Στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών για την έκθεση «Τέχνη - Διαγώνιος και το Μουσείο που δεν έγινε» και τις αναμνήσεις του γιατρού, συγγραφέα και τεχνοκριτικού Περικλή Σφυρίδη για τις μέρες της Διαγωνίου του Ντίνου Χριστιανόπουλου
Ο Περικλής Σφυρίδης σβήνει το κεράκι της γενέθλιας τούρτας του στο μικρό αμφιθέατρο του Τελλόγλειου. 92 χρονών έγινε σήμερα το θεριό της θεσσαλονικιώτικης πνευματικής ζωής, με μνήμη απίθανα παρούσα και σφριγηλή, μνήμη ασύλληπτη, που λίγα λεπτά πριν του ευχηθούμε να τα εκατοστήσει, μας επέστρεψε σε μυθικά χρόνια. Στις εποχές που μαζί με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και άλλους συνοδοιπόρους έβγαζαν το περιοδικό Διαγώνιος και λειτουργούσαν την ομώνυμη πινακοθήκη- εντευκτήριο. Η Διαγώνιος φιλοξένησε τον ανθό της θεσσαλονικιώτικης τέχνης κρατώντας ζωντανό το σαράκι και τη φλόγα της δημιουργίας σε μια πόλη που τα εικαστικά ποτέ δε διέθεταν πολλούς «φιλάθλους», όπως ο ΠΑΟΚ, ο Άρης και ο ΗΡΑ. Σε εκείνα τα χρόνια που ο Χριστιανόπουλος, ο Κάρολος Τσίζεκ, ο Περικλής Σφυρίδης και τα άλλα παιδιά έδρασαν συνωμοτικά, ορκισμένα, αποφασιστικά, αυθάδικα.
Υπήρχε λόγος και αιτία για τη σημερινή συνάντηση με τον Περικλή Σφυρίδη και τη συγκινητική αναπόληση. Η φορτισμένη αναδρομή, με τη νοσταλγία παρούσα αλλά και μια θλίψη από πλευράς του, αφού όλα εκείνα τα εκλεκτά μέλη της παρέας τους δε μένουν πια εδώ, έγινε εξαιτίας της έκθεσης «Τέχνη - Διαγώνιος και το Μουσείο που δεν έγινε». Με τον Σφυρίδη τελευταίο εναπομείναντα εκπρόσωπο εκείνου του καιρού των γιγάντων εκ μέρους της Διαγωνίου, ήταν πολύ φυσικό η συγκίνηση στην εκδήλωση να είναι διάχυτα παρούσα.
Η έκθεση «Τέχνη - Διαγώνιος και το Μουσείο που δεν έγινε ποτέ», με 600 έργα και τεκμήρια 200 δημιουργών, ενταγμένη στο πρόγραμμα των 60ών Δημητρίων και την επέτειο 100 Χρόνια ΑΠΘ, σαν κιβωτός διασώζει και παρουσιάζει την πνευματική παρακαταθήκη της Θεσσαλονίκης του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, όπως τη συγκρότησαν οι δυο πόλοι που κράτησαν την τέχνη ενεργή και παλλόμενη στον Βορρά: Η Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία Τέχνη και η Διαγώνιος του Ντίνου Χριστιανόπουλου συσπείρωσαν δημιουργούς, διοργάνωσαν εκθέσεις και έτσι νά ο Σφυρίδης να αναπτύσσει τις θεωρητικές αναζητήσεις και τις πρακτικές δράσης της Μικρής Διαγωνίου. Εξαρχής ο Ντίνος Χριστιανόπουλος προσδιόρισε το ιδεολογικό της πλαίσιο: «Θα πορευτούμε ιεραποστολικά, χωρίς καμιά χρηματική εξάρτηση από το κράτος». Και έτσι ξεκίνησαν όλα το 1954 και μέχρι το 1983, που η Μικρή Διαγώνιος παρέμεινε ενεργή, αυτόνομα και μακριά από κάθε είδους επιδότηση, συνέχισαν να πράττουν.
Με λόγο κρυστάλλινα διαυγή και συναισθηματικό, ο Σφυρίδης ανάτρεξε σε εκείνα τα Σαββατοκύριακα που με τον Χριστιανόπουλο επισκέπτονταν τα στούντιο παλιών και νέων ζωγράφων, προκειμένου να μαζέψουν τα έργα που θα εκτίθονταν στην γκαλερί. Διοργάνωναν ακάματα εκθέσεις κάθε δυο εβδομάδες, «ακόμα και διευκόλυνση με δόσεις έκανε ο Ντίνος στους φιλότεχνους, προκειμένου να πουληθούν τα έργα. Ο Χριστιανόπουλος παρακρατούσε ποσοστό 30% από την κάθε συναλλαγή, εκτός από τον Πεντζίκη. Το ποσοστό πώλησης για τα έργα του Πεντζίκη ανέρχονταν στο 10%».
Μάγεψε ο Περικλής Σφυρίδης σήμερα στο Τελλόγλειο. Και αναπόφευκτα, εκτός από τις ζωγραφικές του Στέλιου Μαυρομάτη με τα τρένα σήματα κατατεθέντα της δουλειάς του, ή τις συζητήσεις με τον Κάρολο Τσίζεκ περί του κατά πόσο πρέπει να τεθούν όρια στον μοντερνισμό, ώστε να πάψουν οι ντανταϊστές να ζωγραφίζουν τη Μόνα Λίζα με μουστάκι και γένια, η συνύπαρξή του με τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη οδήγησε τον Περικλή Σφυρίδη σε περισσότερες εξομολογήσεις. Άλλο που δεν θέλαμε! «Κάθε φορά που προσπαθούσα να καταλάβω την “ψηφαρίθμηση”, το σύστημα μετατροπής που είχε ο Πεντζίκης, ώστε οι λέξεις να μεταφράζονται σε αριθμούς και μετέπειτα οι αριθμοί να ορίσουν ένα συγκεκριμένο χρώμα και μια πινελιά, μου έλεγε, δεν καταλαβαίνεις, δεν καταλαβαίνεις! Όμως, όταν παρατήρησα προσεχτικά το έργο του Σιμωνόπετρα, κατάφερα να αποκωδικοποιήσω τη μοναδική ποιότητά του. Ο Πεντζίκης, ο οποίος πριν να ζωγραφίσει κρατούσε σημειώσεις προκειμένου μετά να εκτελέσει τις χιλιάδες πινελιές του στον καμβά βάσει σχεδίου, μέσω της διαρκούς αυτής χειρωνακτικής επανάληψης, αλλά και με συγκεκριμένο αριθμό αναπνοών όπως έκαναν οι Ησυχαστές μοναχοί του Γρηγορίου Παλαμά, έπεφτε σε έκσταση. Μου είχε εξομολογηθεί άλλωστε πως αγαπούσε τον Γρηγόριο Παλαμά περισσότερο από τον Άγιο Δημήτριο, οπότε έτσι κατάφερα να εκτιμήσω το μεγαλείο του και να αποκωδικοποιήσω το μυστικό της τεχνικής του».
Στη σκηνή του Τελλόγλειου, ο Περικλής Σφυρίδης μάγεψε, έχοντας στο πλάι του την καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής Σωτήρια Σταυρακοπούλου, χρόνια φίλη του, συνοδοιπόρο, συγγραφέα και πολύτιμο στήριγμα του σημερινού λογοτεχνικού σουαρέ του Τελλόγλειου. 92 χρονών έγινε σήμερα το θεριό της θεσσαλονικιώτικης πνευματικής ζωής, με μνήμη απίθανα παρούσα και σφριγηλή, μνήμη ασύλληπτη και με δάκρυα στα μάτια, όταν μας ευχαρίστησε για την παρουσία μας. Δάκρυα όμως και στα δικά μας μάτια, αφού, όπως δήλωσε, η σημερινή ήταν η τελευταία φορά που μίλησε δημόσια.
Αναχωρώντας από το μουσείο, σκέφτηκα πως υπήρξαμε μάρτυρες μια ιστορικής, ιστορικότατης στιγμής: Ο Περικλής Σφυρίδης είναι ο τελευταίος ζωντανός θρύλος από εκείνη τη λογοτεχνική Θεσσαλονίκη του εσωτερικού μονόλογου, ως μια μορφή αφηγηματικής τέχνης άμεσα συνυφασμένης με τον μοντερνισμό και με την ομίχλη, την υγρασία της πόλης και το Βυζάντιο, τον Χριστιανόπουλο και την Καρέλλη, τον Πεντζίκη και τον Βαφόπουλο, της Τέχνης, της Διαγωνίου και δι’ ευχών των τοπικών αγίων ημών.
Με την έκθεση «Τέχνη - Διαγώνιος και το Μουσείο που δεν έγινε ποτέ», το Τελλόγλειο τιμά τα 25 χρόνια λειτουργίας του υλοποιώντας το όραμα του Νέστορα και της Αλίκης Τέλλογλου. Με την εκδήλωση για τον Περικλή Σφυρίδη ξεκίνησαν οι παράλληλες δράσεις του Τελλογλείου στο πλαίσιο της έκθεσης, ενώ προηγήθηκε ειδική ξενάγηση από την Ομότ. Καθηγήτρια ΑΠΘ και Γενική Διευθύντρια του Τελλογλείου Ιδρύματος, Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.
11°
