«ΜΟΗΑ», το σπίτι του Μεχμέτ Αλή και οι κήποι του Ιμαρέτ

Ο Μεχμέτ Αλή ήταν ένας φωτισμένος ηγεμόνας, όπως λέει η Ιστορία: καινοτόμος, πρωτοπόρος και ευρωπαϊστής, πράγμα σπάνιο για την εποχή του. Γεννήθηκε στην Καβάλα το 1769 και έζησε εκεί ως τα 30 του, στο σπίτι που σήμερα είναι Μουσείο – τέλεια συντηρημένο χάρη στην στήριξη, χρηματική, πρακτική και συναισθηματική, της οικογένειας Μισσιριάν. Μου φαίνεται αποστειρωμένο έτσι που το γράφω – η Άννα Τζούμα Μισσιριάν ήταν συμμαθήτριά μου, ο παππούς της έσωσε τον παππού μας, Μιχάλη, πολλά χρόνια πριν όταν το καΐκι του παππού της πλεύρισε την «Ελένη», του δικού μας παππού, σε τρελή φουρτούνα έξω από τη Λήμνο: το όνομα της οικογένειάς της είναι μπλεγμένο μέσα στο μύθο της δικής μας οικογένειας. Αυτός δεν είναι ο μόνος λόγος που με ενδιαφέρει ό,τι κάνει η Άννα – ό,τι κι αν κάνει, έχει ενδιαφέρον από μόνο του, άσχετα από παππούδες και πατρογονικά καΐκια και μεγάλες φουρτούνες. Απλώς η Άννα μέσα σ’ όλα ξέρει κι από μεγάλες φουρτούνες.

Είναι ο άνθρωπος που έστησε «στα πόδια του» το διάσημο πια «Ιμαρέτ», στην Παλιά Πόλη της Καβάλας, και το έκανε ένα από τα ωραιότερα κομμάτια (όχι ξενοδοχεία) της Μεσογείου. Μετά ή παράλληλα, ανέλαβε να συνεφέρει το παρατημένο σπίτι του Μεχμέτ Αλή, «ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα Οθωμανικής αρχιτεκτονικής», στην κορυφή της Παλιάς Πόλης. Το σπίτι είναι μεγάλο, από τα πολυτελέστερα της περιόδου, ήταν λέει το μοναδικό με ιδιωτική κρήνη – η Καβάλα στα τέλη του 18ου αιώνα είχε 13 δημόσιες κρήνες, και μία στον κήπο του Μεχμέτ. Έχει αναπαλαιωθεί τέλεια (στο διάστημα 2001-2005), σήμερα είναι Μουσείο, αλλά νομίζεις ότι μένει ακόμα μέσα η οικογένεια, ότι το χαρέμι συνωμοτεί πίσω από τα καφασωτά, ότι το χαγιάτι όπου να ‘ναι θα γεμίσει κόσμο… «χαγιάτ» στα τούρκικα σημαίνει ζωή, ενέργεια, και παρόλο που έμεινε παρατημένο διακόσια χρόνια, παρόλο που είναι Μουσείο τώρα και όχι κατοικία, αισθάνεσαι πως το ότι δεν κατοικείται είναι απλή λεπτομέρεια.

Δίπλα στο «Ιμαρέτ» και στο Μουσείο Μεχμέτ Αλή είναι το ερευνητικό κέντρο «ΜΟΗΑ», (Motivation of Heritage Affinities, «αστικός μη κερδοσκοπικός μη κυβερνητικός οργανισμός, ένα ευρύ ερευνητικό κέντρο για την μελέτη της Ιστορίας»). Το ΜΟΗΑ έχει στόχο της «την προώθηση της μελέτης της πολιτιστικής και επιστημονικής ιστορίας του Ισλαμικού κόσμου» και… το Ισλάμ δεν είναι η Τουρκία. Είναι η τεράστια αυτοκρατορία που έπιανε την Αραβική χερσόνησο, Βόρεια Αφρική, Μικρά Ασία ως και Ινδία, που εξαπλώθηκε πατώντας στην λατρεία του Μωάμεθ, από τον 7ο αιώνα και μετά – αλλά η ιστορία του Ισλαμικού κόσμου εκτός από επεκτατισμό περιλαμβάνει τεράστια ανάπτυξη στις επιστήμες, την αστρονομία, τα μαθηματικά, την αρχιτεκτονική και τις Τέχνες που άνθισαν κάτω από την ομπρέλα του Ισλάμ. Οι κήποι του «Ιμαρέτ» όπως και του Μουσείου Μεχμέτ Αλή βασίζονται στις αρχές των Ισλαμικών κήπων, που είχαν πρασινάδες, λουλούδια, αρωματικά φυτά, εσπεριδοειδή και τρεχούμενα νερά γιατί έτσι μόνον ευνοούσαν την περισυλλογή και παρέπεμπαν στον Παράδεισο – σε όλες σχεδόν τις θρησκείες, ο Παράδεισος περιγράφεται σαν ανθισμένος κήπος.

Τέλος πάντων είμαι περήφανη που το «Ιμαρέτ» και το Μουσείο Μεχμέτ Αλή βρίσκονται στην Καβάλα και όχι σε κάποιο άλλο μέρος του κόσμου το οποίο δεν θα επισκεπτόμουν τόσο συχνά. Μέσα στον Δεκέμβριο, στους θαυμαστούς πραγματικά κήπους του «Ιμαρέτ» και σε όλο το πρώην πτωχοκομείο-νυν πολυτελές συγκρότημα, στις αυλές, τις βεράντες, το τζαμί, τους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους, στήνονται έργα του ωραίου καλλιτέχνη Κώστα Καρακίτσου, που έχει το ατελιέ/εργαστήριό του στην Αβραμυλιά, έξω από την Καβάλα. Όσο ήμουν εκεί στην πόλη, οι «Γυναίκες» του είχαν ήδη πάρει θέση στον κήπο με τις μυρωδάτες πορτοκαλιές, στεκόντουσαν με σεμνότητα σαν πραγματικές γυναίκες, και όχι πήλινες. Σαν να σταμάτησαν για μια στιγμή να πάρουν ανάσα, επειδή ανέβηκαν βιαστικά το καλντερίμι μέχρι το «Ιμαρέτ» και κουράστηκαν. Γλυπτά, κεραμικά και έργα του Καρακίτσου γεμίζουν σιγά σιγά όλους τους χώρους σε μια εκτεταμένη, αλλιώτικη από τις άλλες έκθεση…

Πήγα να ξαναγράψω «στον μαγικό χώρο» αλλά το είπα πολλές φορές, και όσες φορές κι αν το πω δεν χάνει τη μαγεία του. Ο Μεχμέτ Αλή που αγάπησε την Καβάλα έστω κι αν κυβέρνησε (πολύ πετυχημένα) την Αίγυπτο μετά, είναι πια κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης, χάρη στη ΜΟΗΑ. Αλλά κυρίως χάρη στην αφοσίωση, το μεράκι και το αγύριστο κεφάλι της Άννας Τζούμα Μισσιριάν.