Το σπινθηροβόλο βλέμμα της αγελάδας

Παρατηρούσα τους Ευρωπαίους ηγέτες δίπλα στον Τούρκο πρόεδρο: βρίσκονταν στο σπίτι τους, στις Βρυξέλλες, αλλά χαμογελούσαν μουδιασμένα, κοιτούσαν την άκρη των παπουτσιών τους· sıcak karşılama! Aναρωτιέμαι: θα συμπεριφέρονταν ποτέ με τέτοια αμηχανία ο Φρανσουά Μιτεράν, ο Χέλμουτ Κολ, η Μάργκαρετ Θάτσερ; Έχω τη φαντασίωση με τον Φρανσουά Μιτεράν να μην τείνει το χέρι στον Ερντογάν, με τον Χέλμουτ Κολ να τον εκφοβίζει με το μέγεθός του (ύψος 1,93, βάρος γύρω στα 150 κιλά), με τη Μάργκαρετ Θάτσερ να του φέρνει την τσάντα στο κεφάλι – την τσάντα στην οποία ισχυριζόταν πως κουβαλούσε τον «Δρόμο προς τη δουλεία» του Φρίντριχ Χάγεκ. Εκείνοι οι ηγέτες, που πίστευαν στην Ευρώπη ως χώρο ευημερίας και πολιτισμού, δεν υπάρχουν πια: σήμερα μας κυβερνούν θείτσες από την Ανατολική Γερμανία, τρομαγμένα ανθρωπάκια που άφησαν το ευρωπαϊκό όραμα να γλιστρήσει από τα χέρια τους. Ο Εμανουέλ Μακρόν είναι μόνος και είναι άτυχος.

Έχω τη φαντασίωση με τον Φρανσουά Μιτεράν να μην τείνει το χέρι στον Ερντογάν, με τον Χέλμουτ Κολ να τον εκφοβίζει με το μέγεθός του (ύψος 1,93, βάρος γύρω στα 150 κιλά), τη Μάργκαρετ Θάτσερ να του φέρνει την τσάντα στο κεφάλι.

Παρόμοια εικόνα έδιναν πριν από λίγους μήνες οι ηγέτες του ΝΑΤΟ, στη διάσκεψή τους στο Λονδίνο: δεν είχαν τι να πουν· το ΝΑΤΟ υπάρχει ακόμα από οκνηρία, από αδράνεια· για να διαλυθεί χρειάζονται αποφάσεις· η λήψη αποφάσεων παραείναι κόπος για τον σύγχρονο γραφειοκράτη. Όλα τα διεθνή όργανα που δημιουργήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν πεθάνει· ο θάνατός τους δεν έχει ανακοινωθεί. Κι όμως, θα μπορούσαν να αποκτήσουν περιεχόμενο και ρόλο αν ανέλυαν διαφορετικά τη διεθνή κατάσταση, αν, όπως συνέβη μετά τον πόλεμο, παραδέχονταν ότι υπάρχουν δύο σφαίρες επιρροής. Δεν το παραδέχονται. Μέχρι το 1989-1990 ο κόσμος χωριζόταν σε «ελεύθερο» και «κομμουνιστικό», σε Δύση και Ανατολή· τα σημεία του ορίζοντα δεν έχουν αλλάξει, έχουν όμως αλλάξει οι απειλές. Το ζήτημα είναι ότι το ισλάμ δεν απειλεί, απαραιτήτως, το οικονομικό σύστημα, όπως το απειλούσε ο κομμουνισμός: άρα, σκασίλα μας! Εξάλλου, κάνουμε μπίζνες με πολλές ισλαμιστικές χώρες, μεταξύ άλλων, την Τουρκία η οποία χρησίμευε κάποτε σαν προφυλακτήρας έναντι της Σοβιετικής Ένωσης· τώρα, εθελοτυφλούμε στο ότι απεργάζεται το αντίπαλο δέος στη Δύση. Για το ΝΑΤΟ δεν αποτελεί πρόβλημα το ότι η Τουρκία έχει συμπεριφερθεί ανέντιμα στους γείτονές της, ούτε το ότι προσπαθεί να εποικίσει την Ευρώπη με νατοϊκή χρηματοδότηση (η οποία δεν αρκεί, επομένως προστίθεται η ευρωπαϊκή). Τίποτα από αυτά δεν φαίνεται να έχει σημασία.

Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος είχε την ωραία ιδέα να «δώσει μια δεύτερη ευκαιρία» στο ΝΑΤΟ μολονότι το Σύμφωνο της Βαρσοβίας αυτοκαταργήθηκε. Γράψτε λάθος. Οι Δυτικοί νόμιζαν ότι είχαν μείνει μόνοι στην κορυφή του κόσμου: οι νεοσυντηρητικοί της δεκαετίας του 1980 ενθάρρυναν την αλαζονεία, αλλά δεν άργησαν να δουν το Ισλάμ στον πένθιμο ορίζοντα. Ή μάλλον άργησαν. ‘Ετσι, αρχίσαμε να βυθιζόμαστε όλοι αντάμα στην τρέλα της ταυτότητας και του μεσσιανισμού.

Το ΝΑΤΟ λοιπόν όχι μόνο δεν επαναπροσδιορίστηκε, αλλά ως αμερικανικό παραμάγαζο ανακάτωσε τον κόσμο στο Αφγανιστάν, στη Λιβύη, στο Κέρας της Αφρικής και στο Ιράκ (αν και στο Ιράκ οι ΗΠΑ μάλλον πήραν την ευθύνη). Δεν είναι πια συμμαχία έναντι ενός ορατού εχθρού αλλά ένας συρφετός από αντικρουόμενα συμφέροντα (η κυμαινόμενη αλλά συνεχής ένταση μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας είναι μονάχα μια περίπτωση), ασαφείς στόχους και μπερδεμένες αξίες. Κατά καιρούς, γίνεται λόγος να διευρυνθεί με την Ιαπωνία και την Αυστραλία, αλλά, απορώ: γιατί αυτές οι μεγάλες και ισχυρές χώρες να επιζητήσουν την παρέα μας; Το ΝΑΤΟ ήταν μια συμμορία από γεράκια· τώρα είναι ένα μάτσο από κουτόφραγκους ο καθένας από τους οποίους έχει διαφορετικές βλέψεις και διαφορετική αντίληψη για τον κόσμο – ή καθόλου αντίληψη. Εξάλλου, όπου παρεμβαίνει, αποτυγχάνει: επιδεινώνει μια ήδη υπάρχουσα ανακατωσούρα, την αφήνει στη μέση και σπεύδει να επιδεινώσει μια άλλη. Όχι, δεν εξυπηρετεί με συνέπεια αμείλικτα συμφέροντα· απλούστατα δεν ξέρει τι κάνει. Δεν ξέρει καν τι είναι: τι συνδέει την Τουρκία του Ερντογάν με την Ελλάδα, ή ακόμα και με τις βαλτικές χώρες και την Πολωνία; Τίποτα.

Η δειλία, η πνευματική τεμπελιά διαχέεται σε όλα τα επίπεδα της Δύσης. Τα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης, διαβρωμένα από τον τριτοκοσμισμό και την αριστεροσύνη, εμφανίζουν τα αίσχη στα ελληνοτουρκικά σύνορα σαν ένα μελόδραμα με παιδάκια που κλαίνε. Δεν αναζητούν τον ένοχο αυτής της καταστροφής: αν είναι πρόβλημα όρασης, ίσως πρόκειται για μυωπία· αν είναι πρόβλημα μυαλού, είναι βλακεία· αν πρόκειται για «συμφέροντα», ειλικρινά δεν μπορώ να τα αποκρυπτογραφήσω. Έτσι κι αλλιώς, η δακρύβρεχτη απεικόνιση όλων των γεγονότων μαρτυρεί εκπαραθύρωση της λογικής, αδυναμία να διαβάσουμε έναν απλό αλγόριθμο, να ερευνήσουμε αίτια και αποτελέσματα. Χάβουμε τα ψέματα του κάθε τύραννου μόνο και μόνο επειδή είναι Ανατολίτης· καλή Ανατολή, κακή Δύση. Ή: και κερατάς και δαρμένος. Ολόκληρη η ευρωπαϊκή αριστερά, από την οποία λείπει χρονίως η λογική και η φαντασία, ταυτίζεται με τον καινούργιο αντίθετο πόλο. Και στην περίπτωση της λανθάνουσας εχθρότητας εναντίον της Ελλάδας, «που παραβιάζει το προσφυγικό δίκαιο», προστίθεται ένας παράγοντας συμπλεγματικής ανωτερότητας: Τίποτα δεν κάνετε σωστό εσείς οι Βαλκάνιοι.

Ο κόσμος ήταν διπολικός και παραμένει διπολικός με εσωτερικές ανακατατάξεις και με αντικατάσταση του κομμουνισμού από το ισλάμ. Το έχω ξαναγράψει: τον νοσταλγώ τον κομμουνισμό· οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού είχαν ευρωπαϊκό παρελθόν, πίστευαν στην πρόοδο και μερικά από τα πειράματά τους είχαν οικουμενικό ενδιαφέρον. Η εξωτερική τους πολιτική είχε ιδεολογικό στόχο χωρίς ωστόσο να είναι απρόβλεπτη, χωρίς να είναι «τρελή». Να πού φτάσαμε: να νοσταλγούμε τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν το ΝΑΤΟ προστάτευε την Ευρώπη –αλλά όχι την Κύπρο: παραήταν ανατολικά, παραήταν αμελητέα ποσότητα– με σχετικά μικρό κόστος.

H Ευρωπαϊκή Ένωση να ξυπνήσει από τον λήθαργο και να αντιληφθεί ότι, παρά τον παγκόσμιο κατακερματισμό, ο διπολισμός είναι το επιζών σχήμα. Γι’ αυτό, το να κρατάει ίση απόσταση από την Τουρκία (που δεν είναι μέλος της ΕΕ, ούτε θα μπορούσε να είναι) και την Ελλάδα, είναι αυτοκαταστροφική συμπεριφορά που καταδεικνύει το ότι δεν αναγνωρίζει τους εχθρούς της. Αν συνεχίσει έτσι, η ΕΕ θα διαλυθεί και το ΝΑΤΟ θα περιπλανιέται σαν ζόμπι πάνω από τάφους. Όταν ο Μακρόν πρότεινε τη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού, όλοι τον κοιτούσαν με τον σπινθηροβόλο βλέμμα της αγελάδας. Αυτό είναι σήμερα το ευρωπαϊκό βλέμμα.