Με μια έννοια αυτό είναι το γενικότερο πρόβλημα της αντιπολίτευσης: να αναγνωρίσει τη νέα πραγματικότητα όπως διαμορφώνεται τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς
Οι πολίτες στρέφονται στο ρεύμα της σοσιαλδημοκρατίας. Τα κόμματα;
Μια έρευνα για τις ιδεολογικές και πολιτικές προτιμήσεις των ψηφοφόρων προκάλεσε αναστάτωση στον χώρο της προοδευτικής αντιπολίτευσης. Έγινε για λογαριασμό του Ινστιτούτου Eteron και, ανάμεσα σε άλλα, προκύπτει ότι όσοι αισθάνονται ότι τους εκφράζει η σοσιαλδημοκρατίακαι ο δημοκρατικός σοσιαλισμός πλειοψηφούν έναντι όσων επιλέγουν τον φιλελευθερισμό και τον νεοφιλελευθερισμό. Όπερ έδει δείξαι λοιπόν ή τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια: οι πολιτικές δυνάμεις που εκφράζουν περισσότερο αυτές τις ιδέες -λέγε με ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ- αρκεί να ενωθούν και να επεξεργαστούν ένα κοινό πρόγραμμα για να νικήσουν τον Μητσοτάκη.
Το λογικό άλμα είναι προφανές. Το μείζον πρόβλημα για την αντιπολίτευση δεν είναι το ότι δεν συνεργάζεται αλλά το ότι κανένα κόμμα δεν έχει καταφέρει να επεξεργαστεί ένα πειστικό εναλλακτικό πρόγραμμα. Άλλωστε σε σημαντικά ζητήματα έχουν ριζικά διαφορετικές απόψεις. Σε κάποια μάλιστα, όπως στην παιδεία, το άρθρο 16 ή τις ιδιωτικοποιήσεις, οι θέσεις του ΠΑΣΟΚ μπορεί να είναι πιο κοντά στις θέσεις της Νέας Δημοκρατίας. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που, συχνά, στην πολιτική το άθροισμα μπορεί να είναι μικρότερο από τα μέρη, το ένα συν ένα να δίνει αποτέλεσμα μικρότερο του δύο. Το ότι και τα δύο κόμματα θέλουν να φύγει ο Μητσοτάκης δεν συνιστά πολιτική πρόταση.
Είναι πιθανό, ωστόσο, να υπάρχει και ένας βαθύτερος λόγος για τον οποίο αυτού του είδους η προσέγγιση μπορεί να μην είναι η ενδεδειγμένη. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από το προφανές για το οποίο αρκεί η απλή αριθμητική. Στις εκλογές του 2023 η Νέα Δημοκρατία κατάφερε να φτάσει στο 41% επειδή την ψήφισε ένα όχι αμελητέο ποσοστό ψηφοφόρων που εκδηλώνουν την προτίμησή τους για τη σοσιαλδημοκρατία και τον δημοκρατικό σοσιαλισμό. Πράγμα που σημαίνει ότι οι έννοιες αυτές μπορεί να μην είναι οι πιο ενδεδειγμένες για να εξηγήσουν την εκλογική συμπεριφορά.
Το γιατί θα πρέπει να αναζητηθεί βέβαια στα χρόνια της κρίσης, όταν διασπάστηκαν τα δύο μεγάλα (τότε) κόμματα και αναδείχθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ. Η αρχή έγινε με τη συνεργασία ΝΔ -ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου, συνεχίστηκε με το «Μένουμε Ευρώπη» και πήρε εκλογική μορφή με το αντισύριζα μέτωπο των εκλογών του 2019. Πρόκειται για μια αλυσίδα πολιτικών διεργασιών η οποία ξεκίνησε από πολύ πρακτικές ανάγκες: να κυβερνηθεί η χώρα το 2012, να παραμείνει η χώρα στο ευρώ στο δημοψήφισμα του 2015 και να φύγει ο ΣΥΡΙΖΑ το 2019. Στον δρόμο ωστόσο αυτή η συνεργασία ή, αν προτιμάτε, η συνάντηση ψηφοφόρων με διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες έχει πάρει τα χαρακτηριστικά ενός διακριτού πολιτικού ρεύματος το οποίο εκφράζεται κυρίως από τη ΝΔ και δευτερευόντως από το ΠΑΣΟΚ. Τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός, η πολιτική σταθερότητα, η δημοσιονομική πειθαρχία και οι μεταρρυθμίσεις στην οικονομία και στο κράτος. Οι προϋποθέσεις δηλαδή για να μην οδηγηθεί ξανά η χώρα σε αδιέξοδο.
Δεν έχει αποτυπωθεί δημοσκοπικά η σύνθεση αυτού του ρεύματος. Με αρκετή σιγουριά, ωστόσο, μπορεί να πει κανείς ότι συγκεντρώνει ψηφοφόρους από ολόκληρο σχεδόν το πολιτικό φάσμα, κυρίως από την κεντροδεξιά, την κεντροαριστερά και την ανανεωτική αριστερά. Το ότι εκφράζεται περισσότερο από τη Νέα Δημοκρατία είναι συγκυριακό, οφείλεται κατ’ αρχάς στα ανοίγματα του Κυριάκου Μητσοτάκη αλλά και στη σύγχυση που επικρατεί στα υπόλοιπα κόμματα. Έγιναν με εσωκομματικό κόστος, άνοιξαν ωστόσο την πόρτα της εξουσίας στη ΝΔ καθώς η μετακίνηση στο κέντρο ισοφάρισε τις σημαντικές απώλειες προς τα δεξιά.
Δεν είναι εύκολο. Στην πρόσφατη συνδιάσκεψη στελεχών του ΠΑΣΟΚ για παράδειγμα, ο γραμματέας του τομέα οικονομικών είπε το αυτονόητο, ότι η δημοσιονομική πειθαρχία είναι συστατικό στοιχείο της πολιτικής του κόμματος. Αυτονόητο επειδή η Ελλάδα είναι η χώρα με το μεγαλύτερο χρέος στην Ευρώπη, επειδή έχει αναλάβει συγκεκριμένες υποχρεώσεις απέναντι στους δανειστές και βέβαια επειδή σε καιρούς μεγάλης αβεβαιότητας μόνο τραγικά ανεύθυνοι πολιτικοί θα διακινδύνευαν να μπει η χώρα ξανά στο στόχαστρο των αγορών.
Τι ήταν να το πει. Την επομένη δέχθηκε τα πυρά ενός εκ των γκουρού της σοσιαλδημοκρατίας, πρώην επικεφαλής του «ΙΣΤΑΜΕ Ανδρέας Παπανδρέου», ο οποίος αφού πένθησε τον «θάνατο των προοδευτικών ιδεών» τον κατηγόρησε ότι αναπαράγει τις θέσεις που υποστήριζαν «η Θάτσερ, ο Ρίγκαν, ο Σόιμπλε και ο Ντάισελμπλουμ». Ομολογώ ότι αγνοούσα πως τα ελλείμματα είναι το ιερό δισκοπότηρο της σοσιαλδημοκρατίας. Η επιλογή πάντως να συμπεριλάβει στα τοτέμ του νεοφιλελευθερισμού και τον Ντάισελμπλουμ έχει ενδιαφέρον δεδομένου ότι είναι μέλος του Εργατικού κόμματος της Ολλανδίας, υπήρξε πρόεδρος του Γιούρογκρουπ την περίοδο του ΣΥΡΙΖΑ και είναι αυτός με τον οποίο ήρθε σε ανοικτή ρήξη, ενώπιον των τηλεοράσεων, ο Βαρουφάκης. «Μόλις σκότωσες την τρόικα και χωρίς αυτήν είστε μόνοι σας» του είχε πει για να εισπράξει το περισπούδαστο «ουάου» από τον Έλληνα υπουργό. Ουάου λοιπόν υπέρ της ιδεολογικής καθαρότητας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογες αντιπαραθέσεις γίνονται και στην αριστερά. Όπως συνήθως συμβαίνει βέβαια, εκεί μετρά η κρυφή σημασία των λέξεων. Έτσι στη Νέα Αριστερά δόθηκε μάχη για το αν το τρίτο μνημόνιο ήταν αναγκαστικός συμβιβασμός ή ήττα. Στη δεύτερη περίπτωση, βλέπετε, μπορεί να μιλήσουν για μια μάχη που χάθηκε, ο πόλεμος όμως συνεχίζεται. Αντιθέτως ο αναγκαστικός συμβιβασμός συνεπάγεται και προϋποθέτει προσγείωση στην πραγματικότητα.
Με μια έννοια αυτό είναι και το γενικότερο πρόβλημα της αντιπολίτευσης: να αναγνωρίσει τη νέα πραγματικότητα όπως διαμορφώνεται τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς. Τις νέες συναινέσεις που απαιτούνται για να επιτευχθούν στόχοι που σχετίζονται κυρίως με την ανθεκτικότητα της οικονομίας, των υποδομών και του κοινωνικού κράτους. Αλλά και τα καινούργια μέτωπα που διανοίγονται με τις δυνάμεις που αμφισβητούν τους θεσμούς, το κράτος δικαίου αλλά και τους διεθνείς προσανατολισμούς της χώρας. Μέτωπα τα οποία δεν εντάσσονται αναγκαστικά στην αντιπαράθεση δεξιάς - αριστεράς.
14°
