«Υφαντογραφήματα: Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα»: η Έφη Φαλίδα μιλάει για την εικαστική παρέμβαση στο ΣΕΝ
Στο άνοιγμα της στοάς του πάλαι ποτέ θεάτρου «Κεντρικόν» στην Κολοκοτρώνη, πίσω από έναν κλοιό τραπεζοκαθισμάτων, που τα βράδια όλο και στενεύει, το πωλητήριο του υπεραιωνόβιου Συλλόγου Εκπαιδεύσεως Νεανίδων προσφέρει πάντα μια άλλη διέξοδο στο βλέμμα: ένα κουκούλι-χρονοκάψουλα αφιερωμένο στην χειρωναξία της λεπτομέρειας, την ευγένεια της αφής, σε μια ιεροτελεστία φροντίδας μιας άλλης, ίσως, εποχής.
Αυτή τη φορά, όμως, δεν κοντοσταθήκαμε χαζεύοντας μαμαδίστικα προικιά. Πάνω σε μια χνουδωτή, χουχουλιάρικη φλοκάτη, πλάι σε σκαλιστές στο ξύλο σαΐτες, σφοντύλια και χτένια, ζωγραφιστές ρόκες και δείγματα υφαντών σε αργαλειό, η βιτρίνα του μας «τράταρε» εικαστικά κολάζ και σχέδια με μελάνι σε ριζόχαρτο, ενώ όταν διαβήκαμε το κατώφλι του ξεφυλλίσαμε και μια καλλιτεχνική έκδοση.
"Χειρογραφίες του Σ.Ε.Ν.": άποψη από την εικαστική παρέμβαση της Σεβαστιάνας Κωνστάκη
«Χειρογραφίες» με την υπογραφή της 34χρονης αρχιτέκτονος και designer Σεβαστιάνας Κωνστάκη, είναι η πρώτη από μια σειρά τεσσάρων «καλλιτεχνικών πράξεων» μέσα από τις οποίες το ιστορικό σωματείο επιδιώκει να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο, συνομιλώντας με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία.
Στην επιμέλεια του εγχειρήματος βρίσκουμε, διόλου τυχαία, την εκλεκτή συνάδελφο Έφη Φαλίδα, η οποία επιμένει να ανατρέχει στα αρχεία του χειροποίητου, σε μοδίστρες και κεντήστρες, και να ενορχηστρώνει εικαστικές συναντήσεις με αφετηρία τη χειροτεχνία.
Μετά την έκθεση «Το ημερολόγιο μιας μοδίστρας. Μια φανταστική βιογραφία» που οργάνωσε στην γκαλερί a.antonopoulou.art το 2018, τα «Υφαντογραφήματα: Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα» έρχονται να δώσουν σε τέσσερις σύγχρονους καλλιτέχνες την ευκαιρία να καταδυθούν στο αρχείο του ιστορικού σωματείου, 150+2 χρόνια από την ίδρυσή του, να εμπνευστούν ακόμα και από τα αντικείμενα του πωλητηρίου του και, όπου είναι εφικτό, να δημιουργήσουν ένα έργο από κοινού με τις τεχνίτρες που συνεργάζονται με τον Σ.Ε.Ν.
Η δημοσιογράφος Έφη Φαλίδα, επιμελήτρια της δράσης «Υφαντογραφήματα: Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα» στο ΣΕΝ
Η Έφη Φαλίδα για τα «Υφαντογραφήματα: Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα» στο ΣΕΝ
«Η ανάδειξη της χειροποίητης εργασίας, της ραφιναρισμένης λεπτομέρειας στις εξειδικευμένες τεχνικές, η επεξεργασία της αδρής πρώτης ύλης και ο μετασχηματισμός της σε ένα θαυμαστό διακοσμητικό ή λειτουργικό αντικείμενο σήμερα, στον αιώνα των ηλεκτρονικών συναλλαγών και της ψηφιακής επικοινωνίας, αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Η πρότασή μας έχει σκοπό να αναδείξει μορφές της ιστορίας του πολιτισμού, της οικονομίας και της κοινωνίας της χώρας που μέρος της πορείας της στήριξε στο παρελθόν η γυναικεία χειροτεχνία» σημειώνει η ίδια, επισημαίνοντας πως θα εστιάσουν σε δημιουργούς που έχουν δείξει στην πρακτική τους το ενδιαφέρον τους για την υλικότητα του νήματος, του υφάσματος, τις τεχνικές κεντήματος, του αργαλειού.
Σεβαστιάνα Κωνστάκη, "Χειρογραφίες του Σ.Ε.Ν.": εργαλεία υφαντικής από την εγκατάσταση στη βιτρίνα στο πωλητήριο της Κολοκοτρώνη 3
«Τα Υφαντογραφήματα είναι ένας κώδικας γραφής», αναφέρει καθώς μου αποκωδικοποιεί το σκεπτικό του τίτλου. «Είναι συνυφάνσεις του λόγου και των χεριών που δημιουργούν με σχέδια, εικόνες, μοτίβα μια αφήγηση. Αφήγηση βιωματική των γυναικών που δημιουργούν με τα χέρια τους και προσθέτουν στο έργο τους την εμπειρία της ζωής τους. Αφήγηση συλλογική που απηχεί τον ιστορικό περίγυρο δίνοντας πληροφορίες για την εποχή και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγιναν αυτά τα τεχνουργήματα που δημιουργήθηκαν στην πορεία των ετών από την ίδρυση του Σ.Ε.Ν.
Υφαντογραφήματα είναι η γλώσσα ανάγνωσης της γυναικείας χειροτεχνίας. Αλλά και ένας τρόπος για να συνδεθούμε με την αφή. Η τέχνη των χεριών είναι μία ανθρώπινη εμπειρία. Κάτω από την επιφάνεια του δέρματός τους συμβαίνει μία διαδικασία παραγωγής που η ζωντάνια της μεταφέρεται στο αντικείμενο, ξεπερνώντας τον ορίζοντα του χρόνου.
Σεβαστιάνα Κωνστάκη, "Χειρογραφίες του Σ.Ε.Ν.": σχέδιο στη βιτρίνα
Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Ρίτσαρντ Σέννετ στο βιβλίο του “Ο Τεχνίτης” το εκφράζει διαφορετικά: “το χέρι δίνει την ικανότητα στον άνθρωπο για μία ολόκληρη ζωή υλικής εξερεύνησης”. Ο Φιλανδός αρχιτέκτονας Γιουχάνι Πάλλασμαα στο δοκίμιο του “Τα μάτια του δέρματος” παρατηρεί ότι το άγγιγμα είναι ο αισθητηριακός τρόπος ολοκλήρωσης της εμπειρίας του κόσμου και του εαυτού συμπεραίνοντας: “όλες οι αισθήσεις , συμπεριλαμβανομένης της όρασης, είναι επεκτάσεις της απτικής αίσθησης. Το γεγονός αυτό μπορεί να αναγνωριστεί στην πανάρχαια αποτίμηση της αφής ως “μητέρας των αισθήσεων”».
Τη ρωτώ για το αρχείο του ΣΕΝ και τα «δώρα» του που κινητοποίησαν το (επιμελητικό) ενδιαφέρον της και μου μιλά για την πρόκληση «να αναμετρηθείς με τις ανθρώπινες ιστορίες και να προσθέσεις ψηφίδες γνώσης για την κατανόηση της συνολικής ιστορίας. Τα θραύσματα για τη γυναικεία κατάσταση τα οποία μπορεί να αντλήσει ο ερευνητής στο αρχείο του Σ.Ε.Ν ανοίγουν τις δυνατότητες να γραφεί ένα κεφάλαιο κοινωνικής ιστορίας που παραμένει ανεξιχνίαστο. Είτε είναι πρωτογενείς πηγές, όπως τα πρακτικά συνεδριάσεων, είτε δημοσιεύματα από τον τύπο της εποχής, ή τα ίδια τα σχέδια αρχείου στα οποία βασίζονται και οι σημερινές παραγγελίες για χειροποίητα κεντήματα».
Σεβαστιάνα Κωνστάκη, "Χειρογραφίες του Σ.Ε.Ν.": η βιτρίνα του πωλητηρίου στην Κολοκοτρώνη 3
Σημειωτέον ότι πολλά από αυτά τα στοιχεία τα βρίσκει κανείς και στη μελέτη «Σύλλογος Εκπαιδεύσεως Νεανίδων, Από τον 19o στον 21o αιώνα», της ομότιμης καθηγήτριας Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Λυδίας Σαπουνάκη-Δρακάκη και της αρχιτέκτονος, διδάκτορος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Μαρίας Λουίζας Τζόγια-Μοάτσου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα με την ενίσχυση του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και διατίθεται στο κατάστημα.
Μέχρι τα μέσα Απριλίου, η πρώτη «καλλιτεχνική πράξη» του κύκλου προτείνει τη δημιουργία μίας θεατρικής σκηνής όπου τον ρόλο των δραματικών προσώπων (dramatis personae) έχουν τα επιλεγμένα αντικείμενα. Απόφοιτος του πολυμήχανου Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, η Κωνστάκη επικεντρώνει την πρακτική της σε «αφηγήσεις για την επανασύνδεση του σώματος με τις φαντασιώσεις του […], με απεικονιστικά εργαλεία που πηγάζουν από τη διασταύρωση αρχιτεκτονικής, τέχνης και μόδας». Όπως υπογραμμίζει η ίδια: «Η βελόνα, “το έμβλημα της γυναικείας εργασίας”, είναι το βασικό αντικείμενο της χειρουργού, της μοδίστρας, της κεντήστρας. Η εγκατάσταση συντίθεται από πειραματικές παραλλαγές επανασύνδεσης και ερμηνείας του σώματος που ενεργεί και αισθάνεται με τα χέρια. Κρατώντας τη βελόνα τα χέρια γίνονται εργαλείο όρασης, διεκδίκησης και απόλαυσης».
Σεβαστιάνα Κωνστάκη, "Χειρογραφίες του Σ.Ε.Ν.": λεπτομέρεια από την εγκατάσταση
Μοναδικά για κάθε τεχνίτρα τα εργαλεία της (ρόκες, σφοντύλια, σαΐτες, χτένια, τροχαλίες) είναι άλλοτε περίτεχνα στολισμένα ή ζωγραφισμένα, ενώ κάποια φέρουν πάνω τους ονόματα, ημερομηνίες, ευχές, αφιερώσεις. «Με μία άλλη ματιά τα εργαλεία αυτά είναι τα ίχνη που άφησαν εκείνες που μαθήτευσαν στο Σ.Ε.Ν, δημιουργώντας ένα σχήμα επιβίωσης για να συνεισφέρουν στην βελτίωσή του οικογενειακού εισοδήματος, αν όχι στη δική τους οικονομική ανεξαρτησία» σημειώνει η Έφη Φαλίδα.
«Τα “Υφαντογραφήματα” επιχειρούν μία κριτική της νοσταλγίας για ένα φανταστικό παρελθόν. Ένα παρελθόν στο οποίο πίστευαν ότι η δαντελοποιία, η υφαντική, το κέντημα, η ραπτική, το πλέξιμο και όποιες άλλες μορφές χειροτεχνίας ήταν οικονομικά βιώσιμες επιτρέποντας στις γυναίκες να εργάζονται στα σπίτια τους, όπου αφοσιώνονταν στην τέχνη τους (craft), την οικογένειά τους και το νοικοκυριό τους. Σήμερα οι γυναίκες διεκδικούν πιο σύνθετους ρόλους στην ταυτότητά τους από το να βαθμολογούνται με άριστα στα οικοκυρικά».
Σεβαστιάνα Κωνστάκη, "Χειρογραφίες του Σ.Ε.Ν.": λεπτομέρεια από την εγκατάσταση
INFO «Υφαντογραφήματα: Πέρα από τον ορίζοντα, κάτω από το δέρμα»
Σύλλογος Εκπαιδεύσεως Νεανίδων, Κολοκοτρώνη 3α, στη στοά
Μέχρι τα μέσα Απριλίου, Τρ., Πέμ., Παρ. 10:00-17:00, Δευτ., Τετ. 10:00-15:00
15°
