Δημιουργία νέων κομμάτων: Βήμα εμπρός για τη δημοκρατία, εμπόδιο στη διακυβέρνηση
Το σπάσιμο της εκλογικής πίττας σε πολυάριθμα μικρά κομμάτια δυσκολεύει σημαντικά σε χαλεπούς καιρούς τη σύνθεση του παζλ της εφικτής διακυβέρνησης την επόμενη μέρα
Η δημιουργία νέων κομμάτων ενισχύει τη δημοκρατία, αλλά κατακερματίζει τη δυνατότητα αποτελεσματικής διακυβέρνησης.
Σαν να μην την απασχολούσαν ήδη αρκετά σοβαρά ζητήματα, η εγχώρια επικαιρότητα τροφοδοτείται επιπλέον τους τελευταίους μήνες συστηματικά με την προοπτική της δημιουργίας και εμφάνισης νέων κομματικών σχηματισμών στο πολιτικό γίγνεσθαι. Ο αχός, βέβαια, μέχρι στιγμής είναι περισσότερο εν είδει περιρρέουσας ατμόσφαιρας και φημολογίας, αφού δεν υπάρχουν ακόμα ρητές εξαγγελτικές δηλώσεις των ίδιων των φερόμενων ως εμπνευστών για να διαλύσουν μία και έξω την πλανώμενη αοριστία και να τερματίσουν την αγωνία μας. Ασχέτως, όμως, του βαθμού ανταπόκρισης των φημών στην πραγματικότητα και λαμβάνοντας ως υπόθεση εργασίας ότι οι νέες αυτές πολιτικές πρωτοβουλίες έχουν όντως προδιαγεγραμμένες και βάσιμες πιθανότητες υλοποίησης, μπορούμε να στοχαστούμε γενικά επάνω στο ερώτημα της χρησιμότητας και της αναγκαιότητάς τους (η απάντηση στο οποίο ίσως μας λύσει και τη συναφή απορία της σκοπιμότητας).
Ας ξεκινήσουμε, καταρχήν, από κάτι που προσωπικά θεωρώ βασικό και αυτονόητο: Ο θεμιτός προορισμός ενός κόμματος, η ειλικρινής φιλοδοξία της ύπαρξής του είναι να καλύπτει ένα διαπιστωμένο κενό του πολιτικού φάσματος, να είναι φορέας ενός εναλλακτικού, πλην χειροπιαστού και εφαρμόσιμου οράματος και να δύναται με τον πυρήνα και το ξετύλιγμα των ιδεών του να εκφράζει μία ικανή και ολοένα διευρυνόμενη μερίδα πολιτών, διεκδικώντας ταυτόχρονα έναν όσο το δυνατόν πιο πρωταγωνιστικό-ρυθμιστικό ρόλο στα κοινά. Ένα κόμμα δηλαδή, ως οργανωμένη αντιπροσωπευτική παρουσία στο κοινωνικό πεδίο, (πρέπει να) είναι συνυφασμένο με την εξέλιξη των δημοκρατικών θεσμών και, υπηρετώντας την ιδεολογική του συνέπεια, (να) εκτελεί ανιδιοτελώς υπηρεσία προς το κοινωνικό σύνολο και τη χώρα.
Ο ρόλος αυτός μάλιστα, εάν μεταφράζεται ταυτόχρονα και σε κοινοβουλευτική παρουσία, θα πρέπει να αντιστοιχεί σε τέτοια επάρκεια και ικανότητα στελεχιακού δυναμικού, όπως επίσης σε τέτοιο βάθος και έκταση πολιτικού προγράμματος, ώστε το κόμμα να έχει τη δυνατότητα, μόνο του ή ως μέρος κάποιου ευρύτερου κομματικού συνασπισμού, να σχηματίσει ένα πλήρες υπουργικό συμβούλιο, έτοιμο για άμεση ανάληψη δράσης σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας, εάν τυχόν αύριο αίφνης γινόταν κυβέρνηση. Σε διαφορετική περίπτωση, ο λόγος είναι περισσότερο για κόμματα που είτε είναι διαρκώς καταδικασμένα στο περιθώριο της εξωκοινοβουλευτικής δράσης είτε αρκούνται στη βολική θέση των ολίγων αντιπολιτευτικών εδράνων ως κόμματα διαμαρτυρίας, υπό την έννοια ότι στην πραγματικότητα εύχονται ποτέ να μην κληθούν να αναλάβουν κυβερνητικές ευθύνες και αποκαλυφθεί η στελεχιακή και προγραμματική τους ένδεια.
Η χαρτογράφηση των κυριότερων πολιτικών ιδεολογιών της παγκόσμιας πολιτικής, ξεκινώντας από τις πιο παραδοσιακές (π.χ. φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, σοσιαλισμός, εθνικοσοσιαλισμός) μέχρι τις πιο σύγχρονες (π.χ. φεμινισμός, οικολογία, δικαιωματισμός), αφορά πολιτικά δόγματα που, αυτοτελώς ή σε συνδυαστικές εκφάνσεις, έχουν στη σύγχρονη εποχή πολιτική παρουσία και κομματική έκφραση στη χώρα μας εντός και εκτός Βουλής με διαφορετική δυναμική, κοινωνική διείσδυση και επίπεδα αποδοχής ανά περιόδους από τους πολίτες.
Μάλιστα, αυτή η παρουσία, ειδικά στο επίπεδο των κομμάτων, είναι συχνά τόσο πυκνή από το δεξί έως το αριστερό άκρο του Συνταγματικού τόξου, δηλαδή του άξονα πάνω στον οποίο κινούνται, σύμφωνα με τον Ευάγγελο Βενιζέλο, όλες εκείνες οι πολιτικές δυνάμεις με ή χωρίς κοινοβουλευτική εκπροσώπηση που αποδέχονται τους κανόνες λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, σε σημείο να παρατηρούνται φαινόμενα έντονου συνωστισμού και overlap (δηλαδή, περισσότερα του ενός κόμματα να εντάσσονται με μικρές διαφοροποιήσεις στην ίδια ιδεολογική οικογένεια και να διεκδικούν την έκφραση του ίδιου πολιτικού χώρου).
Το φαινόμενο αντανακλάται χαρακτηριστικά στον μεγάλο αριθμό πολιτικών κομμάτων που συμμετέχουν κάθε φορά στις βουλευτικές εκλογές, όπου με εξαίρεση εκείνες του Μαρτίου 2004 και του Σεπτεμβρίου 2015, που πήραν μέρος αντίστοιχα 15 και 19 κόμματα, ο αριθμός αυτός από το 2000 και μετά δεν έχει πέσει ποτέ κάτω από 20 (μάλιστα, στις διπλές εκλογές του 2012 είχαμε ρεκόρ συμμετοχής 32 και 29 κομμάτων).
Ένας τόσο μεγάλος αριθμός είναι σίγουρα έμπρακτη απόδειξη ότι το δικαίωμα του εκλέγεσθαι είναι απολύτως σεβαστό στην Ελλάδα, πλην όμως ο συνολικός αριθμός ψήφων που συγκεντρώνουν ορισμένα κόμματα και δεν ξεπερνά τις μερικές εκατοντάδες δείχνει περισσότερο υπερφίαλη ματαιοδοξία και ανεκπλήρωτες ελπίδες κάποιων ονειροπόλων πολιτικών, παρά τη δυνατότητα κάλυψης υπαρκτών ιδεολογικών κενών με καλύτερο τρόπο απ’ ό,τι επιχειρούν να το κάνουν άλλα ανταγωνιστικά κόμματα. Απλώς ενδεικτικά, σε χώρες με περισσότερο πληθυσμό από την Ελλάδα και ομοίως μεγάλη δημοκρατική παράδοση, ο αριθμός των πολιτικών κομμάτων ή των κομματικών συμμαχιών-συνασπισμών που μετέχουν στις εθνικές τους εκλογές είναι αρκετά μικρότερος (π.χ. 9 στις γερμανικές βουλευτικές εκλογές του 2025, 13 στις γαλλικές εκλογές του 2024 και 11 στις ισπανικές του 2023).
Ο υπερπληθυσμός κομμάτων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, ως το αποτέλεσμα μίας ανατροφοδοτούμενης παραγωγικής διαδικασίας που διαρκώς προστίθεται δίπλα στα λεγόμενα «παραδοσιακά κόμματα», μας επιτρέπει να υποθέσουμε και κάτι άλλο: Ότι πολλές φορές, γενεσιουργός αιτία και απώτερος σκοπός νέων κομματικών σχηματισμών ή κινήσεων και κινημάτων που αργότερα μετεξελίσσονται σε κανονικά κόμματα δεν είναι κατ’ ανάγκη η συστηματοποίηση ενός καινούργιου, αυθεντικού ιδεολογικού στίγματος που στερείται επαρκούς έκφρασης στο υπάρχον πολιτικό σκηνικό, αλλά η ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών και σχεδίων ή ακόμα η αξιοποίηση ευκαιριών που εκτιμάται ότι εύκολα μπορούν να αποτυπωθούν σε υπολογίσιμη εκλογική δύναμη.
Όπως έχουμε δει επανειλημμένως, μία τέτοια συνθήκη μπορεί να προκύψει, φερ’ ειπείν, από ισχυρές διασπαστικές τάσεις κομμάτων λόγω εσωτερικών αγεφύρωτων διαφωνιών και αδυναμίας συνύπαρξης κάτω από την ίδια στέγη προσωπικοτήτων με ηγετικές φιλοδοξίες σε συγκρουσιακή τροχιά, οδηγώντας στη δημιουργία κομματικών παρακλαδιών, ή από πρωτόγνωρης έντασης και κλίμακας συμβάντα που προκαλούν ισχυρές κοινωνικές αναταράξεις και μαζικές κομματικές μετατοπίσεις, αδειάζοντας τις δεξαμενές ορισμένων κομμάτων από τους παραδοσιακούς, πλην απογοητευμένους ψηφοφόρους τους και δημιουργώντας, αντίστοιχα, νέες εκλογικές δεξαμενές για προσεταιρισμό αυτών των ψηφοφόρων από κάποια άλλα κόμματα.
Η επίδραση των social media στην ευκολία ανάδυσης νέων κινηματικών ή κομματικών πρωτοβουλιών είναι καταλυτική. Και ναι μεν η μετάδοση μηνυμάτων και η δημιουργία μαζικών ρευμάτων με εν δυνάμει πολιτικά χαρακτηριστικά γίνονται πλέον με αστραπιαία ταχύτητα, σε βάρος όμως μίας εξίσου χρήσιμης διαδικασίας αργής κοινωνικής ζύμωσης και ωρίμανσης των προταγμάτων τους, ώστε να αναδεικνύονται ως καλά ριζωμένες διεκδικήσεις και όχι απλώς ως εύηχα και εφήμερα συνθήματα.
Ωστόσο, ακριβώς επειδή η γενεσιουργός δύναμη τέτοιων κινηματικών ή κομματικών πρωτοβουλιών δεν πηγάζει πάντα από αμιγώς ιδεολογικές ρίζες, αλλά επ’ αφορμής διάφορων ευκαιριακών, πλην όμως μερικές φορές όντως πολύ σοβαρών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών γεγονότων-κρίσεων, τα προτάγματά τους δεν ερείδονται τόσο σε πρωτότυπες ιδεολογικές αναζητήσεις και καινοτόμο προγραμματικό λόγο όσο στο δημιουργικό φινίρισμα και την επανασύσταση ήδη γνωστών και αναμασημένων πολιτικών θέσεων, με την ωραιοποίηση που συνδυαστικά μπορεί να τους προσδίδει το εκτόπισμα δημοφιλίας και η χαρισματική προσωπικότητα των ιδρυτών τους (φερόμενων ή πραγματικών).
Όμως, από τέτοιες συγκυριακές καταστάσεις προκύπτουν συνήθως κόμματα που είναι κατεξοχήν προσωποκεντρικά ή και, ταυτόχρονα, ολιγοθεματικού ή μονοθεματικού ενδιαφέροντος (εστιάζοντας, για παράδειγμα, μόνο στην εξωτερική πολιτική, την ασφάλεια, τη διαφάνεια, τη δικαιοσύνη, το μεταναστευτικό ζήτημα, τα δικαιώματα, κ.λπ.), στερούμενα, όπως προαναφέραμε, ενός απαραίτητου στελεχιακού και προγραμματικού βάθους και δημιουργώντας ερωτηματικά ως προς την αντοχή τους στον χρόνο και τη μακροημέρευσή τους (η οποία ενδεχομένως κινδυνεύει να εξαντληθεί μόλις παρέλθουν η δημοφιλία του προσώπου ή η επικαιρότητα του εκάστοτε πολιτικού, οικονομικού, κοινωνικού, κ.λπ. γεγονότος που πυροδότησε τη γέννηση του κομματικού σχηματισμού).
Από την άλλη, βέβαια, έρχεται με αυτόν τον τρόπο στο προσκήνιο η μερική απο-ιδεολογικοποίηση της πολιτικής, που δεν είναι απαραίτητα αρνητική εξέλιξη, αρκεί να μπορούν να προκύψουν κυβερνητικά σχήματα που καλύπτουν το κενό, μπολιάζοντας την ιδεολογία με την τεχνοκρατική επάρκεια και τα απτά αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, η ιδεολογία και οι πολιτικές διαφορές εξακολουθούν να παίζουν καθοδηγητικό ρόλο στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, όπως, φερ’ ειπείν, η ιδιωτικοποίηση ή μη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η αστυνόμευση, η επιλογή διεθνών συμμάχων ανάμεσα σε Δύση ή Ανατολή, η διαχείριση του μεταναστευτικού, κ.λπ.
Ενώ επί της αρχής η συνύπαρξη πολλών κομμάτων στο πολιτικό σκηνικό αναμφίβολα πολλαπλασιάζει τις επιλογές των πολιτών και δυνητικά ωφελεί τους δημοκρατικούς θεσμούς, στον αντίποδα κατακερματίζει σε πολλά μικρά κομμάτια τις διαθέσιμες εκφραστικές τους διεξόδους και, συνακόλουθα, αποψιλώνει την εκλογική δύναμη των κομμάτων. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό σε χώρες με παράδοση στη σύναψη κομματικών συνεργασιών για την οργάνωση της διακυβέρνησής τους.
Όμως, στην Ελλάδα του πάλαι ποτέ κραταιού δικομματισμού, της έντονης πολωτικής αντιπαλότητας, των φανατισμένων κομματικών συσπειρώσεων και της προσήλωσης στην επιδίωξη αυτοδύναμων κυβερνήσεων, οφείλει να μας απασχολεί ότι το σπάσιμο της εκλογικής πίττας σε πολυάριθμα μικρά κομμάτια, πολλά από τα οποία μάλιστα αντιστοιχούν σε κόμματα που ενδεχομένως δεν εμπνέουν καμία σοβαρή κυβερνητική διάθεση και ετοιμότητα, δυσκολεύει σημαντικά σε χαλεπούς καιρούς τη σύνθεση του παζλ της εφικτής διακυβέρνησης την επόμενη μέρα (είτε με ιδεολογικούς είτε με τεχνοκρατικούς όρους).
13°
