου προσφέρουν και τι όχι. Κάθε στοιχείο –από τα όργανα και τα χειρόγραφα ως την εικονογραφία της εποχής– μάς βοηθά να πλησιάσουμε τον τρόπο που οι άνθρωποι του 18ου αιώνα άκουγαν, κατανοούσαν και ένιωθαν τη μουσική. Έπειτα στα θεωρητικά κείμενα και τις μεθόδους, που εξηγούν πώς να παίζεις, πώς να χειρίζεσαι το δοξάρι, πώς να διαμορφώνεις τη φράση...». Μου μιλάει για εκείνη την εποχή η μουσική ήταν παντού, κι ο μόνος τρόπος που είχαν να ακούν μουσική ήταν να την παίζουν σπίτι τους, και πολλοί άνθρωποι έπαιζαν μουσική ερασιτεχνικά, για ευχαρίστηση. Τα εγχειρίδια απευθύνονταν όχι μόνο σε επαγγελματίες αλλά και σε αυτούς τους λάτρεις της μουσικής.

Ο Δήμος εξηγεί ότι τα τελευταία χρόνια αυτή η προσέγγιση έχει επεκταθεί όχι μόνο στο μπαρόκ, αλλά και πιο πίσω, στην αναγεννησιακή μουσική ή και στον Μεσαίωνα, ενώ φτάνει ακόμη και πέρα από το μπαρόκ, προς τον κλασικισμό και τον ρομαντισμό. «Σήμερα είναι πολύ συνηθισμένο, κυρίως στην Ευρώπη, να ακούμε μουσική του 19ου αιώνα παιγμένη με όργανα εποχής, με εντέρινες χορδές», μια τάση που φέρνει και στο δικό τους Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής. Που αν και και ξεκίνησε ως μια καθαρά μπαρόκ διοργάνωση, σιγά-σιγά άρχισε να ανοίγει τους ορίζοντές του. Πέρσι είχε την ευκαιρία να σχεδιάσει και να οργανώσει έναν προγραμματισμό τριών ετών, χάρη στην πολύτιμη υποστήριξη ενός ευρωπαϊκού προγράμματος τριετούς διάρκειας. Το περσινό φεστιβάλ ήταν αφιερωμένο στη μουσική του 17ου αιώνα και είχε τίτλο «Η εποχή των πειραμάτων». Φέτος, ο τίτλος είναι «Η εποχή των μεταβάσεων», με επίκεντρο τη μουσική του 18ου αιώνα.

«Ξεκινά από το ύστερο μπαρόκ, στις αρχές του 18ου αιώνα – τον Βιβάλντι, που αντιπροσωπεύει το απόγειο και το τέλος του μπαρόκ. Συμβολικά, λέμε ότι το μπαρόκ κλείνει γύρω στο 1750, τη χρονιά του θανάτου του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ».

Το πρόγραμμα του 8ου Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής 2025

Κυριακή 16 Νοεμβρίου | Από τις 4 Εποχές του Αντόνιο Βιβάλντι στο Sturm und Drang του Καρλ Φίλιπ Εμάνουελ Μπαχ
Μπαρόκ Ορχήστρα Φεστιβάλ Λίνα Τουρ Μπονέτ – μουσική διεύθυνση και σόλο βιολί Δήμος Γκουνταρούλης – σόλο βιολοντσέλο

Η διεθνώς διακεκριμένη Ισπανίδα βιολονίστα Λίνα Τουρ Μπονέτ ηγείται της μπαρόκ ορχήστρας του φεστιβάλ, αποτελούμενης από κορυφαίους μουσικούς της ελληνικής σκηνής. Το πρόγραμμα χαράσσει έναν μουσικό διάλογο ανάμεσα στον Antonio Vivaldi και τον C.P.E. Bach. Στο πρώτο μέρος, η Λίνα Τουρ Μπονέτ ερμηνεύει τις Τέσσερις Εποχές του Βιβάλντι, που φέτος συμπληρώνουν 300 χρόνια από την έκδοσή τους (1725). Τα διάσημα περιγραφικά σονέτα και η μουσική τους απεικόνιση –τιτιβίσματα, καταιγίδες, τοπία– αναδεικνύονται μέσα από όργανα εποχής. Το δεύτερο μέρος είναι αφιερωμένο στον C.P.E. Bach και την αισθητική του Sturm und Drang, με επίκεντρο το εκρηκτικό Κοντσέρτο για βιολοντσέλο σε λα ελάσσονα. Οι έντονες αντιθέσεις και οι απότομες μεταπτώσεις συναισθημάτων σηματοδοτούν τη μετάβαση προς τον προρομαντισμό.

Πέμπτη 20 Νοεμβρίου | Style Galant – κουαρτέτα για φλάουτο, βιολί, βιόλα ντα γκάμπα και τσέμπαλο
Δ. Κούντουρας, Φ. Βοβώνη, Α. Λινός, E. Μπαρμπέσι

Τέσσερις εξαίρετοι μουσικοί παρουσιάζουν ένα πρόγραμμα αφιερωμένο στο Style Galant, το εκλεπτυσμένο ύφος που γεφυρώνει το ύστερο μπαρόκ με τον κλασικισμό. Με έργα των Τέλεμαν, Γκιλεμέν, Μπέντα και Χάιντν, η συναυλία φωτίζει το κομψό, μελωδικό ιδίωμα των πρώτων δεκαετιών του 18ου αιώνα. Ιδιαίτερη θέση έχουν τα «Παρισινά Κουαρτέτα» του Τέλεμαν – έργα γραμμένα για τέσσερις κορυφαίους Γάλλους μουσικούς – τα οποία ο συνθέτης παρουσίασε ο ίδιος στο Παρίσι με μεγάλη επιτυχία.

Παρασκευή 21 Νοεμβρίου | Μια μουσική βραδιά στης πριγκίπισσας Άννας Αμαλίας – μουσική concertante για βιόλα ντα γκάμπα και φορτεπιάνο
Κριστόφ Κουάν, Πάολο Ζάνζου

Ο θρυλικός γκαμπίστας Κριστόφ Κουάν και ο εξαίρετος Πάολο Ζάνζου μάς ταξιδεύουν στο σαλόνι της πριγκίπισσας Άννας Αμαλίας της Πρωσίας, προστάτιδας των τεχνών και κεντρικής μορφής της βερολινέζικης σχολής. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει έργα των J.C. Bach, C.F. Abel, Schaffrath, Graun και C.P.E. Bach, που αντιπροσωπεύουν το ύστερο ρεπερτόριο της βιόλας ντα γκάμπα και αναδεικνύουν τη στενή σχέση των συνθετών αυτών με την πρωσική αυλή.

Σάββατο 22 Νοεμβρίου | Η αρχή μιας νέας εποχής – Haydn, Mozart, Beethoven
Φ. Βοβώνη, Δ. Γκουνταρούλης, Γ. Χοϊδάς

Μια σπάνια συναυλία κλασικής μουσικής δωματίου σε όργανα εποχής, αφιερωμένη στους τρεις μεγαλύτερους συνθέτες του 2ου μισού του 18ου αιώνα και του κλασικισμού, Χάιντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν, οι οποίοι επηρέασαν δραστικά τον περίγυρό τους και το μουσικό γίγνεσθαι της εποχής τους και άλλαξαν, ο καθένας με τον τρόπο του, την ίδια την πορεία της δυτικής μουσικής. Το πρόγραμμα, που καλύπτει μια ιδιαίτερα σημαντική και γόνιμη περίοδο μουσικής παραγωγής περίπου 30 χρόνων (1765 – 1795), ξεκινάει με το πρώτο από τα 42 τρίο που έγραψε ο Χάιντν για το σχήμα αυτό και συνεχίζει, σε χρονολογική σειρά, με την υπέροχη σονάτα για βιολί και φορτεπιάνο του Μότσαρτ και με την αυτοσχεδιαστική Φαντασία για σόλο φορτεπιάνο, που κλείνει το πρώτο μέρος της συναυλίας. Το δεύτερο μέρος ανοίγει με την ιδιαίτερα δεξιοτεχνική σονάτα για βιολοντσέλο και φορτεπιάνο του Ζαν Πιερ Ντουπόρτ, του πιο σημαντικού Γάλλου τσελίστα του 2ου μισού του 18ου αιώνα. Ο Ζαν Πιερ Ντουπόρτ γνώρισε τον νεαρό ακόμα Μπετόβεν το 1796, όταν ο τελευταίος επισκέφτηκε την αυλή του Φρειδερίκου Γουλιέλμου Β΄, βασιλιά της Πρωσίας και ερασιτέχνη τσελίστα. Ο Μπετόβεν παρουσίασε σε πρώτη εκτέλεση, για τον βασιλιά, τις δύο φρεσκογραμμένες σονάτες του για φορτεπιάνο και βιολοντσέλο opus 5, με τον Ντουπόρτ στο τσέλο.

Το πρόγραμμα του 8ου Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής ολοκληρώνεται με το εκπληκτικό, και ιδιαίτερα πρωτοποριακό για την εποχή, τρίο σε ντο ελάσσονα opus 1 του Μπετόβεν, το οποίο εκδόθηκε το 1795 και κλείνει συμβολικά τον 18ο αιώνα, ανοίγοντας ταυτοχρόνως μια νέα εποχή στη μουσική ιστορία.

«Το φεστιβάλ προτείνει ακριβώς αυτό: να ακούσουμε τη μουσική μέσα στον χρόνο, να παρακολουθήσουμε την εξέλιξή της», λέει ο Δήμος Γκουνταρούλης δίνοντας μας μια ιδέα και για την επόμενη χρονιά. «Του χρόνου, η ιδέα είναι να φτάσουμε επίσημα στον Μπετόβεν και στον περίγυρό του. Το 2027 θα γιορτάσουμε τα 200 χρόνια από τον θάνατό του, κι έτσι το φεστιβάλ του 2026 θα μας οδηγήσει σε αυτόν τον κόσμο – Μπετόβεν με όργανα εποχής, Σούμπερτ, και όλη αυτή την απίθανη μουσική που αποκτά μια τελείως φρέσκια διάσταση όταν την ακούς με τα όργανα και την αισθητική της εποχής».

Δήμος Γκουνταρούλης | Μια ζωή ανάμεσα σε εποχές και μουσικές

Λίγο πριν κλείσουμε, δεν μπορούσα να μην τον ρωτήσω για τη δική του μουσική πορεία – μια πορεία με τη δική της παραδοξότητα, καθώς η πραγματική της αφετηρία δεν βρίσκεται στην Ευρώπη, αλλά στη μετακόμισή του από το Παρίσι στη Βραζιλία. Στο Παρίσι, όπου ολοκλήρωσε τις ανώτατες σπουδές του στο βιολοντσέλο, είχε ήδη στραφεί επαγγελματικά για κάποια χρόνια προς τον κόσμο του αυτοσχεδιασμού και της τζαζ, αναζητώντας ελευθερία και νέα εκφραστικά πεδία. Όταν όμως έφυγε για το Σάο Πάολο, όπου έζησε και εργάστηκε επί είκοσι χρόνια, ανακάλυψε στα 25 του τον κόσμο του μπαρόκ βιολοντσέλου – ένα σημείο καμπής που θα καθόριζε την καλλιτεχνική του ταυτότητα.

«Ήταν όλα στην αρχή τότε», θυμάται. «Είχα αρχίσει να βλέπω τι συνέβαινε στο Παρίσι, αλλά στη Βραζιλία ήρθε ο ενθουσιασμός, κι εκεί ξαναβρήκα με όλη μου την όρεξη την κλασική μουσική – τη μουσική που έχει πίσω της τετρακόσια χρόνια παράδοσης στο όργανο που παίζω».

Παρότι αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στη μελέτη και την ερμηνεία της παλαιάς μουσικής, δεν εγκατέλειψε ποτέ τον αυτοσχεδιασμό και τη τζαζ. Τα κράτησε ενεργά σε όλη του τη ζωή, ως πεδία πειραματισμού και προσωπικής έκφρασης, παράλληλα με το τεράστιο ρεπερτόριο της δυτικής κλασικής μουσικής. «Δεν θέλησα ποτέ να αφήσω την άλλη πλευρά μου και να αφιερωθώ αποκλειστικά στην κλασική μουσική ή μόνο στη μπαρόκ. Σε όλη μου την πορεία προσπάθησα να δώσω την ίδια ένταση, αγάπη και αφοσίωση σε όλα αυτά τα διαφορετικά είδη μουσικής», λέει.

Στη Βραζιλία, εκτός από τη διδασκαλία του ρεπερτορίου του κλασικού βιολοντσέλου στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο επί δέκα χρόνια, έπαιξε και βραζιλιάνικη οργανική μουσική, συνδέοντας τον κόσμο της παράδοσης με εκείνον του αυτοσχεδιασμού. Εκεί είχε την τύχη να συνεργαστεί με κάποιους από τις πιο σημαντικές μορφές της σύγχρονης βραζιλιάνικης σκηνής, όπως τον θρυλικό Ερνέτο Πασκοάλ, τον Έγκμπερτο Γκισμόντι (κιθαρίστα και πιανίστα) και τον κορυφαίο κρουστό Νανά Βασκονσέλος. Αυτή η πολυφωνία –η συνύπαρξη της παράδοσης με τον αυτοσχεδιασμό, του παρελθόντος με μια σύγχρονη ματιά – διαπερνά όλο το έργο του. Και είναι ακριβώς αυτό το πνεύμα που χαρακτηρίζει και το Φεστιβάλ Μπαρόκ Μουσικής, το οποίο ο ίδιος εμπνεύστηκε και καλλιτεχνικά καθοδηγεί εδώ και σχεδόν μια δεκαετία.

16, 20, 21, 22 Νοεμβρίου 2025 / Διπλή συναυλία την Κυριακή 16/11 στις 19.00 και στις 21.30 / Ώρα έναρξης: 20.30, Κυριακή: 19.30 / Τιμές εισιτηρίων: €12, €15, Φοιτητικό, παιδικό: €10 / Προπώληση: Tickeservices.gr