Το πρότζεκτ Άτλας είναι ένα audiovisual installation αλλά θα μπορούσε να πει κανείς ότι η ιστορία του προέρχεται από τα πολύτοπα του Ιάνη Ξενάκη ή τα έργα του Γιώργου Απέργη. Projects που άπτονται του εικαστικού χωρίς να προέρχονται από εκεί, γιατί η ρίζα τους είναι η μουσική δημιουργία.
Η όλη ιδέα ξεκίνησε από το πως μπορούμε να έχουμε μια αποθήκη μνήμης, η οποία βέβαια θα μπορούσε να είναι διαχρονική.
Ξεκινώντας από την σκοπιά του ήχου,καθώς είμαι συνθέτης, πολύ απλά θέλησα να αντιστοιχήσω ηχητικές μνήμες, πραγματικές με ντοκουμέντα τα οποία βρίσκονται ως παρακαταθήκη στην ιστορία.Ξεκίνησα από τις πρώτες πειραματικές ηχογραφήσεις, φτάνοντας έως σήμερα μέσα από όλη την παγκόσμια ιστορία.
Δεν μιλάμε για ακαδημαϊκή, ιστορική προσέγγιση αλλά επιλογή ιστορικών γεγονότων μέσω των δικών μου αναζητήσεων και ενδιαφερόντων.
Παρόλα αυτά, τα ιστορικά γεγονότα στιγματίζουν και μια συγκεκριμένη περίοδο της ιστορίας.
Κάποιος που θα ακούσει τους ήχους, με τη φαντασία του θα φτιάξει ένα ολόγραμμα της περιόδου- οι δικοί μου ήχοι αποτελούν ένα απλό έναυσμα για να κεντρίσω τη φαντασία του θεατή.
Που βρίσκεται η διάδραση; Ο θεατής, αρχικά πληροφορείται τις αντιστοιχίες των ήχων με τους αστερισμούς (κάθε αστερισμός αποτελεί έναν ηχητικό κατάλογο ιστορικών ηχογραφήσεων από το 1870 έως σήμερα, και αποτελεί μια δεκαετία της ιστορίας χωρίς αυτό να είναι αυστηρά απόλυτο).
Το ταξίδι στην Ελληνική και παγκόσμια ιστορία το ξεκινάμε αντίστροφα, από τη δεκαετία μας προς τα πίσω, φτάνοντας στο 1877 με τις πρώτες ηχογραφήσεις.Θα ακούσουμε ηχογραφήσεις από πολλά γεγονότα, ανάμεσα τους λόγους προσωπικοτήτων όπως ο Πούτιν, ο Νιλ Άρμστρονγκ, ο Αινστάιν κλπ.
Η επιλογή έγινε αυθαίρετα, εξάλλου η τέχνη δεν είναι επιστημονική μελέτη, είναι προσέγγιση. Ένα παράδειγμα είναι η ομιλία του Λένιν το 1919 μπροστά στην παρέλαση του Κόκκινου στρατού.
Ο θεατής βρίσκεται σε ένα κατασκότεινο χώρο, μπροστά σε 12 οθόνες οι οποίες προβάλλουν αστερισμούς που αλλάζουν ανά ένα λεπτό κυκλικά. Μπροστά σε κάθε οθόνη, μια φωτεινή δέσμη, σαν ακτίνα, αναγνωρίζει τις κινήσεις του θεατή σαν μια μορφή νεφελώματος στον ουρανό. Ο ίδιος, καθώς κινείται, μπορεί να ελέγχει το αντίστοιχο του (το νεφέλωμα) μέσα στην οθόνη.
Το κάθε άστρο με το οποίο έρχεται σε επαφή φωτίζεται περισσότερο και παίζει τον αντίστοιχο ήχο.Άρα ο θεατής μπορεί να ενορχηστρώσει αυτά που ακούει ανάλογα με την κίνηση- εδώ έρχονται στο νου τα λόγια του Walter Benjamin, για τη μη γραμμική αντιμετώπιση της ιστορίας, ότι πρέπει να τη διαβάζουμε σα να είναι αστερισμοί..
Όλο αυτό συνοδεύεται από μια μικρή, ανεξάρτητη, μη διαδραστική εγκατάσταση- το λάλημα ενός γκιώνη- σαν να είναι μια αποστασιοποιημένη ματιά της φύσης πάνω στις ανθρώπινες μνήμες.
Το project αυτό το βλέπω σαν ένα μίνι κοινωνικό πείραμα, υπό την έννοια ότι ο καθένας που θα βρεθεί κάτω από μια φωτεινή δέσμη αποκτά ηγετική θέση σε σχέση με τους άλλους που θα είναι στο σκοτάδι, αφού ενορχηστρώνει τις μνήμες τους που προέρχονται από τη συλλογική μνήμη.
12 άνθρωποι, ακούγοντας ο ένας τον άλλον, μπορούν να ενορχηστρώσουν ταυτόχρονα 12 δεκαετίες από ηχητικά ντοκουμέντα. Το αν αυτό θα καταλήξει σε θόρυβο, και ο καθένας θα λειτουργήσει αυτιστικά χωρίς να ακούει τον διπλανό του ή αν το σύνολο θα φτιάξει μια πραγματικά ενδιαφέρουσα σύνθεση, θέλω πολύ να το δω.
Ως μουσικός, έχω εμπλέξει σαφώς και ιστορικές μουσικές ηχογραφήσεις, Κάλας, παλιές ηχογραφήσεις του Μάλερ, Ξενάκη, Τσιτσάνη και άλλους, οι οποίοι συμμετέχουν δίνοντας το ηχητικό τους στίγμα σε κάθε δεκαετία. Δεν θέλησα να επέμβω στις ηχογραφήσεις, δεν χρειάζεται εξωραϊσμός, με ενδιέφερε το απόσπασμα να είναι αυθεντικό.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο θόρυβος είναι αναπόσπαστο σημείο της μουσικής δημιουργίας, μια παρεξηγημένη έννοια. Άλλο πράγμα η φασαρία, άλλο πράγμα ο θόρυβος, αν και συχνά τα συγχέουμε.
Ακριβώς επειδή έχει αλλάξει το ηχοτοπίο στις πόλεις που ζούμε, οι κανόνες που ίσχυαν κάποτε στη μουσική σιγά σιγά διευρύνθηκαν για να χωράνε καινούριο υλικό.
Η μουσική εξάλλου ποτέ δεν βασίστηκε σε σύστημα. Όσοι το έκαναν κατάλαβαν ότι αυτό δεν τους οδηγούσε σε μια συντηριτική αντίληψη για το τι εστί μουσική. Για παράδειγμα, τον Μπαχ προσπαθούν να τον ερμηνεύσουν μέσα από κανόνες, αλλά υπάρχουν σημεία που δεν ερμηνεύονται καθόλου. Είναι σαν το παράδοξο του Ζήνωνα: κάθε κανόνας έχει εξαίρεση, κι αυτό που λέω είναι κανόνας, άρα έχει εξαίρεση.
Το συγκεκριμένο project είναι μια μορφοποίηση ενός γενικότερου project που δουλεύω πάνω στη διάδραση και μου πήρε πάνω από ένα χρόνο, έχω κατασκευάσει από το μηδέν όλες τις ψηφιακές εφαρμογές. Συνεργάστηκα στενά με τη φίλη μου την Φιόρη- Αναστασία Μεταλλινού, που είναι υπεύθυνη στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Αστεροσκοπείου.
Στο πλαίσιο της εγκατάστασης, κάποιες βραδιές θα υπάρχει ουρανογραφίας με τηλεσκόπιο στον έξω χώρο από την εγκατάσταση.
Πιστεύω ότι δεν υπάρχει τίποτα στέρεο σε καμιά τέχνη και σε ό,τι ζούμε, και στην τέχνη της ζωής της ίδιας δηλαδή.
Η τέχνη έχει διαμορφωθεί για να καλύψει διάφορες ανάγκες του ανθρώπου, όχι μόνο την ανάγκη για την έκφραση και την απελευθέρωση της φαντασίας αλλά και για ακριβώς αντίθετους σκοπούς: συχνά έχει γίνει το περιτύλιγμα μιας κοινωνίας των ανθρώπων η οποία δρα με πολέμους και καταστροφές. Συχνά καλλιτέχνες έχουν δράσει ως παραπετάσματα κριτικής αντιμετώπισης πολέμων κλπ, όπως στο Γούντστοκ ή στο Βιετνάμ.
Αν η Αμερική δεν είχε το Γούντστοκ, θα ήταν σαν τη Γερμανία του Χίτλερ: οπότε εμφανίστηκε το Γούντστοκ για να μπορέσει εκείνη να κάνει τους πολέμους της.
Η τέχνη είναι μια πολιτική πράξη, αφ’ής στιγμής υλοποιείται. Ο Χίτλερ λάτρευε το Βάγκνερ και ήταν ο τελευταίος των ρομαντικών, δεν μπορούσε να δεχτεί τη σύγχρονη τέχνη, κι αυτό δεν σημαίνει ότι ο Χίτλερ ήταν καλός, αλλά ότι ο ρομαντισμός δεν ήταν και τόσο σόι.
Σαν λαός, δεν έχουμε δημιουργήσει συλλογική μνήμη και θα την πατήσουμε, ας μην ξεχνάμε ότι όποιος δεν γνωρίζει την ιστορία του, την ξαναζεί. Είμαστε ένα σύγχρονο κράτος, το οποίο έχει περάσει 20 προσπάθειες για πραξικοπήματα και έχουν πετύχει οι εννιά.
Αν θεωρήσουμε ότι η δημοκρατία είναι αυτή που δίνει την ελευθερία στον άνθρωπο να δημιουργήσει συλλογική μνήμη, ακόμα το παλεύουμε.
Και η Ευρώπη δεν έχει δημιουργήσει συλλογική μνήμη, αλλά συλλογικά συμφέροντα. Έτσι έρχεται η συλλογική λήθη…
INFO Πειραιώς 260, Α 20 Ιουνίου - 15 Ιουλίου, 19:30
13°
