Στρες, αυτοάνοσα νοσήματα και φυσική δραστηριότητα

Το άγχος επηρεάζει κάθε πτυχή του σώματος και του εγκεφάλου μας και, παρόλο που οι επιδράσεις του ελέγχονται εν μέρει από ορμόνες (κορτικοστεροειδείς) που στοχεύουν το νευρικό σύστημα, η μακροπρόθεσμη επίδρασή του σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την έκρηξη που παρατηρείται στα αυτοάνοσα νοσήματα αλλά και τα προβλήματα ψυχικής υγείας.

Το στρες

Το στρες προκαλείται όταν απειλείται η ομοιόσταση, η ευημερία, η συνολική υγεία ή η επιβίωση μας.

Στρεσογόνος παράγοντας μπορεί να είναι οποιαδήποτε απαίτηση από το περιβάλλον μας που υπερβαίνει την ικανότητα μας να το προβλέψουμε ή να το ελέγξουμε. Στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον, από τον εσωτερικό μας κόσμο (π.χ. φυσικός πόνος), αλλά μπορούν επίσης να προέρχονται από την σκέψη μας σε σχέση με γεγονότα του παρελθόντος αλλά και του μέλλοντος. Οι στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να είναι έντονες ή και χρόνιες. Μπορεί να συμβούν μόνο μία φορά, ή μάλλον μπορεί να συμβαίνουν επαναλαμβανόμενα. Αυτοί οι στρεσογόνοι παράγοντες μας επηρεάζουν ανάλογα με την ανθεκτικότητά μας στην παρούσα περίοδο/στιγμή και αναλόγως θα προκαλέσουν συμπεριφορές, συναισθήματα ακόμα και σωματικές αντιδράσεις. Δυστυχώς γενικότερα, το άγχος είναι πιο έντονο στις αστικές περιοχές και στη σύγχρονη εποχή.

Η φυσιολογία του στρες

Η απόκριση στο στρες παίρνει μέρος σε 2 στάδια, το ένα άμεσα και το άλλο λίγο καθυστερημένα.

Η πρώτη φάση της αντίδρασης στο στρες θεωρείται η «αντίδραση συναγερμού» ή η απόκριση «μάχη-τρόμος-ή-φυγή», η οποία περιλαμβάνει την ταχεία ενεργοποίηση του αυτόνομου νευρικού συστήματος που προκαλεί την απελευθέρωση ορμονών (επινεφρίνη και νορεπινεφρίνη) με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ταχύτητα της αναπνοής, η ροή του αίματος στα πιο ζωτικά όργανα που είναι απαραίτητα για την απόκριση του στρες όπως η καρδιά και οι μύες και η αρτηριακή πίεση. [Το Νευρικό Σύστημα αποτελείται από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και το Περιφερικό Νευρικό Σύστημα. Το (περιφερικό) Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα αποτελείται από νεύρα που μεταφέρουν μηνύματα μεταξύ του εγκεφάλου, του νωτιαίου μυελού και του υπόλοιπου σώματος και έχει επίσης δύο συστατικά, το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό μέρος, ενώ το Κεντρικό Νευρικό σύστημα αποτελείται από τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό από τα οποία 12 κρανιακά νεύρα και 31 νωτιαία νεύρα στέλνουν (κινητικά) και λαμβάνουν (σωματοαισθητήρια) μηνύματα στο κεφάλι και το σώμα.]

Σε δεύτερο στάδιο, ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων ενεργοποιείται επίσης, με τη μεσολάβηση των γλυκοκορτικοειδών (GC) ορμονών. Σε αυτό το στάδιο, η προσοχή εστιάζεται στα πιο επείγοντα και σημαντικά στοιχεία της πρόκλησης, ενώ άλλες, λιγότερο επείγουσες λειτουργίες, όπως η πρόσληψη τροφής, η πέψη, η αποβολή ή η αναπαραγωγή, καταστέλλονται προσωρινά.

Το κόστος του άγχους στη ζωή μας

Το άγχος επηρεάζοντας τον εγκέφαλό μας αλλά και το μυαλό μας, δηλαδή τις δομές του εγκεφάλου μας και την έκκριση νευροδιαβιβαστών, αντικατοπτρίζεται στη διάθεσή μας, στις επιλογές και τις σκέψεις μας. Το έντονο ή χρόνιο στρες αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ψυχοπαθολογικών διαταραχών όπως κατάθλιψη, έντονος άγχος, σχιζοφρένεια και μπορεί να πυροδοτήσει και ψυχωτικά επεισόδια. Επίσης, το άγχος σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τα αυτοάνοσα νοσήματα, καθώς το αυτόνομο νευρικό σύστημα (ANS) και το ανοσοποιητικό σύστημα είναι βαθιά αλληλένδετα. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα ρυθμίζει την ανοσία και μια ανισορροπία σε αυτό το σύστημα μπορεί να προκαλέσεις μια φλεγμονώδη απόκριση όπως παρατηρείται τυπικά σε χρόνιες καταστάσεις όπως τα αυτοάνοσα νοσήματα.

Έρευνες δείχνουν πως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο ερυθηματώδης λύκος και η σκλήρυνση κατά πλάκας έχουν μια δυσλειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος που σχετίζεται τόσο με την αύξηση της φλεγμονής όσο και με τον κίνδυνο καρδιαγγειακού επεισοδίου (Bellocchi et al., 2022).

Η επίδραση της φυσικής δραστηριότητας στο ανοσοποιητικό σύστημα

Πρόσφατη έρευνα υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο των τροποποιήσιμων συμπεριφορών όπως η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας σε διάφορες πτυχές του ανοσοποιητικού συστήματος και βέβαια στα αυτοάνοσα νοσήματα. Τις τελευταίες δεκαετίες επιστημονικά στοιχεία έχουν επιβεβαιώσει τον ευεργετικό ρόλο της φυσικής δραστηριότητας μείωση του κινδύνου για μια μεγάλη ποικιλία χρόνιων ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών παθήσεων, του σακχαρώδους διαβήτη και του καρκίνου, μεταξύ άλλων.

Η συχνότητα εμφάνισης Ρευματοειδούς Αρθρίτιδας, Σκλήρυνση Κατά Πλάκας, Ερυθηματώδους λύκου και ψωρίασης είναι υψηλότερη σε άτομα με μειωμένη σωματική δραστηριότητα. Ως γενική τάση, οι ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα τείνουν να είναι λιγότερο σωματικά δραστήριοι σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Η σωματική δραστηριότητα μειώνει την κόπωση, ενισχύει τη διάθεση, τις γνωστικές ικανότητες και την κινητικότητα σε ασθενείς με αυτοάνοσες παθήσεις. Η σωματική δραστηριότητα οδηγεί σε σημαντική αύξηση των Τ κυττάρων (του ανοσοποιητικού) και απελευθέρωση της ιντερλευκίνης IL-6 (προφλεγμονώσης κυτοκίνης) από τους μύες προκαλώντας μια αντιφλεγμονώδη απόκριση (Sharif et al., 2017).

Η σωματική δραστηριότητα και ιδιαίτερα το Τάι Τσι και η Γιόγκα έχουν αποδειχθεί μόνο ασφαλή στα περισσότερα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η σκλήρυνση κατά πλάκας, οι φλεγμονώδεις ασθένειες του εντέρου, ο διαβήτης τύπου 1 και η ινομυαλγία. Επίσης άτομα με αυτοάνοσα νοσήματα που κάνουν Τάι Τσι η Γιόγκα συστηματικά παρουσιάζουν μια πολύ πιο ήπια πορεία νόσου, καλύτερο προφίλ καρδιαγγειακής νόσου (CVD) και καλύτερη ποιότητα ζωής.

Πέρα από τα γνωστά οφέλη της απαραίτητης καθημερινής φυσικής δραστηριότητας, πρακτικές όπως Tai Chi και Yoga, φαίνεται από έρευνες ότι ενεργοποιούν το πνευμονογαστρικό νεύρο, το κύριο νεύρο του παρασυμπαθητικού συστήματος που ρυθμίζει το αυτόνομο νευρικό σύστημα, επηρεάζοντας θετικά τη φλεγμονή και την πρόοδο των αυτοάνοσων καταστάσεων (Porges, 2007, Bellochi et al., 2022). Η γιόγκα κυρίως μέσω της αργής ελεγχόμενης κίνησης, της αργής και βαθιάς αναπνοής, της καθοδηγούμενης χαλάρωσης αποδεικνύεται ευεργετική στη μείωση του αλλοστατικού φορτίου μειώνοντας τα επίπεδα κορτιζόλης, επινεφρίνης, φλεγμονωδών κυτοκινών και ενισχύει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος (Ross et al, 2010).

Εναπόκειται λοιπόν σε εμάς να μην επιτρέψουμε να αγχωθούμε, να μην επιτρέψουμε να παραμείνουμε αγχωμένοι ή να σκεφτόμαστε ξανά και ξανά ιστορίες που μας προκαλούν άγχος. Κι αν αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, τουλάχιστον ας είμαστε σωματικά δραστήριοι με περπάτημα, κηπουρική, χορό, τρέξιμο ή με πρακτικές όπως Γιόγκα και Τάι Τσι.