Η ποιότητα ζωής και ο ρόλος της στην ψυχική υγεία: Οι κύριοι λόγοι επιβάρυνσης, καθημερινές τακτικές για την πρόληψη ψυχικής υγείας και η ποιότητα ζωής σε ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές.
Η ποιότητα ζωής
Η ποιότητα ζωής ορίζεται από την υποκειμενική αξιολόγηση σημαντικών πτυχών της ζωής (Oleson, 1990). Η ποιότητα ζωής επηρεάζει την ψυχική υγεία αλλά και η ψυχική υγεία επηρεάζει πολύ την ποιότητα ζωής, καθώς φαίνεται πως έχουν συμβιωτική σχέση.
Η επιβαρυμένη ψυχική υγεία σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη χαμηλή ποιότητα ζωής και η χαμηλή ποιότητα ζωής συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με υψηλότερη επιβάρυνση της ψυχικής υγείας.
Η ψυχική υγεία σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τα υψηλά επίπεδα στρες και τους περιορισμούς στην φυσιολογική λειτουργία του ατόμου (Patel et al., 2016), ενώ τα άτομα που είναι σωματικά υγιή, είναι και ψυχικά πιο υγιή (Ohrnberger et al., 2017).
Οι διαταραχές της ψυχικής υγείας, που ορίζονται ως διαταραχές ή αναπηρίες του νου, αποτελούν το 13% του βάρους των νοσημάτων παγκοσμίως (Wittchen et al., 2011). Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι διαταραχές ψυχικής υγείας περιλαμβάνουν ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές, χρήση ουσιών, τάσεις αυτοκτονίας και γνωστικές/ψυχοκοινωνικές αναπηρίες (ΠΟΥ, 2019). Πιο συγκεκριμένα, οι πιο διαδεδομένες καταστάσεις ψυχικής υγείας είναι η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές, η αϋπνία, η εξάρτηση από το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, η Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) και η άνοια (Wittchen et al., 2011). Είναι ολοφάνερο πως ψυχική διαταραχή δεν είναι μόνο η σχιζοφρένεια και δεν αφορά μόνο το 1% του πληθυσμού.
Τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι κάθε χρόνο περισσότερο από το ένα τρίτο του πληθυσμού στην Ευρώπη πλήττεται από καταστάσεις ψυχικής υγείας, με λιγότερο από το ένα τρίτο να υποστηρίζεται από υπηρεσίες ψυχικής υγείας (Wittchen et al., 2011). Η ψυχική υγεία είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένη σε παιδιά και νεότερους εφήβους με κορύφωση στους νεαρούς ενήλικες (Whiteford et al., 2015).
Η επιβάρυνση της ψυχικής υγείας είναι τεράστια όχι μόνο για τα άτομα και τις οικογένειές τους αλλά και για την κοινωνία. Οι διαταραχές ψυχικής υγείας δεν αποτελούν μόνο απώλεια υγείας αλλά και απώλεια πλούτου λόγω του άμεσου ιατρικού κόστους και του έμμεσου κόστους λόγω απώλειας παραγωγικότητας, αναπηρίας και θνησιμότητας (Trautmann et al., 2016). Ωστόσο, το βάρος της ψυχικής υγείας υποτιμάται, δεδομένου ότι το επίκεντρο ήταν για χρόνια στα ποσοστά θνησιμότητας (Whiteford et al., 2015). Εξαιτίας αυτού υπάρχει επιτακτική ανάγκη για αποτελεσματική πρόληψη και θεραπείες (Wittchen et al., 2011), για ενέργειες που θα μειώσουν επίσης το άμεσο και έμμεσο κόστος για τα άτομα και την κοινωνία (Keyes & Susser, 2014).
Η κατανόηση της σχέσης ποιότητας ζωής και ψυχικής υγείας καθώς και η τεράστια επιβάρυνση της ψυχικής υγείας τα τελευταία 20 χρόνια θα πρέπει επίσης να αυξήσει το προφίλ της ποιότητας ζωής στην κοινωνία και στους παράγοντες που την προάγουν. Ο εντοπισμός και ο ποσοτικός προσδιορισμός των βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής και επηρεάζουν την ψυχική υγεία θα πρέπει να οδηγεί σε προληπτικές και θεραπευτικές στρατηγικές Keyes & Susser, 2014) που χαρακτηρίζονται από τη βιοψυχοκοινωνική προσέγγιση (Tripathi, 2019).
Οι κύριοι λόγοι για επιβάρυνση της Ψυχικής Υγείας
Οι πόλεμοι και η προσφυγιά
Ο βιασμός και η σεξουαλική παρενόχληση
Η λεκτική και η σωματική βία
Η διάκριση και το στίγμα
Τα χρόνιο στρες
Τα γονίδια-κληρονομικότητα και η επιγενετική (η ακύρωση της κληρονομικότητας με την ζωή που κάνουμε)
Η πλήρης κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα βιοψυχοκοινωνικά αίτια επηρεάζουν την ψυχική υγεία και την ποιότητα ζωής, μπορεί να οδηγήσει στην προώθηση των παραγόντων που ενισχύουν την ποιότητα ζωής, την ψυχική υγεία και συνολικά την υγεία. Ο υγιεινός τρόπος ζωής είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για την ενίσχυση της ποιότητας ζωής και της ψυχικής υγείας.
Μικρά βήματα που είναι πέρα από απαραίτητα αλλά και εφικτά για ένα υγιεινό τρόπο ζωής ώστε να προάγουμε την ψυχική μας υγεία είναι τα εξής:
Να ασκούμαστε καθημερινά
Να συνεχίζουμε να μαθαίνουμε κάτι νέο
Να κάνουμε πράγματα που μας ευχαριστούν, έστω ένα την ημέρα
Να μάθουμε τρόπους διαχείρισης του στρες
Να συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους και
τρεφόμαστε σωστά.
Όλα αυτά προάγουν την ποιότητα ζωής, την ψυχική και σωματική υγεία. Δεν είναι πολυτέλεια, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για μια ζωή με ποιότητα.
Καθημερινές τακτικές για την πρόληψη της ψυχικής υγείας
Πέρα από την διάδοση κι επικράτηση επιλογών που υποστηρίζουν ένα υγιεινό τρόπο ζωής, η πρόληψη της ψυχικής υγεία πρέπει να αντιμετωπίζει τις ρίζες των διαταραχών της με απλές και καθοριστικές προληπτικές πρακτικές (Arango et al., 2018).
Η σωστή χρήση της γλώσσας αποφεύγοντας κάθε κοινωνικό διαχωρισμό και λεκτική βία,
Η εκπαίδευση και η αύξηση της ανεκτικότητας στην κοινότητα, και στα σχολεία και ιδιαίτερα μεταξύ των νέων και των ατόμων που αντιμετωπίζουν διακρίσεις.
Προωθητικές ενημερωτικές ενέργειες από την κοινωνία και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας.
Πρωτοβουλίες που φέρνουν σε επαφή τους ανθρώπους που έχουν ψυχικές διαταραχές με εκείνους που δεν έχουν, μειώνει το στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό ενώ αυξάνει την ενσυναίσθηση και την κατανόηση.
Αυτές οι καθημερινές πρακτικές είτε προληπτικές (πριν προκύψουν προβλήματα), είτε δευτερογενείς σε άτομα που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο ή τριτογενείς σε άτομα με επηρεασμένη ποιότητα ζωής είναι απαραίτητες για την ποιότητα υγείας και την ασφάλεια όλων.
Όλα αυτά είναι σύμφωνα με ειδική πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την Ψυχική Υγεία, με στρατηγικές δράσεις για την προώθηση των πολιτικών ψυχικής υγείας, την ενίσχυση των παρεμβάσεων στην κοινωνία και την πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας (ΠΟΥ, 2019).
Η ποιότητα ζωής σε ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές
Οι πιο σημαντικοί τομείς που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των ατόμων με διαταραχές ψυχικής υγείας είναι η σωματική υγεία, η αίσθηση ευεξίας, του ανήκειν, της αυτονομίας, το επίπεδο δραστηριότητας και απελπισίας και η αντίληψη του εαυτού ( Connell et al., 2013).
Η ποιότητα ζωής των ανθρώπων με θέματα ψυχικής υγείας αντικειμενικά περιλαμβάνει τις συνθήκες διαβίωσης και την πρόσβαση των ατόμων σε δραστηριότητες, στην απασχόληση και στις υπηρεσίες υγείας, ενώ υποκειμενικά το επίπεδο ικανοποίησης από τη ζωή τους και τη συνολική αίσθηση ευημερίας.
Το βάρος της ψυχικής υγείας βιώνεται ως επί το πλείστων με τη μορφή γνωστικών και λειτουργικών διαταραχών, αυξημένης αίσθησης κινδύνου, μειωμένης ικανοποίησης από τη ζωή, αυξημένης αγωνίας και δυσλειτουργικότητας (Barnes et al., 2012) εκτός από την ανεργία, τη φτώχεια, τις διακρίσεις και το στίγμα κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ, 2019).
Ο εντοπισμός των τομέων της ζωής που επηρεάζονται για τα άτομα και τις οικογένειές τους βοηθά στην κατανόηση της επιβάρυνσης της ψυχικής υγείας από τη δική τους οπτική γωνία.
Αυτό πρέπει να οδηγεί και στην ανάπτυξη και αξιολόγηση κατάλληλων υπηρεσιών ψυχικής φροντίδας (Thornicroft et al., 2011), που προσφέρουν ανάκαμψη που βελτιώνει την ποιότητα ζωής και τη συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες (Killapsy et al., 2005).
