Η γεωπολιτική βαρύτητα των χωρών της Ευρώπης και οι εξελίξεις μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Με εντυπωσίαζε πάντα, στη διάρκεια της Πανεπιστημιακής μου θητείας στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών, η απουσία διδασκαλίας στοιχείων δημογραφίας και γεωγραφίας. Και προσπαθούσα να μπαλώσω, έστω και πρόχειρα, αυτές τις ελλείψεις.
Στην πρώτη μου κιόλας διάλεξη περί Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, επιστράτευα χάρτες. Διασκέδαζα πολύ όταν, δείχνοντας τον χάρτη της νεοσύστατης ΕΟΚ του 1957, οι φοιτητές έβλεπαν με απορία να περιλαμβάνεται ένα σεβαστό κομμάτι της Βόρειας Αφρικής. Με ένα απολαυστικό ελεγχόμενο ντεραπάρισμα, ως προς τη διδακτέα ύλη, παρέκκλινα και τους μιλούσα για τη Γαλλική Αλγερία και τον αιματηρό πόλεμο ανεξαρτησίας, στα τέλη της δεκαετίας του 1950.
Πρόσφατα εξοικειωθήκαμε όλοι μας με τη γεωγραφία της Ουκρανίας: τις πόλεις, τα ποτάμια, τις ακτές, τα σύνορα, τα σημεία εχθροπραξιών. Η πληγή έγινε πηγή μάθησης. Πέραν όμως του Ουκρανικού, εξετάζοντας τον χάρτη και το πολιτικό τοπίο, εντοπίζουμε και άλλες προβληματικές περιοχές. Για παράδειγμα, λίγο νοτιότερα, υπάρχει μια «τρύπα» που ακούει στο περίεργο όνομα Υπερδνειστερία: μια λωρίδα γης με 470.000 κατοίκους, που έχει αποσπαστεί από τη Μολδαβία και «φιλοξενεί» Ρωσικά (πρώην Σοβιετικά) στρατεύματα. Μόνο η Μόσχα αναγνωρίζει αυτό το κράτος-παρία. Πριν από χρόνια, ο αείμνηστος φίλος Ανταίος Χρυσοστομίδης μου περιέγραφε την τραυματική του εμπειρία να το διασχίζει οδικώς με προορισμό την Οδησσό: υπέστη κάμποσους ένστολους να τον σταματάνε αυθαίρετα αποσπώντας του χρήματα για τάχαμου παραβάσεις. Ανομία, με φόντο φτώχεια, εμφανή στρατοκρατία και γκρίζα κτίρια σοβιετικής έμπνευσης διακοσμημένα με πλείστα όσα σφυροδρέπανα. Δυστοπία. Όπου φύγει φύγει… Τυχόν άμεση εμπλοκή της αλλόκοτης αυτής χώρας στον πόλεμο, προφανώς ως βραχίονας της Ρωσίας, θα συμπαρέσερνε και τη Μολδαβία.
Κατά πολλούς, ο πόλεμος αύξησε τη γεωπολιτική βαρύτητα των χωρών της ανατολικής Ευρώπης: γειτονεύουν με την εμπόλεμη ζώνη, έχουν φιλοξενήσει πολλούς Ουκρανούς πρόσφυγες και, αναλογικά, ως % του ΑΕΠ, Πολωνία και Βαλτικές χώρες έχουν παράσχει σημαντικότερη βοήθεια συγκριτικά με άλλα ευρωπαϊκά κράτη. (Economist, 4-3-2023). Επιπλέον, δικαιώνονται οι επιφυλάξεις τους για την ενεργειακή εξάρτηση, ιδίως της Γερμανίας, από τη Ρωσία. Αλλά η λεγόμενη «ομάδα του Βουκουρεστίου» των κρατών της ανατολικής-κεντρικής Ευρώπης είναι ετερόκλητη: περιλαμβάνει λ.χ. την Ουγγαρία, η οποία έχει πιο ρωσόφιλο προσανατολισμό. Επιπρόσθετα, μπορεί η γεωπολιτική σημασία τους ως «ακρίτες» να έχει αυξηθεί, αλλά με οικονομικούς όρους το κέντρο της ΕΕ παραμένει στα δυτικότερα κράτη μέλη.
Ταξιδεύοντας νοερώς πιο κάτω, προς τα Δυτικά Βαλκάνια, βλέπουμε στο χάρτη μια μαύρη τρύπα που μας αφορά ιδιαίτερα: ένα μωσαϊκό κρατών (Αλβανία, Β. Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Βοσνία, Σερβία, Κόσοβο) που θεωρητικά είναι υποψήφια μέλη της ΕΕ. Η διαδικασία ένταξης καρκινοβατεί, λόγω των εσωτερικών πολιτικών/οικονομικών παθογενειών τους καθώς και εύλογων επιφυλάξεων από πλευράς ΕΕ.
Πηγαίνοντας τέλος βορειοδυτικά, φαίνεται ότι, χάρη στις εστιασμένες τεχνοκρατικές πινελιές, το ακανθώδες ζήτημα της Β. Ιρλανδίας λόγω Brexit επιτέλους διευθετείται: επιτυγχάνεται κάποια ισορροπία ανάμεσα σε δύο τινά: Ι. Στην ανάγκη μη αποκοπής της Β. Ιρλανδίας από το υπόλοιπο νησί - απαραίτητο στοιχείο για τη διατήρηση της ειρήνης ανάμεσα στις δύο κοινότητες. Και ΙΙ. Στην αίσθηση διατήρησης κάποιας συνοχής στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο πραγματισμός υπερίσχυσε των κούφιων μεγαλοστομιών. Ευπρόσδεκτη νότα αισιοδοξίας.
Καθώς γράφω αυτά, το μάτι μου πέφτει σε έναν πίνακα: ένα ποντοπόρο πλοίο στη φουρτουνιασμένη θάλασσα, ζωγραφισμένο πάνω σε ναυτικό χάρτη από μια καλλιτέχνη που συνταξίδευε με τον καπετάνιο σύζυγό της.
16°
