Κίμπερλυ Τζόουνς, μάθημα ιστορίας

Το βίντεο της Κίμπερλυ Τζόουνς “Ηοw can we win?” έγινε viral: η Αφροαμερικανίδα συγγραφέας συνόψισε σε επτά λεπτά ―θα ήταν ωραίο η διάρκειά του να είναι επτάμισι― την ιστορία και την πολιτική οικονομία της αφροαμερικανικής κοινότητας στις ΗΠΑ. Έκανα τις εξής σκέψεις· σκέψεις που κάνω συχνά: πρώτον, ότι η αμερικανική ιστορία δεν διδάσκεται δίκαια και σωστά ― αν και στο σχολείο έχει θεσπιστεί από το 1970 ο Βlack History Month, κατά τον οποίον γίνονται εκδηλώσεις σχετικά με την πολιτιστική συνεισφορά και την ιστορία των «μαύρων», η πληροφόρηση των μαθητών γύρω από το χρονικό όχι μόνο της δουλείας αλλά των λιγότερο εμφανών ρατσιστικών διακρίσεων παραμένει πλημμελής. Ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες προέρχεται από ποικίλες ανεπίσημες πηγές που αντικαθιστούν ή συμπληρώνουν όσα μαθαίνουν ή δεν μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο: η προπαγάνδα, λευκή και μαύρη, παίρνει τη θέση μιας ισορροπημένης αφήγησης.

Η Κίμπερλυ Τζόουνς, πρώην βιβλιοπώλης και τώρα επικεφαλής του Well Read Black Girl Book Club στην Ατλάντα, ξέρει τις ρίζες του προβλήματος και το πώς μπορεί να λυθεί: με επαγρύπνηση ως προς την ισονομία και, προπάντων, μέσω της παιδείας. Όπως συμβαίνει σε πολλούς Αμερικανούς, της διαφεύγει η πολιτική ως πολιτική: το ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν προοδεύουν κοινωνικά όσο θα μπορούσαν διότι σε ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού κόσμου και των πολιτών επικρατεί η ακροδεξιά ―ως «πολιτική» σκέψη και πράξη. Με τα ευρωπαϊκά μάτια, ο συνδυασμός ιστορίας, παράδοσεων, εκπαιδευτικού συστήματος και προπαγάνδας συγκροτεί μια μάζα πληθυσμού που σκέφτεται, αν όχι με φασιστικούς όρους ―ο χαρακτηρισμός παραείναι εύκολος― τουλάχιστον με ακραία θρησκευτικούς και αυταρχικούς. Σε αυτό το πλαίσιο γίνεται ανεκτή η αστυνομική βία, που δεν αποτελεί ατύχημα, ούτε ειδική κάθε φορά περίπτωση: η στάση της αμερικανικής αστυνομίας έχει μελετηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να συνιστά μορφή στρατού κατοχής. Στην Ευρώπη, θάνατοι όπως εκείνος του Στέφανο Κούκι στη Ρώμη το 2009, είναι πολύ σπανιότεροι και δεν μπορούν να αποδοθούν σε συστημική επίδειξη εξουσίας: στις ΗΠΑ, όπως μπορεί να δει κανείς και στις εικόνες των τελευταίων ημερών, η αστυνομία επιτίθεται στους διαδηλωτές που διαδηλώνουν ακριβώς γι’ αυτό, για την αστυνομική θηριωδία. Δεν ξέρουμε τον βαθμό της συναίνεσης του απαίδευτου και κομφορμιστή Αμερικανού: αλλά, αν κρίνουμε από το κοινό του Ντόναλντ Τραμπ, υπάρχει ρητή ή υπόρρητη συναίνεση, κάτι αδιανόητο στην Ευρώπη.

Πώς αντιδρά ένα κίνημα ισότητας και δικαιοσύνης σε όλα τούτα; Όπως έχω γράψει πολλές φορές, το σύνθημα Black Lives Matter δεν είναι αρκετά φιλόδοξο: το ζήτημα δεν είναι να επιζήσουν οι Αφροαμερικανοί, αλλά να κατακτήσουν ό,τι δικαιούνται και μάλιστα σε περιβάλλον φυλετικής αχρωματοψίας. Η διεκδίκηση με βάση το χρώμα του δέρματος είναι ιστορικό υπόλειμμα: μόνο όταν μιλάμε με βάση την κοινωνική τάξη, το εισόδημα, το κοινωνικό status, το επίπεδο μόρφωσης, μπορούμε να δούμε τι φταίει και πώς, όπως λέει η Κίμπερλυ Τζόουνς, «θα νικήσουμε». Δεν είναι εύκολο: κατ’ αρχάς, διότι στις ΗΠΑ δεν υπάρχει ισότητα ευκαιριών στην παιδεία· στις περισσότερες λαϊκές γειτονιές τα δημόσια σχολεία απλώς απασχολούν τα παιδιά επί μερικές ώρες κάθε μέρα χωρίς να τους μαθαίνουν τίποτα, άρα χωρίς να τους ανοίγουν τον δρόμο για την εργασία. Για την ανισότητα ευκαιριών στην υγεία συζητάμε ξανά και ξανά στην Ευρώπη, αλλά αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ το πρόβλημα δεν φαίνεται επιλύσιμο. Τέλος, η κληρονομιά του de facto φυλετικού διαχωρισμού του παρελθόντος ―η κληρονομιά του πού ζει κανείς― παρότι έγιναν προσπάθειες με το busing και άλλες πρακτικές ανάμειξης, καταδικάζει τα παιδιά των φτωχότερων συνοικιών σε χαμηλότερες υπηρεσίες παιδείας και υγείας.

Στο βίντεο η Κίμπερλυ Τζόουνς λέει «Ευτυχώς για σας, δεν ζητάμε εκδίκηση αλλά ισότητα»: πράγματι, η εκδίκηση, την οποία πρόβαλλαν παλιότερα οι Μαύροι Πάνθηρες, το Ισλάμ και οι συναφείς οργανώσεις του αφροαμερικανικού εθνικισμού, αν και πιθανώς αναπόφευκτες εκείνη την εποχή, κατέληξαν σε βίαιες αντιπαραθέσεις εντός και εκτός της αφροαμερικανικής κοινότητας. Προσθέτω ότι η ισότητα στην πράξη θα επιτευχθεί ―ήδη, αν αναλογιστούμε πόσο πρόσφατο είναι το παρελθόν του θεσμικού ρατσισμού, έχουν γίνει θαυμαστά βήματα― με τη διάχυση των Αφροαμερικανών και όλων των μειονοτήτων στο ευρύ σώμα της κοινωνίας: ο κοινοτισμός που κατατεμαχίζει τον πληθυσμό και δημιουργεί κλειστά συστήματα οξύνει τα ταπεινά ένστικτα που επιζούν από τα βάθη της ιστορίας και ευνοεί φυλετικές και ταυτοτικές αναδιπλώσεις. Οι φυλετικές και ταυτοτικές αναδιπλώσεις δεν συμβαίνουν ποτέ μονόπλευρα και γενικά ανήκουν στο πεδίο της ακροδεξιάς (και τις τελευταίες δεκαετίες της αριστεράς): το ότι τις έχουν ενστερνιστεί οι Αμερικανοί Liberals καταδεικνύει τη φτώχεια των ιδεών στις ΗΠΑ.

Την επόμενη φορά που θα περάσω από την Ατλάντα, θα αναζητήσω την Κίμπερλυ Τζόουνς και το Well Read Black Girl Book Club.