Απολιγνιτοποίηση και Δυτική Μακεδονία

Στις εκλογές του 2019 όλοι, και η Ν.Δ. ορκίζονταν στη διαιώνιση του λιγνίτη στην ενέργεια. Η παραγωγή είχε ήδη μειωθεί κατά 70%, η ΔΕΗ συσσώρευε ζημιές 2 δις, τα Δικαιώματα Εκπομπής ανέβαιναν απαγορευτικά. Δύο μήνες μετά, ο Κυρ. Μητσοτάκης ανακοίνωνε από τον ΟΗΕ τερματισμό του λιγνίτη μέχρι το 2023: επισήμως για το κλίμα, πρακτικά μάλλον για να σωθεί η ΔΕΗ από οικονομική κατάρρευση. Ίσως και για να ευνοήσει τα συμφέροντα του αερίου. 

Η Δυτική Μακεδονία βρέθηκε με την πλάτη στον τοίχο. Έχοντας καταβάλει τεράστιο τίμημα στον λιγνίτη, είχε στηρίξει την οικονομία της σε αυτόν. Τώρα κινδυνεύει να πληρώσει και το τίμηματης απολιγνιτοποίησης. Η τελευταία εξελισσόταν επί χρόνια στα βουβά και μπορούσε να είναι πιο σταδιακή, μόνο αν είχε προετοιμαστεί  αρκετά νωρίτερα. Αλλά είναι αναπόφευκτη. Το ζήτημα, πλέον, είναι να είναι δίκαιη και προς πράσινη κατεύθυνση.

Το έλλειμμα προτάσεων της τοπικής κοινωνίας θα ήταν μάλλον μικρότερο, αν της μεταφέρονταν η διεθνής εμπειρία ανάλογων μεταβάσεων, παρουσιάζονταν οι βασικές  επιλογές και ακολουθούσε δομημένος διάλογος για κάθε τομέα και περιοχή. Τίποτα από αυτά δεν προωθήθηκε, και οι τοπικοί φορείς εκπροσωπούνται τελικά στους θεσμούς της μετάβασης μόνο από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, που ευτυχώς συγκεντρώνει ευρύτερη εμπιστοσύνη.  

Το κυβερνητικό σχέδιο και η εναλλακτική για Πράσινη Μετάβαση

Η ΝΔ ως κυβέρνηση, έκανε αυτό που ήξερε: μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις μέσω κινήτρων,  και τεχνοκρατικά σχέδια ικανά για «πράσινο φως» από την Κομισιόν. Το πρόβλημα είναι ότι απουσιάζει το όραμα και η εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας.Επιτυχημένες μεταβάσεις διεθνώς είναι όσες έχουν κορμό τοπικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις και συνεργατικά σχήματα,  και προχώρησαν με ενεργή εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών. Εδώ ο σχεδιασμός για χωροθέτηση των επενδύσεων ακόμη εκκρεμεί, ενώ μελλοντική μαζική διαρροή τους (όπως τη δεκαετία του 2000 στην Κομοτηνή) είναι πάντα πιθανή. Στο μεταξύ η ήδη πολύ υψηλήανεργία εκτινάσσεται κι άλλο,με ορατό κίνδυνο φυγής των νεότερων και μακροχρόνιας ανεργίας των μεγαλύτερων.

Από την άλλη, η κυβέρνηση επιμένει να προωθεί την υποκατάσταση, σε μεγάλο ποσοστό, του λιγνίτη με ορυκτό (δήθεν "φυσικό") αέριο, που επίσης συμβάλλει σοβαρά στην κλιματική κρίση αλλά και επιβαρύνει σοβαρά την οικονομία αλλά και τα οικονομικά των νοικοκυριών.  Αντικαθιστά δηλαδή ένα ορυκτό καύσιμο με ένα άλλο ορυκτό καύσιμο, σε μια εποχή μάλιστα που οι τιμές του αερίου εκτινάζονται και οδηγούν σε ένα μεγάλο κύμα ακρίβειας. Δείχνει την κλιματική υποκρισία της κυβέρνησης που καλύπτει προβληματικές από οικονομική και περιβαλλοντική άποψη επιλογές της με "πράσινη συσκευασία", έχοντας πάρει το επικοινωνιακό της μάθημα από τους χριστιανοδημοκράτες στη Γερμανία που την πάτησαν με τους Πράσινους.

Υπάρχει εναλλακτική λύση για την περιοχή;  Η Δυτική Μακεδονία συγκεντρώνει ιδιαίτερο φυσικό πλούτο με 2 Εθνικούς Δρυμούς, 7 Περιοχές Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, 15 Περιοχές Natura, 65% των επιφανειακών νερών της χώρας, 14 κατηγορίες προστατευόμενων αγροτικών προϊόντων. Πλεονεκτεί, επίσης, για  παραγωγή και αποθήκευση ανανεώσιμης ενέργειας: έτοιμα δίκτυα μεταφοράς, χώροιστα ορυχεία για μεγάλα φωτοβολταϊκά, δυνατότητες θερμικής αποθήκευσης καθαρής ενέργειας σε λιγνιτικές μονάδες, με διατήρηση εξοπλισμού και προσωπικού. Ο συνδυασμός φυσικού πλούτου και καθαρής ενέργειας μπορεί να στηρίξει ισχυρή Ταυτότητα Πράσινης Μετάβασης με κορμό μικρές, μεσαίες και συνεργατικές τοπικές επιχειρήσεις, ικανή να δώσει πρόσθετη αξία και δυνατότητες επιτόπιας μεταποίησης στα τοπικά προϊόντα, να βάλει βάσεις για ήπιο τουρισμό όλο το χρόνο, να γίνει πόλος έλξης για πράσινη έρευνα και καινοτομία. Μια τέτοια ταυτότητα θα έβρισκε απήχηση και σεευρύ διεθνές κοινό: μόνο τα πράσινα κόμματα, πλησίασαν στις ευρωεκλογές του 2019 τα 20 εκατομμύρια ψήφους. 

Κοινό μυστικό αποτελούν τα οικονομικά αδιέξοδα και στον κλάδο της γούνας: η πιο ανώδυνη λύση, με επιπλέον δυναμική για Πράσινη Μετάβαση, θα ήταν άμεσος τερματισμός νέων αδειών, αγορών νέων γουνοφόρων ζώων και εκπαίδευσης νέων τεχνητών, με παράλληλο διάλογο για χρονοδιάγραμμα για σταδιακό κλείσιμο και για εναλλακτικές διεξόδους εργασίας. Και εδώ, το πολιτικό σύστημα εξακολουθεί να κλείνει τα μάτια, όπως έκανε με τον λιγνίτη.

Συζητώντας με την τοπική κοινωνία: ενδεικτικές όψεις της δίκαιης πράσινης μετάβασης

Προσπαθώντας να καλύψει το κενό, το νέο κόμμα των Πράσινων κατέθεσε σχέδιο για συμμετοχική δίκαιη Πράσινη Μετάβασημε πάνω από 50 συγκεκριμένες προτάσεις. Θετική απήχηση είχε και η περιοδεία διαλόγου των Πράσινων στους λιγνιτικούς δήμους με κεντρικό μήνυμα ότι «υπάρχει κι άλλος δρόμος». Επιγραμματικά, κάποια από τα ζητήματα που αναδείχθηκαν:  

• Η αποκατάσταση των ορυχείων, σημαντική και ως διέξοδος εργασίας, αποτελεί  οικονομική υποχρέωση της ΔΕΗ. Μέρος από τα δις που εξοικονομούνται με το κλείσιμο των μονάδων, οφείλουν να επανεπενδυθούν εδώ. Τα επιπλέον δημόσια κονδύλια, να αντισταθμιστούν με επιστροφή απαλλοτριωμένης γης.
• Τα μεγάλα φωτοβολταϊκά στα ορυχεία, να χωροθετηθούν αποκλειστικά σε 10-15% των 170.000 στρεμμάτων των χώρων εκσκαφών, όχι στις περιμετρικές αποθέσεις και τις «αδιατάρακτες» απαλλοτριωμένες εκτάσεις γύρω τους. Οι ΑΠΕ είναι σημαντικό να προωθηθούν ορθολογικά, χωρίς «παράπλευρες απώλειες» και κυρίως με συμμετοχή στις επενδύσεις των ίδιων των κατοίκων.
• Σήμερα είναι πλέον αναγκαίο να βγούμε από ΟΛΑ τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, κάρβουνο, λιγνίτη, αέριο) το γρηγορότερο δυνατό και να μεταβούμε σε μια οικονομία και ένα ενεργειακό μοντέλο χωρίς αυτά. Το δημοκρατικό ευρωπαϊκό μοντέλο για τις ΑΠΕ, είναι οι ενεργειακές κοινότητες. Στη Δυτική Μακεδονία υπάρχουν ήδη αρκετές αιτήσεις για να την αναδείξουν σε πρωτοπορία, όμως η διαθέσιμη γη φαίνεται να έχει δεσμευτεί από εταιρίες, και μάλιστα ανορθόδοξα. 
• Η Πτολεμαΐδα 5 κόστισε 1,5 δις ευρώ, και θα είναι ζημιογόνα από την πρώτη μέρα λειτουργίας της. Ως μονάδα αερίου, δεν θα είναι ποτέ αποδοτική όσο όσες σχεδιάστηκαν εξαρχής για αέριο, ενώ θα απαιτηθούν άλλα 200-300.000.000 ευρώ για την τροποίησή της. Η πρόταση να λειτουργήσει για θερμική αποθήκευση 100% καθαρής ενέργειαςδίνει οικονομικά βιώσιμη διέξοδο, διατηρώντας τις θέσεις εργασίας και τον τοπικό ρόλο της ΔΕΗ.
• Σύγχρονες σιδηροδρομικές συνδέσεις μπορούν να κάνουν τη Δ.Μακεδονία σημαντικό οικονομικό κόμβο, ανάμεσα σε Θεσσαλονίκη και Μοναστήρι/Κορυτσά. Κρίσιμα είναι εδώ τα 60-70 χλμ που λείπουν για την απευθείας σύνδεση Κοζάνης-Θεσσαλονίκης μέσω Βέροιας, αλλά δεν προβλέπονται στον κυβερνητικό σχεδιασμό. Είναι σίγουρο ότι η συμμετοχή των Πράσινων στη νέα Γερμανική κυβέρνηση θα δώσει ώθηση στην πρότασή τους για μεγάλη ανάπτυξη του σιδηροδρόμου, άρα η συγκυρία για τον σιδηρόδρομο είναι εξαιρετική.
• Τα σχέδια επενδύσεων στο υδρογόνο θέλουν προσοχή: μαζική και άκριτη στήριξη στο υδρογόνο μπορεί να διπλασιάσει σχεδόν τις μελλοντικές απαιτήσεις για ΑΠΕ, ενώ προβληματική παραμένει και η στενή τωρινή σύνδεσή του με το αέριο. Σε κάθε περίπτωση πρέπει το υδρογόνο που θα παράγεται να είναι μόνο πράσινο, από ανανεώσιμες πηγές, όχι από ορυκτά καύσιμα (γαλάζιο ή γκρίζο).

Στο μεταξύ η ανεργία ζητά επείγουσες διεξόδους, ιδιαίτερα σε πράσινες και κοινωνικές δραστηριότητες: η μαζική ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων είναι εδώ η πιο «ώριμη» ιδιωτική επένδυση. Χρειάζεται, όμως, προοπτική τιμολογίων τηλεθέρμανσης που να την ενθαρρύνουν, καθώς και πρόσθετες επιδοτήσεις, με προεξόφληση μέχρι 80% του επιδόματος θέρμανσης για τα επόμενα 8-10 χρόνια για κτίρια σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης-nZEB.

Λύσεις υπάρχουν, αλλά απαιτούν να σκεφτούμε διαφορετικά. Μπορούμε;