Ο κορωνοϊός έρχεται με το σαρωτικό του πέρασμα να αφαιρέσει πολλούς από το «περίσσευμα» της Σουηδίας
Γράφει η συγγραφέας Κωνσταντίνα Τασσοπούλου
Η Σουηδία πρότυπο. Η Σουηδία μοντέλο προς μίμηση. Η Σουηδία μπροστά. Γράφεται κι υπογράφεται, ουκ ολίγες φορές. Με στυλό ή πληκτρολόγιο. Σε χαρτιά επίσημα ή σε κουβέντες καθημερινές, σοβαρές ή αστείες. Κάθε φορά που κάτι λειτουργούσε ανέλπιστα σωστά, το είπες ή δεν το είπες εκείνο το ειρωνικό «Σουηδία γίναμε…»; Ενείχε κάποιον οικτιρμό για το χάλι μας και ταυτοχρόνως, έναν υπόγειο ή και υπέργειο θαυμασμό για το υπόδειγμα των Σουηδών. Το είπες; Αν όχι εσύ, ο δίπλα σου; Εγώ, ποτέ.
Η Σουηδία έχει δημόσια σχολεία που ακυρώνουν την ανάγκη των ιδιωτικών, δομές που λειτουργούν ως πρέπει, οργάνωση που απομακρύνει ή εξορίζει τον κίνδυνο «να μην πάει κάτι καλά». Έχει επιδόματα μητρότητας, ασφαλίσεις, κοινωνικό προγραμματισμό, γηροκομεία ζηλευτά που μοιάζουν με Α’ κατηγορίας ξενοδοχεία. Μην το προσπεράσεις γρήγορα αυτό, δώσε του λίγη προσοχή. Δοχεία ξένων τα ξενοδοχεία. Βέβαια με facilities και υψηλού επιπέδου παροχές, αφού είναι προηγμένη η Σουηδία.
Η προηγμένη Σουηδία παρουσιάζεται ως θέσφατο κι αποτελεί μια αλήθεια αντικειμενική. Κάθε αντικειμενική αλήθεια όμως, κρύβει πίσω της και κρίσεις υποκειμενικές, όπως ακριβώς και κάθε αντικείμενο, κρύβει πίσω του υποκείμενα, γνώμες, σκέψεις, αισθήματα, απόψεις, ζωές, ανθρώπους. Ανθρώπους ή εταιρείες;
Ο άνθρωπος στη Σουηδία προσομοιώνεται με εταιρεία και μάλιστα μεγάλη. Με οργανόγραμμα, ρόλους και κάτι το απρόσωπο. Με Τμήμα Πωλήσεων, Τμήμα Παραγωγής και Διεύθυνση. Ποιος είναι αλήθεια ο διευθυντής; Ο άνθρωπος στη Σουηδία είναι προγραμματισμένος να αυτονομηθεί νωρίς, ώστε να μην εξαρτάται απ’ τους γονείς του. Ώστε να απαλλαγούν και οι γονείς από το εξαρτημένο μέλος. Ο άνθρωπος στη Σουηδία είναι προγραμματισμένος να φεύγει από το σπίτι όταν ενηλικιωθεί, να μένει σε χώρο δικό του, να βρίσκει το δρόμο του. Η δομή της κοινωνίας είναι τέτοια που υποστηρίζει στο έπακρο αυτόν τον προγραμματισμό και στο σημείο αυτό, ίσως βρίσκουν και τρυπώνουν κάποια σκοτεινά κομμάτια της αλήθειας.
Η καθημερινότητα της προηγμένης Σουηδίας περιβάλλεται από τόσο λαμπερές παροχές που σε τυφλώνουν και δεν σ’ αφήνουν να δεις πραγματικά. Οι παροχές υπάρχουν επειδή αυτό που ενδιαφέρει είναι η εταιρεία, όχι ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος υπάρχει ως εργαλείο παραγωγής, όχι ως οντότητα. Τα σχολεία είναι εξαιρετικά, διότι οι νέοι οφείλουν να βγουν εξαιρετικοί απ’ αυτά, για να μην χρειαστούν τη βοήθεια των δικών τους. Κατά συνέπεια, τα γηροκομεία είναι εξαιρετικά, διότι οι ηλικιωμένοι δεν πρέπει να χρειαστούν τη βοήθεια των παιδιών τους. Η επί μέρους αλήθεια είναι σαφώς θετική, αλλά η φωτογραφία έχει σκιές, τις βλέπεις; Ο βίος υφίσταται ως συναλλαγή, όχι ως ζωή. Τα γηροκομεία είναι εξαιρετικά, όχι μόνον επειδή όλα στη Σουηδία οικοδομούνται από ένα standard και πάνω, μα κι επειδή μόνον ως εξαιρετικά δύνανται να υπηρετήσουν το γεγονός ότι, οι ηλικιωμένοι δεν έχουν ρόλο έξω απ’ αυτά. Βλέπεις, έχουν συνταξιοδοτηθεί. Βρίσκονται εκτός οργανογράμματος. Περισσεύουν.
Ο κορωνοϊός έρχεται με το σαρωτικό του πέρασμα να αφαιρέσει πολλούς από το «περίσσευμα» της Σουηδίας. Ο αριθμός μειώνεται. Για τον αριθμό που περίσσευε, μιλάμε. Σε νοιάζει να χάσεις απ’ το περισσευούμενο; Τα καλά γηροκομεία είναι αντικειμενικά καλά, μα παραμένει υποκειμενικό και αμφίβολο το, κατά πόσον τα καλά αυτά γηροκομεία υπηρετούν τον άνθρωπο κι όχι τον αριθμό. Τον αριθμό που δεν ξέρουμε τι να τον κάνουμε. Αυτόν που δεν παράγει, αυτόν που δεν χρησιμεύει πια. Πότε είπαμε πως αρχίζει να συμβαίνει αυτό και πώς το υπολογίζουμε;
Πότε παύει η χρησιμότητα του ανθρώπου; Τη μέρα που κλείνει πίσω του την πόρτα του γραφείου ή τη μέρα που ανοίγει το φάκελο με τα χαρτιά της σύνταξης; Όταν γίνεται 75 ή όταν πατάει τα 80; Μήπως στα 82; Μα, έτσι μετριέται ο άνθρωπος; Ακόμα κι αν θέλουμε να τον μετρήσουμε με μαθηματικά, θα το κάνουμε με γεωμετρία, όχι με άλγεβρα. Ο άνθρωπος δεν εξισώνεται σαν άγνωστος X. Σχηματίζεται. Σε ένα σχήμα που ουδέποτε είναι τέλειο, αφού φτιάχνεται στο χέρι. Μπορεί κι από χεράκι παιδικό. Μπορεί κι από χέρι τρεμάμενο.
Ο άνθρωπος δεν είναι δουλειά, αλλά ακόμα κι αν θέλουμε ως δουλειά να τον δούμε, σίγουρα δεν είναι εταιρεία πολυεθνική. Είναι μάλλον βιοτεχνία ή ένα μικρό, γωνιακό μαγαζί. Εκεί, στο μικρό γωνιακό μαγαζί, όταν ξεσπάσει το κακό, ο ιός, η αναποδιά, όταν ξεσπάσει αυτό που δεν το υπολόγιζε κανείς και όλοι τρέχουν όπως – όπως να σωθούν, κάποιος θα βρεθεί να νοιαστεί και για τον παππού στο πατάρι. Αυτόν που όλη μέρα κάθεται χωρίς να κάνει κάτι, μα κάποτε, πριν χρόνια, όταν ήταν νέος, ήταν αυτός που ξεκίνησε από το μηδέν το μαγαζί.
