Μυθολογία και παιδεία στην ελληνική αρχαιότητα: Από τον Όμηρο και τον Ησίοδο στον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη
Αρχή παντός έργου μέγιστον. Μυθολογία και παιδεία. Μουσική και αθλητισμός.
Πλάτωνος Πολιτεία, βιβλίο β', 376d, 9 κ.ε.
Ελεύθερη απόδοση
Ο Σωκράτης απευθύνεται στον Αδείμαντο, αδελφό του Πλάτωνος.
Ας υποθέσουμε ότι βρισκόμαστε σ` ένα μύθο και μυθολογούμε (ώσπερ εν μύθω μυθολογούντες) και το θέμα μας είναι τι να εγκρίνουμε για την παιδεία, την εκπαίδευση που θα προσφέρουμε στους νέους! Μήπως να αρκεστούμε στα καθιερωμένα για την παιδεία; Γυμναστική για τα σώματα και μουσική για την ψυχή; (επί σώμασι γυμναστική, η δε επί ψυχή μουσική;) Και θα ξεκινήσουμε τη μόρφωση των νέων με τη μουσική ή με τη γυμναστική;
Ο Αδείμαντος προτείνει να αρχίσουν με μουσική και ο Σωκράτης τον ερωτά: Ωραία ξεκινάμε με μουσική. Η μουσική θα έχει λόγια ή όχι; ( Μουσικής δε είπον. Τιθείς λόγους ή ού;). Ο Αδείμαντος προτείνει μουσική με λόγια (1) και ο Σωκράτης του λέει: Λόγια που είναι αληθή ή ψευδή; Γιατί ξεκινάμε να μιλάμε στα μικρά παιδιά λέγοντας παραμύθια (μύθους) που κυρίως είναι γεμάτα υπερβολές και ψεύδη. Εμπεριέχουν όμως και λίγες αλήθειες. (πρώτον τοις παιδίοις μύθους λέγομεν, τούτο δε που ως το όλον ειπείν ψεύδος, ένι δε και αληθή) (2). Το σπουδαιότερο σε κάθε έργο είναι η αρχή). (Αρχή παντός έργου μέγιστον) (3). Κυρίως όταν πρόκειται για εκπαίδευση νέων που τότε πλάθεται και διαμορφώνεται ο χαρακτήρας τους ( πλάττεται και ενδύεται τύπος). Δε γίνεται ν` αφήσουμε στην τύχη τόσο σοβαρά θέματα παιδείας. Μπορεί ο κάθε μύθος να φτάνει στα παιδιά και να διαμορφώνεται ο ψυχισμός τους τυχαία και αντίθετα από τις αρχές που πιστεύουμε; ( μύθους πλασθέντας ακούειν τους παίδας και λαμβάνειν εν ταις ψυχαίς ως επί το πολύ εναντίας δόξας...) Στο σημείο αυτό της συζήτησης ο Αδείμαντος συμφωνεί απόλυτα με τον Σωκράτη λέγοντας: «Να μην το επιτρέψουμε αυτό με κανένα τρόπο».
Ο Σωκράτης συνεχίζει: Πρώτο μας μέλημα λοιπόν να ελέγχουμε τους μυθοποιούς ( επιστατητέον τοις μυθοποιοίς). Αν ο μύθος τους είναι καλός και διδακτικός να τον εγκρίνουμε, αν όχι να τον απορρίπτουμε..( αν καλόν μύθον ποιήσωσιν, εγκριτέον, ον δε αν μη, αποκριτέον..) Οι διδακτικοί μύθοι που θα εγκρίνουμε να φτάνουν αβίαστα στις μητέρες και στις τροφούς των παιδιών για να τους διδάσκουν και έτσι να διαμορφώνεται ο εσωτερικός κόσμος των νέων. Τα περισσότερα απ` όσα μαθαίνουν σήμερα τα παιδιά είναι για πέταμα.( ως δε νυν λέγουσι τους πολλούς –μύθους- εκβλητέον). Ο Αδείμαντος ζητά από τον Σωκράτη να γίνει πιο συγκεκριμένος και εκείνος του λέει: Αδείμαντε αναφέρομαι στους μεγάλους μύθους που μας είπαν ο Ησίοδος και ο Όμηρος και άλλοι ποιητές. Έπλαθαν φανταστικές, ψευδείς μυθικές διηγήσεις και ιστορίες, τις λέγανε στους ανθρώπους και τις λένε και σήμερα. ( ους Ησίοδος τε, είπον, και Όμηρος ημίν έλεγέτην και οι άλλοι ποιηταί. Ούτοι γαρ που μύθους τοις ανθρώποις ψευδείς συντιθέντες έλεγον τε και λέγουσι).
(1). Η παράδοση μουσικής πάνω σε ποιητικά έργα των Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσου, Γκάτσου... συνεχίστηκε κυρίως μετά το 1960, με τους Μάνο Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Γιάννη Μαρκόπουλο, Νίκο Μαμαγκάκη, Σταύρο Ξαρχάκο, Χρήστο Λεοντή..)
(3). Αρχή ήμισυ παντός. Πλάτων, Νόμοι, 789a, 8, όπου ο καινοτόμος Πλάτων προτείνει στις έγκυες, ασκήσεις κύησης για την παίδευση των εμβρύων. Προχωρημένη ακόμα και σήμερα πλατωνική «ιδέα».
Η Πολιτεία (ή Περί δικαίου). Από τα γνωστότερα, σημαντικότερα φιλοσοφικά και πολιτικά έργα του Πλάτωνος. Γράφτηκε από το 380 μέχρι το 374 π.Χ. Αναπτύσσονται θέματα Δικαιοσύνης, ποιήσεως, φιλοσοφίας, παιδείας, ιδεών, αθανασίας της ψυχής..Στο έργο ομιλούν: Σωκράτης, Κέφαλος, Θρασύμαχος, Γλαύκων και Αδείμαντος (αδελφοί του Πλάτωνος), Πολέμαρχος, Κλειτοφών. Ακροατές: Χαρμαντίδης, Λυσίας, Ευθύδημος, Νικήρατος.
14°
