Συνέντευξη με τον σπουδαίο γλύπτη Θεόδωρο Παπαγιάννη, με αφορμή την έκθεση «Γλυπτική», στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης
Ο Κυριάκος Κρόκος, ο αρχιτέκτονας του Βυζαντινού Μουσείου της Θεσσαλονίκης, είχε πει ότι «δεν υπάρχει άλλος δρόμος από τον ίδιο τον εαυτό μας, που είναι ριζωμένος στο φως, που αποκάλυψε στα μάτια μας τον κόσμο όταν ήμασταν μικροί». Ο ποιητής της αρχιτεκτονικής δημιούργησε ένα κτίριο που συνδιαλέγεται με το φως και τις σκιές, που συνταιριάζει με τα υλικά, τις μνήμες, με τα χρώματα, τις ιστορίες και δημιουργεί ένα σκηνικό που φιλοξενεί αβίαστα ιδέες και συμβολισμούς.
Το «ύφος και το ύψος» του κτιρίου αγκαλιάζουν τις ανθρωπόμορφες γιγάντιες φιγούρες του δασκάλου, του Θεόδωρου Παπαγιάννη, κι είναι τέτοια η ένταση που ο χώρος της έκθεσης προκαλεί τη μνήμη, κι επιβάλλει γλυκά και επιτακτικά στον θεατή να πάρει μέρος στην ιστορία που αφηγούνται εκεί μπροστά του αυτά τα γιγάντια έργα.
Κύριε Παπαγιάννη, το Βυζαντινό Μουσείο της Θεσσαλονίκης είναι ένα εμβληματικό κτίριο, έργο του αρχιτέκτονα Κρόκου. Έχετε τοποθετήσει στα ανοίγματα τα αγάλματα και στα δικά μου μάτια φαίνεται σαν να έχουν βρει τον φυσικό τους χώρο. Σαν να ανήκουν εδώ.
Όπως ακριβώς το λέτε, κυρία Ζαγοριανάκου, το κτίριο του Κρόκου που στεγάζει το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού είναι ίσως το καλύτερο κτιριακό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης και χαίρομαι ιδιαίτερα που εκθέτω εκεί ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς μου. Τα έργα αυτά αντιπροσωπεύουν δουλειά 30 ετών. Υπάρχουν έργα από τα αποκαΐδια του Πολυτεχνείου ως τα τελευταία μου που είναι και τα περισσότερα. Τοποθετώ τα έργα αυτά στο υπέροχο αίθριο του Μουσείου, το οποίο έχει 28 ανοίγματα, γύρω από την αυλή της εισόδου, όπως βλέπετε και στη φωτογραφία του σπουδαίου φωτογράφου Μενέλαου Συκοβέλη. Τα γλυπτά αυτά, με διαφορετικά υλικά καμωμένα, έγιναν με πολύ κόπο και σκέψη, όπως είπα, στη διάρκεια 30 χρόνων.
Ποιος είναι ο διάλογος ανάμεσα στις ανθρωπόμορφες γιγάντιες φιγούρες σας;
Έχουν στραμμένο το πρόσωπό τους στο κέντρο της αυλής που υπάρχει ένα πολύ μεγάλο μεταλλικό ταψί γεμάτο με ψωμιά, ψωμιά λαϊκά, πρόσφορα, και το ταψί αυτό είναι πάνω σε ένα μαύρο πανί που γύρω-γύρω είναι ραμμένα ορειχάλκινα στάχια. Το όλο σκηνικό είναι μία τελετουργία, είναι «σπονδή στο ψωμί».
Ποιος είναι ο συμβολισμός; Ποια ιστορία διηγείστε;
Τόσο οι ανθρωπόμορφες φιγούρες από διάφορα υλικά όσο και το ταψί με τα ψωμιά έχουν τον συμβολισμό τους. Η ιερότητα του ψωμιού με απασχολεί πολλά χρόνια, γι’ αυτό και η ιστορικός της τέχνης κ. Κάτια Κιλεσοπούλου, που επιμελήθηκε τον κατάλογο, στο κείμενο που έγραψε έδωσε τον επιτυχημένο τίτλο «Η νοσταλγία του ιερού». Τα γλυπτά αντιπροσωπεύουν αρχέγονες μορφές, αρχέτυπα του λαϊκού βυζαντινού και αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Είναι ο κόσμος μου, ο κόσμος που υποκλίνεται στην αξία του ψωμιού που αντιπροσωπεύει και την επιβίωση του ανθρώπου, την ιερότητα του μόχθου του. Στα έργα αυτά συνδιαλέγονται υπερβατικά στοιχεία με τη λιτότητα της φόρμας, τη δωρικότητα και όπως αναφέρει στο κείμενο της η κ. Κιλεσοπούλου: «Σε μία εποχή κατάρρευσης και εκμηδένισης της έννοιας του ιερού, ο καλλιτέχνης αφυπνίζοντας συνειδήσεις, καθαγιάζει στα δημιουργήματα του ότι πιο ζωτικό για την ανθρώπινη ζωή, είτε την τελετουργική επίκληση των προστατευτικών δυνάμεων, είτε τους αγαθοποιούς ή αποτρόπαιους δαίμονες είτε τον άρτο, τους ιερείς και τις ιέρειες, τους ένθεους ήρωες, τις μυθικές μορφές, τις πανάρχαιες αλλά τόσο διαχρονικές ψυχικές καταστάσεις , οδύνη και πένθος ευφροσύνη και πανηγυρισμό, χαρμολύπη».
Στο εσωτερικό του μουσείου έχετε τοποθετήσει μια στρατιά από αγαλματίδια, ντυμένα με τις εθνικές μας φορεσιές. Αναπαριστούν την έξοδο του Μεσολογγίου;
Όσον αφορά τα γλυπτά του αίθριου, στην εσωτερική αίθουσα του Μουσείου υπάρχει μία μικρότερη έκθεση αφιερωμένη στο '21, που φέτος γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Εκεί επέλεξα την Έξοδο του Μεσολογγίου σαν θέμα, γιατί η θυσία αυτή ήταν ο καταλύτης για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Εκεί στήνεται ένα σκηνικό με 300 κεραμικές ανθρώπινες φιγούρες που βγαίνουν από μία μαύρη τρύπα, είναι νύχτα, μπροστά πάνε οι οπλαρχηγοί και πίσω το πλήθος. Κάτω στο πάτωμα βρίσκεται η ελληνική σημαία και πάνω ένας πεσμένος που συμβολίζει τα θύματα του αγώνα. Δεξιά και αριστερά δύο θυμητάρια με τραγικές μάσκες να θυμίζουν την τραγικότητα του γεγονότος. Αυτό είναι το σκηνικό, με λίγα λόγια αλλά πολλή δουλειά.
Από την αναδρομική του Κυριάκου Μορταράκου και τη μεγάλη έκθεση του Δημήτρη Σεβαστάκη στις επιζωγραφισμένες φωτογραφίες του Κώστα Λάκη και τους καλλιτεχνικούς αλγόριθμους του Τσαρλς Σάντισον
13°
