Το νέο Χαλιφάτο και ο τρίτος βιασμός της Αγίας Σοφίας

Ο Ποντίφικας Φραγκίσκος δήλωσε επί λέξει «πονεμένος», σύμφωνα με την ιταλική εφημερίδα «Ρεπούμπλικα», ενώ ο Ζοζέφ Μπορέλ, επικεφαλής της κοινοτικής διπλωματικής αρχής και διαμεσολαβητής μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας ως προς τις εκκρεμότητες (όλες) μεταξύ των δύο χωρών, δήλωσε «λυπημένος». Η Ουάσιγκτον δια του Μάικ Πομπέο εμφανίστηκε επίσημα «απογοητευμένη», ενώ το Βερολίνο νιώθει «θλίψη», αλλά το ζήτημα λέει είναι «πολιτιστικό» και ουχί «πολιτικό». Η Μόσχα είναι σαφέστερη. Η εκ νέου αλλαγή του καθεστώτος λειτουργίας της Αγίας Σοφίας είναι εσωτερική υπόθεση της Τουρκίας, σύμφωνα με το Ρωσικό ΥΠΕΞ και τον Υφυπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Βιρσίνιν. «Κανείς, ούτε και εμείς (εννοεί τη Ρωσία), πρέπει να εμπλακούμε».

Προφανώς ο Ταγίπ Ερντογάν τα είχε μετρήσει. Οι υπηρεσίες του τουρκικού ΥΠΕΞ, οι οποίες πλέον δεν ασκούν πολιτική, (αυτήν την έχει αναλάβει ο σκληρός πυρήνας γύρω από τον πρόεδρο στο «Λευκό Σαράϊ» της Άγκυρας, όπου κατοικεί ο αρχηγός της χώρας) αλλά απλά διεκπεραιώνουν τις κρατικές υποθέσεις, αυτή λοιπόν η έμπειρη διπλωματική γραφειοκρατία είχε μελετήσει καλά τους φακέλους. Ήξεραν έως πού θα φθάσουν τα όρια των αντιδράσεων και ακόμη καλύτερα, γνώριζαν έως πού δεν θα φθάσουν οι αντιδράσεις.

Η απόφαση του Ταγίπ Ερντογάν να τελειώνει με την τελευταία ιστορική εκκρεμότητα που αφορά τη μεταρρύθμιση του Κεμάλ Ατατούρκ, που άρχισε το 1919, αφορούσε το καθεστώς της Αγίας Σοφίας. Για την ακρίβεια δεν αφορούσε αυτήν καθεαυτή την Εκκλησία, αλλά είχε να κάνει με τον κοσμικό χαρακτήρα της λειτουργίας της. Μουσείο. Αδιανόητο για έναν πραγματικό Ισλαμιστή, Σουνίτη, που επιθυμεί να διεκδικήσει από την ιστορία του Ισλάμ και πάλι το Χαλιφάτο. Ναι, το Χαλιφάτο.

Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής το 1517 απέκτησε τον τίτλο του Χαλίφη αρπάζοντας την εκπροσώπηση του Σουνιτικού Ισλάμ από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου. Έκτοτε ο Σουλτάνος της Κωνσταντινούπολης ήταν και ο απόλυτος θρησκευτικός ηγέτης, Χαλίφης, στο Σουνιτικό Ισλάμ. Ο Κεμάλ Ατατούρκ κατάργησε αυτήν την ιστορική θρησκευτική αναφορά εγκαθιδρύοντας την Τουρκική Δημοκρατία. Για τον Ερντογάν και τους δασκάλους του η μεγάλη εκκρεμότητα έπρεπε να αποκατασταθεί με ανατροπή. Ο Ταγίπ Ερντογάν διεκδικεί στον 21ο αιώνα όχι την αναβίωση του Οθωμανισμού. Τόσο ανόητος δεν είναι. Διεκδικεί για τον εαυτό του και τη χώρα του το Χαλιφάτο, την ιερή εκπροσώπηση του Σουνιτικού Ισλάμ για δεύτερη φορά στην ιστορία του και μάλιστα κάτω από τις σύγχρονες συνθήκες οι οποίες επικρατούν. Για τον λόγο αυτόν έρχεται σε πλήρη αντιπαράθεση με τις 21 από τις 22 Αραβικές χώρες, οι οποίες δεν επιθυμούν να του παραχωρήσουν την εκπροσώπηση του Σουνιτικού Ισλάμ. Την διεκδικούν για τον εαυτό τους. Μόνον με το Κατάρ έχει συμμαχήσει ο Ταγίπ Ερντογάν. Παρ' όλα αυτά επιχειρεί μία πλανητική διείσδυση στο Ισλάμ. Στη Σομαλία και στο Σουδάν, στη Λιβύη, την Υεμένη και τη Συρία. Προσπαθεί να περικυκλώσει περιφερειακά την Αραβική Χερσόνησο. Επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο Σουλτάνος έλεγχε το Άντεν. Τώρα ήδη ελέγχει μέρος της απέναντι αφρικανικής αρχής. Κατείχε τη Μέκκα και τη Μεδίνα. Τώρα επίσημα οι δύο πόλεις σύμβολα του Ισλάμ ελέγχονται από τη Σαουδική Αραβία. Ο Ερντογάν επιχειρεί να την περικυκλώσει με τη στρατιωτική βάση της Τουρκίας στο Κατάρ και το εγχείρημα να αποκτήσει στρατιωτική παρουσία στην Υεμένη.

Έχει πολύ ενδιαφέρον η αντίδραση της οργάνωσης Χαμάς των Παλαιστινίων μετά την απόφαση αλλαγής του καθεστώτος λειτουργία της Αγίας Σοφίας. Με επίσημη ανακοίνωση της η Χαμάς εξηγεί πώς η ενέργεια αυτή καθιστά υπερήφανους του Παλαιστινίους. Γιατί άραγε. Μα διότι έως και την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, το καθεστώς διαβίωσης των πολιτών στην Παλαιστίνη βασιζόταν για όλες τις λειτουργίες στη νομοθεσία που επέβαλε ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. Ακόμη και σήμερα βασικά στοιχεία λειτουργίας του καθεστώτος της πόλης της Ιερουσαλήμ βασίζονται σε αυτούς τους κώδικες του τότε Οθωμανού Σουλτάνου. Ακόμη και οι διευθετήσεις μεταξύ των χριστιανικών εκκλησιαστικών φραξιών, που βρίσκονται και ελέγχουν είτε τμήμα του Real Estate είτε θεσμούς, όπως οι διάφοροι χώροι στους Αγίους Τόπους, εξαρτώνται από το νομικό πλαίσιο που είχε επιβάλει το Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής.

Ο Ερντογάν επιχειρεί να γυρίσει τους δείκτες του ρολογιού σε χρόνο παρελθόντα όταν, την περίοδο της επιρροής του Βρετανού Λώρενς της Αραβίας, κατέρρεε η Οθωμανική Αυτοκρατορία στο Τομπρούκ (Λιβύη) όπου υπηρετούσε ως λοχαγός ο Κεμάλ Ατατούρκ, στην Παλαιστίνη, στην Αραβική Χερσόνησο και στη Συρία όπου ο Κεμάλ Ατατούρκ ήταν ο τελευταίος Οθωμανός αξιωματικός που πέρασε στην Ούρφα (Έδεσσα), πάνω στον Ευφράτη, εγκαταλείποντας τις κτήσεις στην Αραβία. Ήταν η απόλυτη ήττα που τη βίωνε ο μετέπειτα ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας. Αυτήν την εικόνα θέλει να ανατρέψει ο Ερντογάν και βέβαια οφείλει να αποκαθηλώσει μεθοδικά τον Κεμάλ Ατατούρκ.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας είχε προετοιμάσει λοιπόν το εγχείρημά του. Γνώριζε πως οι διεθνείς αντιδράσεις θα είναι υποτονικές. Τα ενδιαφέροντα του νέου πολύ-πολικού Κόσμου είναι εντελώς διαφορετικά. Αφορούν την Ενεργειακή Πολιτική, τη δημιουργία νέων εμπορικών αξόνων ή την αναμόρφωση των παλαιών (σύγχρονος δρόμος του Μεταξιού και η θαλάσσια εμπορική ζώνη από την Κίνα στην Ευρώπη μέσω Ινδικού Ωκεανού, Αφρικής και Μεσογείου) η επέκταση των εμπορικών δυνατοτήτων της Ασίας (Κίνα – Ινδία) προς Δυσμάς (Ειρηνικός). Σε αυτόν τον κόσμο η Τουρκία επιλέγει την Ευρασιατική εκδοχή εγκαταλείποντας το δόγμα «Ανήκουμε εις τη Δύσην». Η Άγκυρα επιστρέφει σε ένα δόγμα όπου η Ασία και το Ισλάμ διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτικών. Δεν είναι πια ούτε οι ΗΠΑ, ούτε το ΝΑΤΟ ούτε βέβαια και η ΕΕ οι μοναδικές ιδεολογικές, οικονομικές και κοινωνικές – πολιτιστικές αναφορές. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ηττήθηκε στη Βιέννη και η σύγχρονη Τουρκία δεν το ξεχνά. Ο Σουλτάνος αναγκάστηκε τότε να συμβιβαστεί κατέχοντας το Βελιγράδι, το δυτικότερο σύνορό του.

Για όλους αυτούς τους λόγους η αλλαγή του καθεστώτος του 1934 που καθόριζε τη λειτουργία της Αγίας Σοφίας άλλαξε. Δεν είναι μόνον μία συμβολική ενέργεια του σημερινού καθεστώτος. Πρόκειται για την ακύρωση των πολιτικών επιλογών στο σύνολό τους, των Νεοτούρκων και των επιγόνων τους. Ο Ερντογάν μετά τις δομικές αλλαγές στις συμμαχίες του και τη διασφάλιση της ανοχής των ΗΠΑ και της Ρωσίας, επιλέγει παράλληλα με τις εμπλοκές του στην Ανατολική Μεσόγειο, την Ερυθρά Θάλασσα, τη Βόρειο Αφρική και τον Περσικό Κόλπο, να διευθετήσει τις εκκρεμότητές του και στο εσωτερικό της χώρας κινητοποιώντας, τι άλλο, το συντηρητικότερο κομμάτι της κοινωνίας που συσπειρώνεται από τα συνθήματα υπέρ του Παντουρκισμού (ακροδεξιοί, παραδοσιακοί Γκρίζοι Λύκοι και εθνικολαϊκιστές) αλλά και τις κραυγές του Νέο-ισλαμισμού. Το πολιτικο-θρησκευτικό μείγμα είναι εκρηκτικά επιθετικό. Εικάζεται από τους δημοσκόπους και τους αναλυτές στατιστικών δεδομένων πως η υπόθεση Αγία Σοφία καθώς και το ευρασιατικό δόγμα, δηλαδή η συμβίωση της Τουρκίας με το ασιατικό της περιβάλλον, το Ισλάμ και την Αραβία αλλά και με τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Κασπίας και Κεντρικής Ασίας, το Πακιστάν, την Κίνα, τη μουσουλμανική Αφρική, την Ινδονησία κλπ, όλο αυτό το διαφορετικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, θρησκευτικών και πολιτισμικών αναφορών αλλά και κοινωνικών συστημάτων ασιατικού τύπου, ικανοποιούν πάνω από το 60% της σύγχρονης τουρκικής κοινωνίας.

Ένα αποκαλυπτικό στοιχείο που καθορίζεται από το πραγματικό υπόβαθρο της τουρκικής κοινωνίας αφορά τη συμπεριφορά του κράτους και των θεσμών έναντι της γυναίκας. Ο ίδιος Σύλλογος που προσέφυγε δύο φορές κατά του διατάγματος του Κεμάλ Ατατούρκ για την Αγία Σοφία προσφεύγει τώρα και κατά της υπογραφής από την Τουρκία της ευρωπαϊκής συμφωνίας για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών . Το αφοπλιστικό επιχείρημα είναι πώς η μη χρήση βίας κατά των γυναικών (συζύγου, μητέρας, θυγατέρας, εγγονής) διαλύει τον παραδοσιακό οικογενειακό ιστό στην τουρκική κοινωνία. Δεν μπορεί να πιστέψει στα αυτιά του ένας μέσος Ευρωπαίος ακροατής όταν ακούει αυτήν την επιχειρηματολογία. Όμως αντίστοιχη ήταν η επιχειρηματολογία η οποία κατατέθηκε στο τουρκικό ΣτΕ και για την Αγία Σοφία. Άλλωστε την κατάθεσαν οι ίδιοι άνθρωποι. Οι διπλωματικοί παρατηρητές στην Τουρκία είναι σίγουροι πως η νέα αυτή υπόθεση θα κερδηθεί στον Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο και τελικά η Τουρκία θα αποσύρει την υπογραφή της από τη συμφωνία καταπολέμησης της ενδοοικογενειακής βία κατά των γυναικών. Μπορεί να ακούγεται σουρεαλιστικό στην εποχή του #MeToo, μπορεί να παραπέμπει στον προβυζαντινό και μεταβυζαντινό μεσαίωνα, μπορεί να είναι απόλυτα οπισθοδρομικό, φασιστικό, μάτσο και φαλλοκρατικό, αλλά αυτή είναι η σημερινή κοινωνική πραγματικότητα της μέσης τουρκικής οικογένειας εκτός των ελίτ των μεγάλων αστικών κέντρων, που είναι μόνον το 5% του 5% του συνολικού πληθυσμού της γειτονικής χώρας.

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές ανακοινώθηκε και η «ιστορική» απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (της Συνόδου των ευρωπαίων ΥΠΕΞ δηλαδή της δευτέρας 13 Ιουλίου). Οι Ευρωπαίοι ζήτησαν από την Τουρκία να επανεξετάσει άμεσα την απόφασή της για την Αγία Σοφία. Πρόκειται για μία συλλογική απόφαση των Βρυξελλών, η οποία πραγματικά θα πρέπει να σκόρπισε τον φόβο και τον πανικό στο Προεδρικό Μέγαρο της Άγκυρας.

Σ.Σ. Ο πρώτος βιασμός της Βασιλικής της Κωνσταντινούπολης σημειώθηκε το 1204 με την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους της 4ης Σταυροφορίας. Ο Ναός λεηλατήθηκε όπως και η υπόλοιπη πολιτεία. Ο χρυσός από τις εικόνες αφαιρέθηκε. Τα κειμήλια εκλάπησαν. Πολλά τμήματα της Εκκλησίας καταστράφηκαν από του Χριστιανούς κατακτητές

Ο δεύτερος βιασμός ήταν η μετατροπή της σε μουσουλμανικό τέμενος από τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Η Εκκλησία δεν λεηλατήθηκε από τους κατακτητές Οθωμανούς. Εξ αρχής τέθηκε υπό την προστασία του Σουλτάνου Φατίχ. Το εσωτερικό του Ναού όμως βάφτηκε με ασβέστη για να εξαφανιστούν οι απεικονίσεις, ενώ μειώθηκε δραστικά ο φωτισμός όπως επιτάσσουν οι κανόνες προσευχής του Ισλάμ.

Ο τρίτος βιασμός εξαγγέλθηκε από το Τουρκικό ΣτΕ και το διάταγμα του Ερντογάν. Προβλέπεται η κάλυψη του δαπέδου, η δραστική μείωση του φωτισμού, ιδιαίτερα του φυσικού. Κουρτίνες με ιδιαίτερους μηχανισμούς θα καλύπτουν τις παραστάσεις, τα μωσαϊκά και ότι παραπέμπει στον Χριστιανισμό. Οι πιστοί και οι επισκέπτες θα πρέπει να αφαιρούν τα υποδήματά τους. Η Αγία Σοφία θα λειτουργεί επί πενθήμερο ως Τέμενος.