Άρτεμις Μπαλτογιάννη: Αυτό το εκρηκτικό μείγμα αυθεντικότητας, ενσυναίσθησης και βαθιάς εικαστικής ευφυΐας είναι που ανέδειξε τον Ζαν Μισέλ Μπασκιά τόσο νωρίς
H Άρτεμις Μπαλτογιάννη έχει μεγαλώσει στον καλλιτεχνικό χώρο, οπότε η ενασχόλησή της με την τέχνη ήταν αναπόφευκτη. Είναι ελεύθερο πνεύμα, δεν αγαπά τους περιορισμούς αλλά δίνεται ολοκληρωτικά σ’ αυτό που κάνει, σε βαθμό που ξεχνά να βρίσκει ώρα για χαλάρωση και διασκέδαση. Το βασικό της επάγγελμα είναι σύμβουλος τέχνης, αλλά από το 2019 έστησε μια ιδιότυπη γκαλερί μοναδική στο είδος της, τη The Intermission, η οποία, συνεργαζόμενη με γκαλερί του εξωτερικού, εστιάζει στο να φέρνει στην Ελλάδα καλλιτέχνες που δεν έχουν ξαναπαρουσιαστεί εδώ. Όπως το έργο του Ζαν Μισέλ Μπασκιά που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας μέσω της έκθεσης «Untitled», η οποία προτείνει μια ανοιχτή ανάγνωση του έργου του Ζαν Μισέλ Μπασκιά – όχι ως στατική, μουσειακή αναπαράσταση, αλλά ως βίωμα.
Συνέντευξη με την Άρτεμις Μπαλτόγιαννη με αφορμή την πρώτη έκθεση έργων του Ζαν Μισέλ Μπασκιά στην Ελλάδα στη Τhe Intermission
— Γιατί αποφασίζετε να φέρετε έργα του Ζαν Μισέλ Μπασκιά στην γκαλερί; Ήταν κάτι που βρισκόταν εξ αρχής στα σχέδιά σας;
Είναι ένα όνομα με πολύ μεγάλη αναγνωρισιμότητα. Το έργο του είναι τεράστιο. Τώρα που το εξερευνώ ακόμη περισσότερο, μπορώ να πω ότι ο Μπασκιά είναι cultural icon στην ιστορία της τέχνης.
Η γκαλερί Τhe Intermission εστιάζει σε καλλιτέχνες που δεν έχουν ξαπαρουσιάσει έργα τους στην Ελλάδα, και καθώς δεν έχει τύχει να διοργανωθεί στη χώρα μας κάποια έκθεση για τον Ζαν Μισέλ Μπασκιά, αποφάσισα να τον φέρουμε. Άλλωστε, στα χρόνια που εργάζομαι ως σύμβουλος τέχνης, τυχαίνει να γνωρίζω την οικογένεια Ναβάρα, ιδιοκτήτες της Galerie Enrico Navarra, η οποία εκπροσωπεί τον καλλιτέχνη και συνέβαλε στο να γίνει ακόμη πιο γνωστός και εκτός Αμερικής.
—Πόσα έργα του Μπασκιά θα δούμε στην έκθεση και πώς έγινε η επιλογή τους;
Οι άνθρωποι της Galerie Enrico Navarra μου έστειλαν τα έργα που επέλεξαν για την έκθεση. Με βάση το υλικό, δουλεύω στο πώς θα το παρουσιάσω, σεβόμενη τους κανόνες και τις ρήτρες που έχουν θέσει εκείνοι. Το exhibition design θα επιμεληθεί ο αρχιτέκτονας Στέλιος Κόης, αναδιαμορφώνοντας τον χώρο με περισσότερους διαθέσιμους τοίχους, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μεγαλύτερη εγγύτητα των έργων με τον θεατή.
—Εξηγήστε μας τον τίτλο της έκθεσης «Untitled» που εμπνέεται από ένα έργο του Μπασκιά. Πώς αποτυπώνει την όλη στάση ζωής και καλλιτεχνικής ύπαρξής του, την άρνηση της αυθεντίας και της ένταξης σε κατηγορίες;
Ο τίτλος της έκθεσης «Untitled» εμπνέεται από το ομώνυμο έργο του Ζαν Μισέλ Μπασκιά του 1983 – ένα φαινομενικά απλό αλλά βαθιά φορτισμένο έργο, όπου ο καλλιτέχνης υπογράφει απλώς με το όνομά του κάτω από τη λέξη «Untitled». Αυτή η λιτή χειρονομία συνοψίζει, με τρόπο εμβληματικό, τη στάση του απέναντι στην έννοια της αυθεντίας, της εμπορευματοποίησης και της ταξινόμησης στην τέχνη. Επέλεξα αυτό τον τίτλο γιατί αυτό το έργο λειτουργεί ως μια λακωνική αλλά καίρια δήλωση. Ο Μπασκιά αμφισβητεί τη σημασία του τίτλου ως εργαλείου νοηματοδότησης, αλλά υπενθυμίζει και τη δύναμη της υπογραφής του καλλιτέχνη ως στοιχείου που «επικυρώνει» την καλλιτεχνική πράξη.
Το Untitled του Μπασκιά είναι, λοιπόν, ένας σύγχρονος απόηχος του ready-made του Ντουσάμ – αλλά με φορτίο φυλετικό, πολιτικό και προσωπικό. Εκεί που ο Ντουσάμ αμφισβητεί τους θεσμούς ως Ευρωπαίος διανοούμενος, ο Μπασκιά τους υπονομεύει από τη θέση του «outsider»: νέος, μαύρος, αυτοδίδακτος και στο επίκεντρο της Νέας Υόρκης του ’80.
—Τα έργα του είχαν βαθιά κοινωνικά και πολιτικά σχόλια. Πώς πάλεψε για την αφρο-αμερικάνικη κοινότητα και τον ρατσισμό και μάλιστα σε μια βαθιά συντηρητική κοινωνία; Πόσο επίκαιρα –αν όχι διαχρονικά– είναι τα μηνύματα που περνάει μέσω της τέχνης του;
Πιστεύω πως ο Μπασκιά προσέγγισε τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα με εξαιρετικά προσωπικό τρόπο, μέσα από την ίδια του την ύπαρξη και το έργο του. Δεν ήταν ποτέ εκπρόσωπος κάποιας συλλογικής ταυτότητας με τον τρόπο που η κοινωνία ενίοτε προσπαθεί να κατηγοριοποιεί τους καλλιτέχνες. Όμως μέσα από τη ζωγραφική του –με την ιδιαίτερη, χειρονομιακή, σχεδόν ποιητική του γλώσσα– αναδείκνυε διαρκώς τις ρίζες του, τιμούσε σημαντικές μαύρες προσωπικότητες των τεχνών, της μουσικής και του αθλητισμού και δημιουργούσε έναν χώρο όπου η αφροαμερικανική εμπειρία γινόταν ορατή, παρούσα και υπερήφανη.
Παράλληλα, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι αποζητούσε την αναγνώριση από την καλλιτεχνική ελίτ της εποχής του. Αυτό, φαντάζομαι, δημιουργούσε μέσα του ένα έντονο εσωτερικό ρήγμα – να είσαι ταυτόχρονα μέσα κι έξω από το σύστημα, να σε προβάλλει ένας κόσμος που ιστορικά απέκλειε ανθρώπους σαν εσένα. Αυτή η ένταση, αυτός ο διχασμός, νομίζω ότι περνά μέσα από τα έργα του – ακόμα και στα πιο φαινομενικά ελεύθερα ή παιγνιώδη. Σήμερα διανύουμε μια εποχή που το inclusivity στην τέχνη βρίσκεται στο προσκήνιο, με ριζικές αλλαγές στους θεσμούς, τις συλλογές και τις αφηγήσεις που προβάλλονται. Ο Μπασκιά, με την πορεία και το έργο του, συνέβαλε καθοριστικά στο να στρωθεί ο δρόμος για όλη αυτή τη μετατόπιση. Πιστεύω πως αν έβλεπε την πρόοδο που έχει γίνει, θα ένιωθε δικαίωση, αλλά θα ήξερε και πως ο αγώνας είναι ακόμη μακρύς.
—Η τέχνη του χαρακτηρίζεται από μια παιδικότητα, μια παιχνιδιάρικη διάθεση, έντονες χρωματικές πινελιές που δίνουν στα έργα του μια ένταση... Ποιο είναι το μοναδικό εικαστικό λεξιλόγιό του που τον καθιστά σπουδαίο κεφάλαιο στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης και είχε ως αποτέλεσμα να αποκτήσει τόσο μεγάλη αναγνωρισιμότητα σε τόσο νεαρή ηλικία;
Η ζωγραφική του Μπασκιά είναι ακατέργαστη, ενστικτώδης και βαθιά προσωπική. Η παιδικότητα που διακρίνουμε στα έργα του δεν είναι απλοϊκή, αντιθέτως πρόκειται για μια συνειδητή επιλογή χειρονομίας και αισθητικής, που παραπέμπει τόσο στο βλέμμα του παιδιού όσο και στα συνθήματα που συναντάμε στους τοίχους των πόλεων. Η γραφή του είναι άτακτη, ανορθόγραφη, βιαστική, και γι’ αυτό ειλικρινής. Ταυτόχρονα, τα χρώματά του είναι τολμηρά, οι φιγούρες του σχεδόν άγριες.
Η τέχνη του κουβαλά την ενέργεια του δρόμου και την αγωνία της μνήμης. Το εικαστικό του λεξιλόγιο είναι μοναδικό γιατί συγχωνεύει διαφορετικές γλώσσες: από την αφρικανική και αφρο-καραϊβική του κληρονομιά μέχρι την αμερικανική ποπ κουλτούρα, και από την ιστορία της τέχνης μέχρι την εμπειρία του ως νεαρού μαύρου άνδρα στη Νέα Υόρκη των 80s. Ήταν επηρεασμένος από καλλιτέχνες όπως ο Σι Τούμπλι, ο Ζαν Ντιμπιφέ και φυσικά ο Γουίλεμ Ντε Κούνινγκ, στους οποίους οφείλει τη χειρονομιακή του ένταση και την ωμή σωματικότητα της γραφής του. Όμως η δική του έκφραση είχε κάτι πιο ατίθασο, πιο βιωματικό, πιο επιτακτικό. Η ζωγραφική του δεν προσπαθεί να πείσει – διεκδικεί χώρο. Αυτό το εκρηκτικό μείγμα αυθεντικότητας, ενσυναίσθησης και ταυτόχρονα βαθιάς εικαστικής ευφυΐας είναι που τον ανέδειξε τόσο νωρίς. Ήταν αδύνατο να τον αγνοήσεις. Και παραμένει αδύνατο ακόμη και σήμερα.
—Εμβαθύνοντας στον Μπασκιά, υπάρχει κάτι που θα θέλατε να τονίσετε μέσα από την έκθεση για τη ζωή και το έργο του;
Σε κάθε έκθεση της The Intermission με ενδιαφέρει το βιογραφικό κομμάτι του καλλιτέχνη, και ειδικά το ψυχικό κομμάτι. Στην περίπτωση του Ζαν Μισέλ Μπασκιά, με ιντριγκάρει το γεγονός ότι είναι ένας καλλιτέχνης ο οποίος πέθανε πολύ νέος, αλλά άφησε τόσο σημαντικό αποτύπωμα στην ιστορία της τέχνης. Ήταν ευαίσθητος και υπέφερε λόγω θεμάτων ταυτότητας και ρατσισμού. Πέρα και πάνω απ’ όλα αυτό που έχω αγαπήσει στη δουλειά του Μπασκιά είναι η χρήση της γλώσσας. Ο τρόπος που τη χρησιμοποιεί είναι χιουμοριστικός. Αυτό όμως που μου κάνει μεγάλη εντύπωση είναι ότι μπορεί, με οικονομία λέξεων και με γλώσσα όχι επίσημη αλλά πιο άμεση, να μιλήσει για καίρια πολιτικά θέματα και για θέματα ταυτότητας – λόγω αυτού συνδέθηκα σε προσωπικό επίπεδο με το έργο του.
—Η μητέρα σας, Μάγδα Μπαλτογιάννη, εργάζεται ως έμπορος τέχνης. Έχετε μεγαλώσει ανάμεσα σε καλλιτέχνες και συλλέκτες. Ήταν δεδομένο ότι θα ασχοληθείτε με τον χώρο της τέχνης;
Η μητέρα μου δεν ασχολείται καθόλου με τη σύγχρονη τέχνη, όπως εγώ. Μου έδωσε όλα τα εργαλεία όταν ήμουν μικρή, αλλά οι σπουδές μου στο Goldsmiths του Λονδίνου καθόρισαν την κατεύθυνση που πήρα ως άνθρωπος στρεφόμενη στην εννοιολογική τέχνη. Εκτέθηκα στον χώρο της τέχνης από πολύ νωρίς και με πάρα πολύ ωραίο τρόπο, που με διασκέδαζε. H μητέρα μου με πήγαινε στο Λούβρο και μου έδειχνε 2-3 εκθέματα τη φορά, δεν με έσερνε για ώρες μέσα στο μουσείο ώστε να βαρεθώ. Βλέπαμε έργα και στο σπίτι. Ήταν σαν να είχα μάθει αυτή τη «γλώσσα» κατευθείαν, χωρίς να καταβάλω προσπάθεια. Και επειδή μου άρεσε, ήθελα να γίνω καλλιτέχνης. Στην πορεία, μέσα από τις σπουδές μου και τις πρώτες εργασιακές μου εμπειρίες, πήρα την απόφαση να γίνω σύμβουλος τέχνης.
—Σας αρέσει να κάνετε κάποια διαλείμματα από τη δουλειά; Το σερφ, για παράδειγμα, είναι ένας τρόπος διαφυγής για εσάς;
Ενίοτε έχω τάσεις φυγής. Παλιά έφευγα ξαφνικά και για πολλούς μήνες. Δεν είμαι πάρα πολύ καλή στο να βάζω όρια, και τα άτομα που δεν βάζουν όρια κουράζονται και φεύγουν. Τα τελευταία χρόνια το ελέγχω περισσότερο. Πάντως δεν είναι μόνο το σερφ, πιο μικρή έκανα σκέιτ, snowboard, για πολλά χρόνια έκανα κάιτ-σερφ. Το σερφ ήρθε αργότερα αλλά μου αρέσει περισσότερο απ’ όλα, γιατί με το συγκεκριμένο άθλημα βρίσκομαι μέσα στη φύση. Απολαμβάνω αυτή την ησυχία. Χρειάζομαι χρόνο μόνη μου. Πάντα ήμουν έτσι. Επειδή είμαι κάπως εργασιομανής, αγαπάω πάρα πολύ τη δουλειά μου, καμιά φορά όμως ξεχνάω πώς είναι να χαλαρώνεις και να μην μπλέκεις τα χόμπι με την εργασία σου. Οπότε το σερφ είναι κάτι που ξέρω ότι με διασκεδάζει.
—Γράφετε και στίχους για ένα συγκρότημα. Πώς προέκυψε αυτό;
Είναι για το συγκρότημα The Page of Cups, του συντρόφου μου Πάνου Βλασόπουλου. Πάντα μου άρεσε να γράφω, αλλά δεν πίστευα ότι θα συνέβαινε ποτέ. Ο Πάνος με ώθησε να γράψω στίχους, κάθισε μαζί μου και βρήκαμε έναν τρόπο. Διαλέγουμε ένα θέμα και μου περιγράφει κάπως τη μελωδία ώστε να μπορώ να πατήσω σε αυτή. Είναι μια πολύ δημιουργική διαδικασία, και παράλληλα είναι υπέροχο το ότι το μοιράζομαι με τον σύντροφό μου. Ο Πάνος συνδέεται πάρα πολύ μέσω της μουσικής με τους ανθρώπους και πιστεύω ότι είχε ανάγκη να με φέρει μέσα σε αυτή. Είναι πάντα πολύ υποστηρικτικός με τη δουλειά μου και εγώ με τη δική του.
24°
