Λίγα μόνο χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της Αθήνας, στο Ίλιον, βρίσκεται μία καταπράσινη έκταση 250 περίπου στρεμμάτων, μη ορατή από τον κεντρικό δρόμο, μ’ έναν επιβλητικό γοτθικό Πύργο με πολυγωνικούς πυργίσκους, επάλξεις και τοξωτά παράθυρα να δεσπόζει στον χώρο, δημιουργώντας ένα σκηνικό που θυμίζει παραμύθι. Πρόκειται για το κτήμα του Πύργου της Βασιλίσσης, ένα σχετικά άγνωστο μνημείο της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, το οποίο συνορεύει με το Πάρκο Τρίτση.
Το κτήμα αυτό ήταν αρχικά τούρκικο τσιφλίκι και μετά την απελευθέρωση μεταβιβάστηκε σε Έλληνες και στη συνέχεια στους Άγγλους Τζον Γουίλιαμς και Τζορτζ Μάιλς, οι οποίοι έφτιαξαν εκεί ένα αγρόκτημα, με αμπέλια και οπωροφόρα δένδρα.
Η πύλη εισόδου
Η έκταση αυτή αγοράστηκε το 1848 από τη βασίλισσα Αμαλία, γνωστή για την αγάπη που έτρεφε για τη γη μία και καθ’ όλη τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα (1832 - 1862) προσπαθούσε να δημιουργεί όμορφους χώρους πρασίνου στην Αθήνα, αρχίζοντας από έναν μικρό κήπο στην πρώτη τους κατοικία, στην πλατεία Κλαυθμώνος, και αργότερα τον κήπο των Ανακτόρων, στην πλατεία Συντάγματος.
Η Αμαλία, θέλοντας να δημιουργήσει στο Ίλιον ένα πρότυπο και σύγχρονο κέντρο γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής, αγόρασε και τα διπλανά αγροτεμάχια και έτσι το 1861 το κτήμα είχε μία έκταση 2.500 στρεμμάτων. Είχε προσλάβει ειδικούς αμπελουργούς από τα Μέγαρα ώστε να διαμορφωθεί ο αμπελώνας, έφερε πολλά οικόσιτα ζώα (άλογα, αγελάδες, κότες, πρόβατα της ράτσας «μερινό»), φυτά, οπωροφόρα δένδρα, φιστικιές (τα φιστίκια ήταν το αγαπημένο της σνακ), ελαιόδεντρα, κυπαρίσσια και ένα είδος φοίνικα, τις ουασιγκτόνιες, που ο κορμός τους της θύμιζε τους ελληνικούς κίονες και το άνοιγμα, πάνω, το στέμμα.
Το κτήμα του Πύργου της Βασιλίσσης
Γύρω από το κτήμα υπήρχαν (και υπάρχουν) έξι φυσικοί λόφοι και η Αμαλία έδωσε εντολή να φτιαχτεί άλλος ένας, έτσι ώστε να γίνουν επτά, μια και θεωρούσε το νούμερο αυτό σημαδιακό. Στους λόφους έδωσε ονόματα Αργοναυτών και το κτήμα ονομάστηκε «Επτάλοφος», όπως ονομάζεται αλλιώς η Κωνσταντινούπολη.
Στη θέση ενός παλιού πύργου που υπήρχε στο κτήμα η Αμαλία έχτισε έναν καινούργιο, γοτθικού ρυθμού, με μία μεσογειακή προσθήκη –ένα μπαλκόνι–, η ανέγερση του οποίου άρχισε το 1851, αγνώστου μέχρι σήμερα αρχιτέκτονα. Επειδή ο Όθωνας αναπολούσε συχνά με νοσταλγία τον τόπο που γεννήθηκε η Αμαλία, προσπάθησε ο πύργος αυτός στο Ίλιον να μοιάζει με τον πύργο του Hochenschwangau της Βαυαρίας, πρώην κατοικία του συζύγου της. Τα εγκαίνια του Πύργου έγιναν τον Αύγουστο του 1854, την ημέρα γενεθλίων του πεθερού της και πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκου, τον οποίο η Αμαλία αγαπούσε ιδιαίτερα και ήθελε μ’ αυτόν τον τρόπο να τιμήσει αλλά και να ευχαριστήσει.
Φωτογραφίες του Όθωνα και της Αμαλίας στο Ισόγειο του Πύργου
Ο Πύργος αποτελείται από δύο ορόφους 102 μέτρων ο καθένας. Στο Ισόγειο βρίσκεται μία μεγάλη αίθουσα υποδοχής και η περιστροφική σκάλα, ο κεντρικός άξονας της οποίας είναι ο κορμός από ένα κυπαρίσσι, οδηγεί στη μεγάλη αίθουσα του πρώτου ορόφου με την ιδιαίτερη, πλούσια διακόσμηση στους τοίχους και την οροφή, τα εμβλήματα και τους θυρεούς, καθώς επίσης και τα δύο μικρά βοηθητικά δωμάτια. Το δε πάτωμα είναι από ξύλινο παρκέ στο ύφος που σχεδίασε ο Γκαίρντερ τα δάπεδα στα Ανάκτορα της Αθήνας. Επί γερμανικής κατοχής ο πύργος επιτάχθηκε και τα έπιπλα που υπήρχαν στις αίθουσες καταστράφηκαν. Τα έπιπλα που βρίσκονται σήμερα εκεί είναι ακριβή αντίγραφα των αυθεντικών, εκτός από τον πολυέλαιο, ο οποίος είναι από τα χρόνια της Αμαλίας. Το αξιοσημείωτο δε είναι ότι μέσα στον πύργο δεν υπήρχαν τουαλέτες και μαγειρείο. Αυτά βρίσκονταν σε πλαϊνά κτίρια τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα.
Παλιά κτίσματα που έχουν διασωθεί
Το κτήμα αυτό δεν συγκινούσε ιδιαίτερα τον Όθωνα, και έτσι η Αμαλία πήγαινε εκεί μόνη της και λέγεται ότι δεν κοιμήθηκε ποτέ στον πύργο. Όταν πέθανε ο Όθωνας, το κτήμα αγοράστηκε από τον βαρόνο Σίμωνα Σίνα και το 1897 πουλήθηκε στον Γεώργιο Παχύ. Οι δύο του κόρες, Λαυρία και Ελένη, μετά τον θάνατο του πατέρα τους κληρονόμησαν το κτήμα, κατά το ήμισυ. Η Λαυρία αγόρασε το μερίδιο από την αδελφή της και έτσι μετά τον γάμο της με τον γιο του Σερπιέρη, Φερνινάρδο, το κτήμα πέρασε στην οικογένεια Σερπιέρη. Ο σημερινός ιδιοκτήτης, Ιωάννης Σερπιέρης, είναι ο 5oς απόγονος της οικογένειας του Ιταλού Ιωάννη Βαπτιστή Σερπιέρη (Giovanni Battista Serpieri) που άρχισε να δραστηριοποιείται επαγγελματικά στην Ελλάδα το 1864, με τα μεταλλεία του Λαυρίου.
Με νόμο του μεσοπολέμου που απαγόρευε τη μεγάλη ακίνητη περιουσία, η οικογένεια Σερπιέρη αναγκάστηκε να παραχωρήσει το μεγαλύτερο μέρος του Κτήματος στο Ελληνικό Δημόσιο και να κρατήσει μόνο 250 στρέμματα μέσα στα οποία βρίσκεται σήμερα και ο Πύργος Βασιλίσσης, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο.
Γκραβούρα με θέμα την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο, 1833
Το κτήμα του Πύργου Βασιλίσσης υπήρξε πρότυπο κτήμα όχι μόνο στα χρόνια της Βασίλισσας Αμαλίας αλλά και μετά τη δημιουργία της πρώτης εταιρίας «Αγροτική Εταιρεία Πύργος Βασιλίσσης A.E.» από τη Λαυρία, το 1931. Ο δε γιος της Λαυρίας έκανε σπουδές στη Γαλλία πάνω στην παραγωγή κρασιού και βερμούτ. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα της εφημερίδας «Καθημερινή» με ημερομηνία 23 Ιουνίου του 1937: «Συνεχίζομεν την επίσκεψίν μας εις την Πανελλήνιον Γεωργικής Έκθεσιν. Ένα καλλιτεχνικόν περίπτερον, έργον του αρχιτέκτονος κ. Ανδρέα Ρονκάν παρουσιάζει ποικίλον ενδιαφέρον. Είναι το περίπτερον της Αγροτικής Εταιρείας Πύργος Βασιλίσσης. Ένα έργον το οποίον ήρχισεν η Βασίλισσα Αμαλία, συνεχίσθη από διαφόρους και έγινε σήμερον ένα πρώτης τάξεως αγροτικόν και κτηνοτροφικόν κέντρον, το οποίο όχι μόνον προμηθεύει την πρωτεύουσαν, την Ελλάδα και το εξωτερικόν με τα εκλεκτότερα προϊόντα του, αλλά και αποτελεί πρότυπον καλώς και επιστημονικώς καλλιεργουμένου κτήματος δι’ όλους τους πέριξ γεωργούς, ποικιλοτρόπως βοηθηθέντες… Αλλά το σπουδαιότερον προϊόν, που γνωρίζει όλος ο κόσμος είναι τα περίφημα κρασιά της εταιρείας “Πύργου Βασιλίσσης”, που έχουν αποκτήσει όχι μόνον πανελλήνιον, αλλά παγκόσμιον φήμην. Δεν υπάρχει ξενοδοχείον, δεν υπάρχει εστιατόριον, δεν υπάρχει κέντρον όπου να μην ακούτε “Τουρ λα Ρεν” ή “Σατώ λα Ρεν”… Εκτός δε από τα κρασιά η Εταιρεία του Πύργου Βασιλίσσης παρήγαγε στο παρελθόν και το εξαιρετικό βερμούτ “Τόρρε”».
Η παράδοση παραγωγής εκλεκτών κρασιών συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Στον 42 στρέμματα αμπελώνα καλλιεργούνται εξαιρετικές ποικιλίες σταφυλιών και μέσα στο διατηρητέο αλλά εξοπλισμένο με σύγχρονα μηχανήματα οινοποιείο-εμφιαλωτήριο παράγονται 17.000-18.000 φιάλες από τα επώνυμα κρασιά «Επτάλοφος», «Ίλιον» και «Μαλαγουζιά», τα οποία δεν κυκλοφορούν στην αγορά αλλά πωλούνται μόνο στο πωλητήριο του κτήματος.
Οινοποιείο
Εκτός από τα αμπέλια στο κτήμα υπάρχουν ελιές, οι περισσότερες από τα χρόνια της Αμαλίας, φιστικιές, αμυγδαλιές, μουριές, ενώ καλλιεργούνται και αρωματικά φυτά και βότανα τα οποία πωλούνται κι αυτά στο πωλητήριο του κτήματος.
Επίσης, υπάρχουν άλογα, κότες και μελίσσια. Η ενοικίαση των στάβλων, εκτός από ένα έσοδο για το κτήμα, δίνει τη δυνατότητα σε ιδιοκτήτες αλόγων να τα αφήνουν μέσα σ’ ένα ιδανικό περιβάλλον είτε για φιλοξενία είτε για προπόνηση προκειμένου αυτά να συμμετάσχουν σε αγώνες.
Στάβλοι
Η περιβαλλοντική και οικολογική συνείδηση είναι εμφανής παντού μέσα στο κτήμα. Βιολογικές καλλιέργειες, γεωτρήσεις, κομποστοποίηση με τη βοήθεια της οποίας οργανική ύλη (υποπροϊόντα της οινοποίησης, κοπριά αλόγων κ.ά.), μετατρέπεται σε ανόργανα στοιχεία - βιολογικό λίπασμα - απαραίτητα για τα φυτά και τις καλλιέργειες, δηλώνουν την αγάπη και τα τον σεβασμό των ιδιοκτητών για το περιβάλλον αλλά και του υψηλού επιπέδου εκμετάλλευσης του κτήματος.
Στο πλαίσιο της πληροφόρησης αλλά και της ευαισθητοποίησης των πολιτών γύρω από τα περιβαλλοντικά θέματα, έχει παραχωρηθεί ένα μέρος του κτήματος στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Οργάνωση Γη - Κέντρο της Γης», όπου οι επισκέπτες ενημερώνονται για τις ευεργετικές επιδράσεις που έχει στην ψυχική υγεία η επαφή του ανθρώπου με τη φύση.
Η επίσκεψη-ξενάγηση στο υπέροχο αυτό κτήμα με τους κατάφυτους περιποιημένους κήπους με τα σιντριβάνια και τα αγάλματα τελειώνει με μία γευστική δοκιμή κρασιών από αμπέλια βιολογικής καλλιέργειας, συνοδευόμενα από καπνιστά τυριά και χορτόπιτες αλλά και τις συμβουλές από το εξειδικευμένο προσωπικό για το πώς μπορεί να συνδυαστεί το φαγητό με το κατάλληλο κρασί. (wine pairing)
Αποχαιρετώντας αυτόν τον μικρό παράδεισο αλλά και ιστορικό χώρο της Αττικής χαίρεσαι αφάνταστα που είχες την εμπειρία της επίσκεψης - ταξίδι στο παρελθόν, η οποία δίνει ταυτόχρονα τροφή για πολλές σκέψεις για το παρόν και το μέλλον. Θαυμάζεις τους ανθρώπους με όραμα το οποίο πραγματοποιούν με συνέπεια και επαγγελματισμό, με στόχο το κοινό καλό. Αγανακτείς όμως όταν σου έρχεται στο μυαλό το χάλι στο οποίο βρίσκονται τα Ανάκτορα στο Τατόι ή το Πάρκο Τρίτση, το οποίο συνορεύει με το κτήμα του Πύργου Βασιλίσσης και έχει αφεθεί στην τύχη του να καταρρέει, έρμαιο μικροσυμφερόντων και μικροπολιτικής. Θυμώνεις όταν σκέφτεσαι πώς θα μπορούσαν να είχαν αξιοποιηθεί όλα αυτά, προσφέροντας γνώση και συγκίνηση στον κάθε επισκέπτη αλλά και οφέλη στον τόπο. Αρκεί να μην υπήρχαν οι εμπάθειες, η άγνοια ή η προσπάθεια διαγραφής της ιστορίας και οι αγκυλώσεις των κρατικών παρεμβάσεων που αποτελούν συχνά τροχοπέδη για την ιδιωτική πρωτοβουλία.
Έχουμε φάει τόσες φάπες, τόση ανασφάλεια και πίεση πανταχόθεν, που αναζητάμε πια λίγη χαρά, λίγη χριστουγεννιάτικη τρέλα, λίγο τζέρτζελο, απ’ όπου κι αν προέρχεται
13°
Παλιά κτίσματα που έχουν διασωθεί
Γκραβούρα με θέμα την άφιξη του Όθωνα στο Ναύπλιο, 1833
Οινοποιείο
Συντριβάνι του κήπου
