Η ανοσοθεραπεία αναδύθηκε την τελευταία δεκαετία σαν μία νέα θεραπεία με σημαντική επιτυχία στην αντιμετώπιση ορισμένων τουλάχιστον μορφών καρκίνου. Άλλαξε τελείως την πορεία ορισμένων νεοπλασμάτων, όπως το μελάνωμα του δέρματος, ο καρκίνος του πνεύμονα κ.ά., αυξάνοντας τον χρόνο και τα ποσοστά της συνολικής επιβίωσης και βελτιώνοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών.
Η ανοσοθεραπεία είναι μια θεραπευτική προσέγγιση η οποία διαμορφώνει δυναμικά το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς έτσι ώστε να αναγνωρίζει και να καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα.
Τα εμβόλια mRNA, για τα οποία γίνεται πολύς λόγος μετά την εφαρμογή και την προσφορά τους στην αντιμετώπιση της πανδημίας του ιού COVID 19, αποτελούν ένα ελκυστικό και δυναμικό πεδίο ανοσοθεραπείας κατά του καρκίνου με βάση τα μέχρι τώρα ερευνητικά δεδομένα που έχουν δείξει σημαντική δραστικότητα, ειδικότητα, ευελιξία, ταχεία δυνατότητα ανάπτυξης σε μεγάλες ποσότητες, μικρό κόστος παραγωγής και ασφάλεια. Η σχετικά πρόσφατη τεχνολογική εξέλιξη επιτάχυνε την ανάπτυξή τους και σύντομα αναμένεται η εφαρμογή τους στον καρκίνο μετά την ολοκλήρωση όλης της απαραίτητης έρευνας.
Τα εμβόλια για τον καρκίνο στοχεύουν καρκινικά αντιγόνα έτσι ώστε να κινητοποιήσουν τόσο την κυτταρική όσο και τη χημική ανοσιακή απάντηση, η οποία καταστέλλει την ανάπτυξη του όγκου. Τα καρκινικά αντιγόνα ταξινομούνται σαν συνδεδεμένα με τον όγκο (Tumor-associated), δηλαδή εκφράζονται στο καρκινικό κύτταρο περισσότερο, αλλά παρατηρούνται και σε άλλα κύτταρα. Επομένως δεν είναι αποκλειστικά για ένα συγκεκριμένο όγκο. Εκτός όμως από τα συνδεδεμένα με τον όγκο, υπάρχουν και αντιγόνα που είναι αποκλειστικά του όγκου (Tumor-specific). Κλινικές μελέτες με εμβόλια που στοχεύουν συνδεδεμένα με τον όγκο αντιγόνα, είχαν περιορισμένη δραστικότητα, δεδομένου ότι κάποια από αυτά τα αντιγόνα εκφράζονται και στα φυσιολογικά κύτταρα οπότε αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης αυτοάνοσης τοξικότητας. Τα ειδικά για τον όγκο αντιγόνα δεν εκφράζονται στα φυσιολογικά κύτταρα και θεωρούνται βασικοί στόχοι των εμβολίων τα τελευταία χρόνια.
Διακρίνονται δύο στρατηγικές εμβολιασμού για τον καρκίνο: ο προληπτικός ή προφυλακτικός και ο θεραπευτικός εμβολιασμός. Η προληπτική στρατηγική έχει σκοπό την κινητοποίηση της μνήμης που χαρακτηρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα, με τη χορήγηση εμβολίου σε υγιή άτομα, προκαλώντας ανοσία έναντι αντιγόνων συνδεδεμένων με τον όγκο. Σήμερα έχουν εγκριθεί και κυκλοφορούν δύο προληπτικά για τον καρκίνο εμβόλια: το εμβόλιο για τον ιό της ηπατίτιδας Β που είναι η βασική αιτία του ηπατοκυτταρικού καρκίνου και το εμβόλιο κατά του θηλωματώδους ιού (HPV) που είναι υπεύθυνος για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, του πρωκτού, αλλά και καρκίνων της κεφαλής και του τραχήλου, όπως οι καρκίνοι του στοματοφάρυγγα και των αμυγδαλών.
Η θεραπευτική στρατηγική έχει σκοπό να θεραπεύσει τη νόσο με την κινητοποίηση ή την επαναδραστηριοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος του ασθενούς. Επί του παρόντος έχουν εγκριθεί και κυκλοφορούν δύο θεραπευτικά εμβόλια για τον καρκίνο: το BCG (BacillusCalmette-Guerrin), εμβόλιο για τη θεραπεία του σχετικά πρώιμου καρκίνου της ουροδόχου κύστεως, και ένα εμβόλιο για τον ευνουχοάντοχο καρκίνο του προστάτη, το Sipoleucel-T, βασισμένο σε δενδριτικά κύτταρα (κύτταρα που παρουσιάζουν το αντιγόνο στα Τ και Β-Λεμφοκύτταρα ώστε αυτά να διαφοροποιηθούν κατάλληλα και να προωθήσουν την ανοσιακή απάντηση στη νόσο). Σημαντικός αριθμός άλλων εμβολίων βρίσκονται σε προκλινική ή κλινική ερευνητική φάση.
Παρά τη σημαντική ερευνητική προσπάθεια για την ανάπτυξη θεραπευτικών εμβολίων για τον καρκίνο, η κλινική εφαρμογή τους καθυστερεί και αυτό φαίνεται ότι οφείλεται στη διαφορετικότητα των καρκινικών αντιγόνων, τη συστηματική τοξικότητα και τη χαμηλή ανοσογονικότητα των συγκεκριμένων αντιγόνων. Παρ’ όλα αυτά έχει σημειωθεί πρόοδος τα τελευταία χρόνια, με την καλύτερη κατανόηση της ανοσολογίας και την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Η σχετικά ταχεία ανάπτυξη των mRNA εμβολίων κατά την πανδημία COVID 19 συνέβαλε σημαντικά σε αυτή την εξέλιξη.
Έχουν αναπτυχθεί διάφορες πλατφόρμες αντικαρκινικών εμβολίων που ταξινομούνται σαν: εμβόλια βασιζόμενα σε κύτταρα, σε πεπτίδια ή σε ιούς.
Τα εμβόλια mRNA είναι μία νέα, ισχυρή και πολύπλευρη μορφή ανοσοθεραπείας. Έχουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν και να κωδικοποιούν καρκινικά αντιγόνα και τις σχετικές κυτοκίνες και μπορούν να προκαλέσουν τόσο κυτταρική όσο και χημική ανοσιακή απάντηση. Η κατάλληλη επιλογή των αντιγόνων είναι η βάση για την ανάπτυξη των mRNA εμβολίων. Τα βασικά τους πλεονεκτήματα είναι η δυνατότητα γρήγορης ανάπτυξης με σχετικά χαμηλό κόστος, η ευελιξία, η έλλειψη ογκογόνου δυναμικού και η ικανότητα ισχυρής ανοσιακής απάντησης. Ένα βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η έλλειψη του κινδύνου ενσωμάτωσης στο γονιδίωμα του ασθενούς που καθιστά αυτά τα εμβόλια ασφαλή. Έχει αναπτυχθεί σημαντικός αριθμός mrRNA εμβολίων για την αντιμετώπιση διαφόρων μορφών καρκίνου, που πιστεύεται ότι θα προστεθούν σύντομα στη θεραπευτική μας φαρέτρα, μετά την ολοκλήρωση των μελετών.
Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάπτυξη προσωποποιημένων mRNA εμβολίων, που κωδικοποιούν συγκεκριμένα καρκινικά αντιγόνα, καθώς και η επίτευξη σταθερότητας του mRNA και άλλοι προβληματισμοί, που αποτελούν βασικούς στόχους έρευνας.
Μεγάλη διεθνής μελέτη εμβολίου για το μελάνωμα, στην οποία συμμετέχει και η χώρα μας, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δημιουργεί σημαντικές ελπίδες για το μέλλον.
Info
www.Panopoulos-ogologos.gr
chris.panopoulos@gmail.com
11°
