Ανατομία μιας πτώσης

Είδα προχτές στη Ριβιέρα τη βραβευμένη στις Κάννες «Ανατομία μιας πτώσης». Κυρίως ήθελα την απόλαυση του φθινοπωρινού θερινού σινεμά: την αδιόρατη μυρωδιά του γιασεμιού, πιο πολύ ανάμνηση παρά αίσθηση, την βραδινή δροσιά που βαθαίνει σε ανατριχίλα καθώς πλησιάζουν τα μεσάνυχτα… Και ένα καλό θέαμα, βεβαίως.

Όμως και τις ταινίες πιο πολύ για την άμεση απόλαυση τις βλέπω. Φταίει, σ’ ένα βαθμό, ο αμερικανικός κινηματογράφος, με τις υψηλές τεχνολογικές προδιαγραφές του, την έντονη δράση, τις ηθικές βεβαιότητες (στον αμερικανικό κινηματογράφο η οικογένεια πάντα νικάει!). Έχω γίνει ένας καταναλωτής θεάματος που του αρέσει να εντυπωσιάζεται καθ’ οδόν προς την επιβράβευση του Καλού. Συνήθως, όταν ανάψουν τα φώτα, κάποιες εικόνες επιπλέουν για λίγο στην μνήμη, που γρήγορα όμως συγχωνεύονται με τη σταθερή ροή από εναέριες λήψεις τοπίων και δυναμικούς χαρακτήρες... 

Η Ανατομία είναι πολύ διαφορετική. Πολλές φορές η σκέψη μου επέστρεφε εκεί την επόμενη μέρα και την μεθεπόμενη. Κατ’ επίφαση, είναι ένα δικαστικό δράμα όπου διερευνάται το αν ο αιφνίδιος θάνατος ενός επίδοξου συγγραφέα ήταν αυτοχειρία ή αν δολοφονήθηκε από την, επίσης συγγραφέα, γυναίκα του. Ο καταλυτικός μάρτυρας, ο εντεκάχρονος γιος τους που θα μπορούσε να κρατάει στα χέρια του το κλειδί για το τι έγινε, συμβαίνει να είναι τυφλός. 

Η ταινία, ναι, είχε σκηνοθετικά ευρήματα που σε έκαναν να ανακάθεσαι, όμως όχι με τρόπο κραυγαλέο. Π.χ. η συναισθηματική κορύφωση της ταινίας είναι όταν οι θεατές παρακολουθούμε ζωντανά στην οθόνη μια διένεξη του ζεύγους που ακούγεται ηχογραφημένη σε μια αίθουσα δικαστηρίου. Το νόημα αποκλίνει σημαντικά στις δύο αυτές συνθήκες κι επιπλέον, η λήψη της κάμερας από οπτικές που συνεχώς μετατοπίζονται είναι όντως συναρπαστική. Όπως σε κάθε καλό δικαστικό δράμα, θραύσματα νοήματος συγκεντρώνονται για να αναιρεθούν και, μετά, να επανέλθουν δριμύτερα.

Το εκκρεμές δεν παύει να κινείται ανάμεσα στις εικασίες και στο τι πραγματικά έγινε και η σκηνοθέτρια J. Triet, παίζει αριστοτεχνικά με την ιδέα ότι οι συγγραφείς είναι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αδίστακτα τους ανθρώπους γύρω τους ως «υλικό». Η κρυφή καρδιά όμως της ταινίας είναι μια άλλη, παράλληλη πτώση, σε αργή κίνηση, εκείνη του γάμου του ζεύγους. Ο θάνατος του συζύγου, και η ανάμειξη της δικαιοσύνης, γίνονται αφορμή για να ανοίξει διάπλατα η μεταξύ τους δυναμική και εδώ πια, καμία ερμηνεία δεν μπορεί να είναι οριστική. (Καθόλου τυχαίο το ότι δεν επικοινωνούν στην μητρική τους γλώσσα (εκείνος Γάλλος, εκείνη Γερμανίδα) αλλά σ’ ένα «μέσο τόπο», την Αγγλική).

Και σε αυτό έγκειται η αρετή της βαθιά ευρωπαϊκής και ψυχαναλυτικής Ανατομίας. Ήτοι, στον παθιασμένο, διαυγή και λεπτοφυή τρόπο με τον οποίο σκιαγραφούνται τα αντίπαλα δέη σε μια σχέση, χωρίς ταυτόχρονα, τίποτα απ’ όσα λέγονται να διεκδικεί τον τίτλο της απόλυτης αλήθειας. Όταν στο εδώλιο του μάρτυρα καλείται ένας ψυχαναλυτής, έστω κι αν αυτός στη συνέχεια αποστομώνεται, η κεντρική ιδέα γίνεται σαφής: είμαστε φτιαγμένοι από ερμηνείες και, άρα, κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει εξ ολοκλήρου τον άλλο. Αν είναι να μπει κάπου μια τελεία στο νόημα των πράξεων μας, αυτό, στο τέλος της ημέρας, θα πρέπει να το αποφασίσει η επιθυμία.

Εξαιτίας του σεναρίου, η ταινία έχει χαρακτηριστεί ως λογοτεχνίζουσα (novelistic). Κι ενώ, η αλήθεια είναι πως, θα μπορούσε να αποκλίνει προς την εγκεφαλικότητα, το κράμα από πάθος, φλέγμα και υψηλή ευφυΐα στην ερμηνεία της πρωταγωνίστριας Sandra Hüller αποσοβεί κάθε τέτοιο ενδεχόμενο. Έχει σαφώς μελετήσει κάθε πτυχή του χαρακτήρα της και τον ενσαρκώνει άρτια, φέροντας σε κάθε σκηνή το βιωμένο, αθέατο παρελθόν του.

Κατάφορο ατόπημα της ταινίας θεωρώ το ότι πουθενά δεν υπήρξε η παραμικρή στενοχώρια ή νύξη πένθους για τον νεκρό σύζυγο. Έστω ότι η κατηγορία για φόνο έστρεψε αλλού την ροή των συναισθημάτων, πράγμα κατανοητό. Όταν όμως όλο αυτό καταλαγιάζει, είναι πραγματικά άξιο απορίας το γιατί το σενάριο δεν επικαλείται αυτήν την απώλεια αντί για το μάλλον υποτονικό κλείσιμο που επιλέγει.