Κοιτάζοντας για πολλοστή φορά τις φωτογραφίες των τοξικοεξαρτημένων του Δημήτρη Μπούρα που έκαναν το γύρο του κόσμου, πιάνω τον εαυτό μου να κατρακυλά σε απύθμενα ψυχολογικά βάθη. Πρόκειται για εικονοποιία που συγκλονίζει, που σφαδάζει και βρυχάται. Ας αποστρέψω το βλέμμα, σκέφτομαι, δεν μου αρέσουν διόλου αυτές οι ασύλληπτα ωμές λήψεις. Και μετά σκύβω ξανά στην οθόνη και τις αφήνω να με πλακώσουν σαν κουβέρτες λουσμένες στον ιδρώτα. Είναι τέτοια η άφατα ενοχλητική δύναμή τους, είναι το συναισθηματικό ισοδύναμο μιας φαγούρας την οποία επιμένεις να ξύνεις.
Ένα χρόνο μετά την έκθεσή τους στη Βοστώνη, το Κέιμπριτζ και την Αθήνα, και μήνες έπειτα από τα πολύκροτα δημοσιεύματα της Huffington Post και της Süddeutsche Zeitung, οι φωτογραφίες του Δημήτρη Μπούρα παρουσιάζονται εκ νέου, αυτή τη φορά στη Θεσσαλονίκη, από τις 6 ως τις 10 Νοεμβρίου, ενώ το προσεχές διάστημα θα φιλοξενηθούν στο Βερολίνο και τη Βαλένθια. Και πιθανότατα θα ταξιδέψουν ακόμη πιο πέρα, απλά και μόνο γιατί δεν υπάρχει τίποτε όμοιό τους, ουδέποτε έχει καταγραφεί ένα τόσο αφτιασίδωτο ντοκουμέντο της πιάτσας.
Θαυμάζω τον Μπούρα: τα κότσια και την ανιδιοτέλειά του. Τα ανθρώπινα ράκη της Αθήνας δεν αποτελούν το μοναδικό του διαπιστευτήριο. Έχει περιηγηθεί στα τοπία των μαχών του Αφγανιστάν και στάθηκε στο πλευρό αμερικανών στρατιωτών που βιώνουν το δικό τους «Αποκάλυψη τώρα», γράφοντας «Mommy, can I kill today?» πάνω στο γείσο του κράνους. Ο Μπούρας κέρδισε την εμπιστοσύνη σύρων ανταρτών που μόλις έχασαν τα παιδιά τους και κατέγραψε τις θρησκευτικές τελετές σουφιστών σαν να ήταν μέλος του εκκλησιάσματός τους. Καταγίνεται με τη φωτοδημοσιογραφία από το 1979, εμπνευσμένος από τον Henri Cartier-Bresson και την Oriana Fallaci και έκτοτε έχει ταξιδέψει στην Αίγυπτο, το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν, την Τσετσενία, την Τουρκία. Η περιηγητική φωτογραφία του είναι άχρηστη, αρνείται να ξοδέψει φιλμ εάν δεν εξυπηρετεί ανθρωπιστικούς σκοπούς, οι μη διερχόμενοι κρίσης τόποι δεν του προκαλούν τον παραμικρό οίστρο. Όσο περισσότερο χειροτερεύουν τα πράγματα εκεί έξω, τόσο πιο πολύ συνδέεται μαζί τους ο Μπούρας. Θα μπορούσε αναντίρρητα να αποτελεί έναν από τους διαπρεπείς ρεπόρτερ του καιρού μας και ανεκτίμητη μονάδα για τα διεθνή πρακτορεία, αν δεν του ήταν τόσο αδιάφορες οι διακρίσεις. Οι περισσότερες φωτογραφίες του κυκλοφορούν με ψευδώνυμο. Είναι το τίμημα που καταβάλλει για να συνεχίσει να εξασφαλίζει βίζες, για να εξακολουθήσει να συνεργάζεται με μη κυβερνητικές οργανώσεις και με τη Διεθνή Αμνηστία.
Χωρίς να έχω αποσπάσει τη γνώμη του πάνω στο θέμα, στοιχηματίζω πως ο καλλιτέχνης απολαμβάνει τον αντίκτυπο που ασκούν οι φωτογραφίες του στο θεατή. Με δικά του λόγια, «δεν θέλω να συνεισφέρω στον εφησυχασμό. Επιθυμώ να διαταράξω τη γαλήνη. Αυτές οι εικόνες σε ταξιδεύουν εκεί όπου δεν έχεις δικαίωμα να βρίσκεσαι. Σε καθιστούν εισβολέα και παρατηρητή. Και σε φέρνουν αντιμέτωπο με μια πραγματικότητα που θα σε κάνει να μετρήσεις τους φόβους και τις αντοχές σου».
Προπάντων, οι προβοκατόρικες φωτογραφίες των τοξικοεξαρτημένων του Δημήτρη Μπούρα δίνουν το μέτρο της υποκρισίας μας. Δακτυλοδείχνουν αυτό που επιλέγουμε να αγνοούμε. Σε αυτό το σημείο, σοφότεροι άνθρωποι από εμένα θα μπορούσαν να πουν: «Παράτα μας, ρε φίλε. Ο κόσμος καίγεται, ολόκληροι πληθυσμοί πεινάνε, άσε κατά μέρους τα τζάνκια, αυτοί κατέβασαν οικειοθελώς τον πέλεκυ στον εαυτό τους». Σήμερα, που η αναξιοπρέπεια μοιάζει να μην έχει αρκετές εκφάνσεις στην Ελλάδα της κρίσης, θα μπορούσε όντως να ισχυριστεί κανείς πως η πρόληψη απέναντι στις ουσίες φαντάζει επουσιώδης. Στα χρόνια της ευμάρειας ο πρεζάκιας αποτελούσε μια οριακή φιγούρα. Πλέον έχει μετακινηθεί σε τόσο περιφερειακές επικράτειες, που τείνει να γίνει αόρατος. Ακριβώς εδώ εγείρεται το ερώτημα: τι θα πάρει τη θέση του; Ποιος είναι ο απόβλητος του αύριο και πόσο ευρύχωρη μπορεί να γίνει στο μέλλον η δημογραφία του περιθωρίου;
Ουσιαστικά αυτό εδώ δεν είναι καν ένα portfolio για την πρέζα. Ο Δημήτρης Μπούρας επιθυμεί πρωτίστως να καταδείξει την οργιαστική αύξηση του ποσοστού διαγνώσεων θετικών στον ιό HIV μεταξύ των χρηστών ενδοφλεβίων ουσιών. Κοιτάξτε τα παρακάτω δύο γραφήματα. Βγάζουν μάτι.
«Τι θα γίνει;», θα μου πείτε. Δώστε σέα στο λαό, απαντώ δίχως δεύτερη σκέψη. Κινητές μονάδες, καθαρά σύνεργα, ασφαλείς σύριγγες εξασφαλίζουν προπάντων λιγότερη χασούρα για το κράτος, το οποίο ούτως ή άλλως θα υποχρεωθεί να νοσηλεύσει τους φορείς του ιού που συσσωρεύει εξαιτίας της κοντόφθαλμης πολιτικής του –no one out here gets out alive. Παράλληλα, δώστε πίσω στο ΚΕ.ΘΕ.Α. μέρος της δύναμής του: η κατά 30% μείωση χρηματοδότησης με ταυτόχρονη περικοπή προσωπικού κατά 15% συνιστά καραμπινάτη απεμπόληση κάθε κοινωνικής ευθύνης από μέρους του υπουργείου Υγείας. Τέλος, προβληματιστείτε για το ρόλο του ΟΚΑΝΑ, ο οποίος εξασφαλίζει και το μεγαλύτερο μέρος των επιδοτήσεων: η μεθαδόνη είναι μέρος του προβλήματος, όχι της λύσης. Υπό το σημερινό τοπίο, η απεξάρτηση κινδυνεύει να καταντήσει σαν την παιδεία. Αξεσουάρ. Προνόμιο των προνομιούχων.
Όλες οι δημοσιογραφικές ερμηνείες του κόσμου όμως δεν αρκούν για να πείσουν όσο οι εικόνες του Δημήτρη Μπούρα. Το φωτορεπορτάζ αυτό είναι πολύ πέρα από τα ηδονοβλεπτικά καρέ των εφημερίδων και τα αποστασιοποιημένα τηλεοπτικά κλιπ, όλα τους ιδωμένα υπό την ασφάλεια των τηλεφακών και των μακρινών αποστάσεων. Αυτές οι φωτογραφίες διαπερνούν το δέρμα, ποτίζουν τους πόρους. Τις περνάω στο Photoshop, σκύβω κοντά τους, μεγεθύνω τα πίξελ, απομακρύνομαι και πλησιάζω, μα το εφέ είναι σταθερά αμετακίνητο: εδώ υπάρχουν αχρηστεμένες φλέβες και μπλαβιασμένα αγγεία. Υπάρχει η αποφορά της σήψης και οι βλεννώδεις, χαίνουσες πληγές. Υπάρχει αίμα και πύον. Εδώ υπάρχει πρέζα απτή, που τη μυρίζεις και την αγγίζεις με τα δυο σου χέρια.
Στο δικό μου μάτι, που έχει ατενίσει το θέαμα αμέτρητες φορές, υπάρχει επίσης και βαθιά ανθρωπιά. Πίσω από τη χαρμάνα, πέρα από τη ντάγκλα της φτιάξης και το μανιακό ψηλαφητό σε αναζήτηση της ακέραιης φλέβας, διακρίνω νοιάξιμο και αλληλοβοήθεια, μια μακάβρια συλλογικότητα, αν προτιμάτε. Μια από τις πιο συγκλονιστικές παραμέτρους αυτού του porftfolio είναι το πόσοι άνθρωποι κινητοποιούνται προκειμένου να κατορθώσει να χτυπήσει τη δόση του ένας. Κανείς εδώ πέρα δεν μπορεί να βαρέσει μόνος.
Κυκλοφορώ μέσα στις εικόνες του Μπούρα σαν να περιφέρομαι μέσα στα σοκάκια τραγουδιών του Λου Ριντ: «I’m searching for my mainline, I said I couldn’t hit it sideways». Ο παραλληλισμός δεν είναι αδόκιμος. Ο Λου Ριντ συνυπήρχε μαζί με τους πρωταγωνιστές των τραγουδιών του, ο Δημήτρης Μπούρας συμβίωσε με τους χαρακτήρες των φωτογραφιών του. Εμείς οι υπόλοιποι, παρατηρούμε από τις κερκίδες. Κοιτάζουμε τις εικόνες, αναστενάζουμε, και φεύγουμε γραμμή για το νιπτήρα. Όσο όμως και να πλύνει κανείς τα χέρια, η βρώμα δε λέει να καθαρίσει. Τι θα κάνουμε;
(H έκθεση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του δήμου Θεσσαλονίκης και διοργανώνεται από τον «Εξώστη» με την υποστήριξη των «ΘΕΤΙΚΗ ΦΩΝΗ» και «PRAKSIS». Οι φωτογραφίες έχουν την έγκριση όσων απεικονίζονται)
«Δεν ξέρω ποια γρανάζια κινούνται μέσα μας όταν κοιτάμε φωτογραφίες, ειδικά φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Cartier-Bresson, αλλά δεν είναι μόνο η όραση που δουλεύει, ούτε μονάχα η φαντασία»
15°
