Γιορτινή Αθήνα: η θλιβερή διαφορά της από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις

Οι χώροι στην περίοδο των εορτών αποκαλύπτουν όλες τις ρωγμές μας: στα οικογενειακά τραπέζια, στους δρόμους της πόλης μας και στα ταξίδια βγαίνουν στην επιφάνεια όσα έχουμε καταπιέσει, παραμελήσει και αγνοήσει εντός μας και εκτός μας. Αυτές τις ημέρες, η κατάσταση της Αθήνας γίνεται ορατή ακόμα και στα μάτια των πιο αισιόδοξων: δεν χρειάζεται να είμαστε πολυταξιδεμένοι ή ιδιαίτερα οξυδερκείς για να διακρίνουμε τη θλιβερή διαφορά της ελληνικής πρωτεύουσας από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Η ιδέα ότι η Αθήνα είναι η ασχημότερη όλων (σε συναγωνισμό με τα Τίρανα τα οποία ωστόσο καταβάλλουν κάποια προσπάθεια) δεν μπορεί να θεωρηθεί «υποκειμενική»: η δήλωση επιβεβαιώνεται από πλήθος αντικειμενικών κριτηρίων. Κι ενώ οι περισσότερες πόλεις στην Ευρώπη «φορούν τα γιορτινά τους» όπως συνηθίζουμε να λέμε, η Αθήνα στολίζεται με λαμπιόνια επαρχιώτικου πανηγυριού και κακόγουστες γιρλάντες που κρέμονται πάνω από τη βρομιά, την αστεγία, τα βανδαλισμένα κτίρια —κι όλα τούτα μαζί με μια τόσο γενικευμένη και θεμελιώδη απόρριψη των νόμων ώστε η ελληνική αστυνομία και τα υπουργεία στηρίζουν τα μπλόκα των αγροτών, τα οποία δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο τη ζωή μας στην πόλη. Όπως έχω ξαναγράψει (αναπόφευκτα), μολονότι η Αθήνα είναι η μικρότερη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα —άρα, διαχειρίσιμη και διοικήσιμη— εξαιτίας της χρόνιας παρανομίας και των ασυνάρτητων ηγεσιών (οι οποίες πελαγώνουν ακόμα περισσότερο εξ αιτίας του διοικητικού κατακερματισμού του λεκανοπεδίου), παραμένει  δυσλειτουργική και οδυνηρή για την όραση, την ακοή και την όσφρηση.

Στην υποτονική γιορτινή ατμόσφαιρα συμβάλλουν τα κλειστά και εγκαταλελειμμένα καταστήματα, οι ζητιάνοι, οι πράσινοι και μπλε κάδοι που ξεχειλίζουν από σκουπίδια τα οποία έχουν πεταχτεί χωρίς καμιά έγνοια ανακύκλωσης. Η πολιτική αγωγή των Ελλήνων κυμαίνεται γύρω από το σημείο μηδέν. Δεν θυμάμαι πια πώς ήταν η Αθήνα πριν από την εθνική πτώχευση· όπως κι αν ήταν, η σημερινή της εικόνα αναδίδει αστική κρίση, urban blight, urban decay· δεν έχουμε συνέλθει από την εμπειρία της χρεοκοπίας —όχι ότι ήμασταν ποτέ πολύ καλύτερα. Γι’ αυτό, απορώ πώς και γιατί η πόλη μας θεωρείται τουριστικός κόμβος: καταλαβαίνω ότι πολλοί ταξιδιώτες έρχονται για να δουν τα μνημεία της Ακρόπολης, κι ότι άλλοι, νεότεροι, έρχονται για να ξεφαντώσουν —κάτι που, ωστόσο, προσφέρουν όλες οι πρωτεύουσες του κόσμου· πολλές από τις οποίες με τις ίδιες περίπου τιμές. Ίσως το γενικό μπάχαλο να ξεκουράζει μερικούς Βορειοευρωπαίους, Βορειαμερικανούς και Ασιάτες· ταυτοχρόνως, ίσως τους σοκάρει η έλλειψη πολιτικής αγωγής που προανέφερα· το ότι οι οδηγοί δεν σέβονται την προτεραιότητα των πεζών, το ότι βριζόμαστε με ασήμαντες αφορμές κι ότι πετάμε χαρτιά και αποφάγια στον ίδιο ρυπαρό κάδο. Εν ολίγοις, μου φαίνεται δύσκολο να αποκομίσει κανείς, όσο πιεσμένος κι αν νιώθει, θετική εντύπωση από την Αθήνα: ακόμα και τον χειμώνα όπου δεν τίθεται το ζήτημα της υψηλής θερμοκρασίας που καθιστά την πόλη αβίωτη, η Αθήνα ταλαιπωρεί τους χρήστες της με ελλιπείς δημόσιες συγκοινωνίες (συχνά, στον πίνακα της τηλεματικής του λεωφορείου ανακοινώνεται αναμονή μισής ώρας: το κόβω με τα πόδια) μέχρι διέλευση πεζών μέσα από λαβυρινθώδη πλέγματα σταθμευμένων οχημάτων —το επονομαζόμενο «χάος» που αποκλείει όχι μόνο την κυκλοφορία αναπηρικών αμαξιδίων και καροτσιών με μωρά, αλλά και ανθρώπων που περπατούν δυο-δυο. Στην Αθήνα βαδίζουμε σαν τους Ινδιάνους, ο ένας πίσω από τον άλλον, προσπαθώντας να αποφύγουμε λακκούβες, φαγωμένα πεζοδρόμια, μοτοσυκλέτες παρκαρισμένες ή εν κινήσει επί του πεζοδρομίου (Βρουμ, Βρουμ!) και άλλους μηχανικούς και ανθρώπινους κινδύνους.

Μερικές συνοικίες —τα Πατήσια, τα Σεπόλια, η Ομόνοια, ο Κολωνός, ο Βοτανικός, η Πλατεία Βάθη— που δεν έχουν υψηλή πυκνότητα κατοικιών βραχυχρόνιας μίσθωσης, είναι εγκαταλελειμμένες, παραδομένες σε ξένους πληθυσμούς οι οποίοι δεν ενδιαφέρονται για τον χώρο (όχι ότι ενδιαφέρονται οι αυτόχθονες…), κι όπου η φτώχεια, η ευτέλεια και η δυσωδία θυμίζουν το Κάιρο ή την Ντάκα. Βεβαίως, περί ορέξεως κολοκυθόπιτα: μερικοί άνθρωποι ενθουσιάζονται με πόλεις σαν το Κάιρο και την Ντάκα. Εγώ πάλι προτιμώ την Κοπεγχάγη. Άλλες αθηναϊκές συνοικίες, όπως τα περιβόητα Εξάρχεια, ελκύουν την «εναλλακτική» ευρωπαϊκή νεολαία η οποία βρίσκει μοναδικές χάρες στην οπτική ρύπανση, στον βανδαλισμένο αστικό εξοπλισμό, στα γκραφίτι, στις καταλήψεις, στους μισογκρεμισμένους τοίχους πίσω από τους οποίους σέρνονται αρουραίοι. Ο σταθμός του μετρό στην πλατεία που αναμένεται να βελτιώσει την όψη και τη δημογραφία των Εξαρχείων δεν θα ολοκληρωθεί πριν από το 2032 —υπομονή. Προς το παρόν, πουλάμε εκόντες άκοντες ως τουριστικό προϊόν μια πολιτική, συγκρουσιακή ταυτότητα με ένταση στον δημόσιο χώρο —φθορές, αστυνόμευση, όργιο επιγραφών, κραυγές, ανομία— διερχόμενοι πλήρεις υπερηφάνειας τις φάσεις της αστικής παρακμής που θυμίζουν ευρωπαϊκές και αμερικανικές πόλεις των δεκαετιών 1970-1980.

Η δημαρχία του κ. Μπακογιάννη διεκόπη απροσδόκητα για πολλούς λόγους, ο σημαντικότερος εκ των οποίων ήταν το αντιμητσοτακικό μένος που μας διέπει. Επίσης, διότι έκανε σοβαρά λάθη: εφάρμοσε μεγαλεπήβολη πολιτική ενώ χρειαζόταν πολιτική μικρών βημάτων, νοικοκυρέματος, ευταξίας. Εξίσου λανθασμένη ήταν και η πολιτική που είχε προηγηθεί, η οποία έμοιαζε, λόγω της τότε κοινωνικοοικονομικής συγκυρίας, περισσότερο με έργο υπουργείου Κοινωνικών Υπηρεσιών και λιγότερο με τοπική αυτοδιοίκηση. Σήμερα η κατάσταση έχει επιδεινωθεί: εκλέξαμε λανθασμένη δημαρχία, όχι δημαρχία που διαπράττει σφάλματα. (Γράψε λάθος.) Ο δήμαρχος Αθηναίων ασχολείται με την πολιτική του κόμματός του και του εαυτού του, ενώ συσσωρεύονται πολύ συγκεκριμένα πρακτικά προβλήματα: το κτιριακό απόθεμα που γερνά και φθείρεται, οι αδρανείς χώροι που γίνονται εστίες ρύπανσης, η κακοδιαχείριση (στην πραγματικότητα η μη διαχείριση) των απορριμμάτων, οι ποικίλες παρανομίες και η περιρρέουσα ασχήμια που προκαλεί νευρική ένταση. Ωστόσο, καθώς οι περισσότεροι από μας έχουμε ζήσει μέσα στην ελληνική υστερία, την οικογενειακή και την εργασιακή, η ροπή για αλληλοεξόντωση μάς φαίνεται φυσιολογικό μέρος της αστικής ζωής. Εξάλλου, πολλοί άνθρωποι, για να επιζήσουν, για να μην αποτρελαθούν δηλαδή, ωραιοποιούν την πραγματικότητα: βλέπουν στα γκραφίτι «τέχνη του δρόμου», στην αφισοκόλληση και στα πανό του ΚΚΕ και των αναρχικών «πολιτική κινητικότητα», στην ηχορύπανση το «soundtrack της πόλης», στις μίζερες αθηναϊκές πολυκατοικίες «μοντέρνα αρχιτεκτονική». Οι πιο λεβεντοπατριώτες περιγράφουν την Αθήνα ως μια σύγχρονη μεγαλούπολη με τα υπέρ και τα κατά όλων των μεγαλουπόλεων. Πλην όμως, αυτό δεν ισχύει: στις μεγαλουπόλεις τηρούνται οι νόμοι και γίνονται διαρκείς παρεμβάσεις στην οργάνωση του χώρου, στο κλίμα, στη διαχείριση του χρόνου, στις υποδομές, στην τεχνολογία· και εκτός του ότι χρησιμοποιείται άφθονη κοινοτική εργασία ως μέρος ποινών για συλλογικό όφελος (καθαρισμός δρόμων, φροντίδα πράσινου, βοήθεια σε περιστάσεις έκτακτης ανάγκης), οι πολίτες κάνουν λιγότερες ζημιές στον δημόσιο χώρο.

Στην Αθήνα, οι δημοτικές αρχές δίνουν την εντύπωση ότι αναλώνονται σε τελετουργίες και πολιτικούρες, ενώ η πόλη γίνεται, από μόνη της, με αυτόματο τρόπο, “Instagrammable” —ένας εύκολος και ανώφελος στόχος που εξυπηρετεί το «τουριστικό προϊόν». Πάντως, ο ενάρετος στόχος είναι να γίνει φιλική προς τους κατοίκους και τους χρήστες όχι μόνο μέσω ενός διαφημιστικού rebranding αλλά ουσιωδών μεταρρυθμίσεων: αναβάθμισης της στέγασης (πάνω από το 1,2% των νοικοκυριών ζουν σε υπόγεια και πάνω από 8% σε ημι-υπόγεια), βελτίωσης των συνθηκών κατοίκησης και μεταφοράς· ενθάρρυνσης της επιχειρηματικότητας (όχι μόνο μικροεπιχειρήσεων street food), συντήρησης και ανανέωσης των υποδομών —και προπάντων τήρησης της νομιμότητας.

Γενικά, η τακτική μας στη θεώρηση και μεταχείριση του δημόσιου χώρου είναι πρόχειρη και επιφανειακή όπως άλλωστε σε όλους τους τομείς. Για την περίοδο των εορτών ο δήμος έστησε ενεργοβόρες φωτεινές επιγραφές «ΑΘΗΝΑ 2026» τις οποίες κανείς δεν φάνηκε να προσέχει. We were not impressed.