Shooting rooms και το Υπ. ΠΡΟΠΟ

Στο σχέδιο νόμου που κατέθεσε το Υπ. ΠΡΟΠΟ στο τέλος της προηγούμενης εβδομάδας για την Πολιτική Προστασία περιέχονται και μερικές (προβληματικές) διατάξεις, οι οποίες προστέθηκαν την τελευταία στιγμή χωρίς να τεθούν σε διαβούλευση. Η τελευταία από αυτές (άρ. 189) τροποποιεί την παρ. 7 του Ν. 4139/2013 και δίνει τη δυνατότητα στους Δήμους να λειτουργούν Χώρους Ελεγχόμενης Χρήσης ναρκωτικών και μάλιστα να μπορούν να τις λειτουργήσουν και ως κινητές μονάδες.

Για να δούμε όμως πώς εξελίχθηκαν οι σχετικές διατάξεις. Αρχικά (2013) το άρθρο 22 παρ. 3 του Ν. 4139/2013 προέβλεπε την υποκατάσταση της εξάρτησης. Συγκεκριμένα, ότι «3. Η χορήγηση ουσιών για υποκατάσταση της εξάρτησης επιτρέπεται μόνον από: α) Δημόσιες, ειδικές προς τούτο μονάδες, στις οποίες χορηγείται η σχετική άδεια, με απόφαση του Υπουργού Υγείας, ύστερα από γνώμη του Ο.ΚΑ.ΝΑ.. β) Τον Ο.ΚΑ.ΝΑ., ύστερα από σχετική άδεια που χορηγείται με απόφαση του Υπουργού Υγείας. Στις ανωτέρω αποφάσεις καθορίζονται ειδικώς οι ουσίες, των οποίων επιτρέπεται η χορήγηση και οι όροι κάτω από τους οποίους θα χορηγούνται. γ) Από μονάδες του Ο.ΚΑ.ΝΑ. σε χώρους νοσοκομείων του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ), στρατιωτικών νοσοκομείων, σε χώρους και υποδομές των Ενόπλων Δυνάμεων και καταστημάτων κράτησης, με τους όρους και προϋποθέσεις που ορίζουν οι προηγούμενες υπουργικές αποφάσεις. Με άλλη απόφαση του Υπουργού Υγείας και των κατά περίπτωση συναρμόδιων Υπουργών, ύστερα από γνώμη του Ο.ΚΑ.ΝΑ., καθορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις και κάθε αναγκαίο θέμα σχετικά: α) με τον καθορισμό των νοσοκομείων του ΕΣΥ, των στρατιωτικών νοσοκομείων και των χώρων και υποδομών των Ενόπλων Δυνάμεων και των καταστημάτων κράτησης, όπου θα εγκατασταθούν και θα λειτουργήσουν μονάδες του Ο.ΚΑ.ΝΑ. και τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν τα νοσοκομεία έναντι του Ο.ΚΑ.ΝΑ., …… ε) με την τοποθέτηση στις παραπάνω μονάδες ιατρών από τον κατάλογο των επικουρικών ιατρών που τηρείται στο Υπουργείο Υγείας, μετά από αίτημα του Ο.ΚΑ.ΝΑ., με σκοπό την κάλυψη των αναγκών και εφόσον δεν επαρκεί το ιατρικό προσωπικό του Ο.ΚΑ.ΝΑ.».

Τον Μάρτιο 2019 προστέθηκε με το Άρθρο 91 του Ν. 4600/2019 (9/3/2019) η παράγραφος 7, η οποία ορίζει ότι «7. Οι εγκεκριμένοι φορείς του άρθρου 51 μπορεί να λειτουργούν Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ). Στους Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης παρέχονται υπηρεσίες για την ασφαλέστερη χρήση ναρκωτικών ουσιών και τη μείωση της βλάβης και των αρνητικών επιπτώσεων που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών… Με απόφαση του Υπουργού Υγείας καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας των ΧΕΧ, τα θέματα στελέχωσης και στέγασης, η δημιουργία, η τήρηση και η λειτουργία του Μητρώου Καταγραφής Ληπτών Υπηρεσιών τους και κάθε άλλο σχετικό θέμα. Οι Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης λειτουργούν, ύστερα από άδεια που χορηγείται με απόφαση του Υπουργού Υγείας. Η κατοχή και η χρήση ναρκωτικών ουσιών από τα άτομα που λαμβάνουν τις υπηρεσίες των ΧΕΧ και εντός των παραπάνω Εποπτευόμενων Χώρων Χρήσης, με την προϋπόθεση ότι αυτοί εγγράφονται στο Μητρώο Καταγραφής Ληπτών Υπηρεσιών των ΧΕΧ, δεν αποτελεί άδικη πράξη».

Οι μόνοι επιτρεπόμενοι φορείς να λειτουργούν τέτοιους χώρους, σύμφωνα με το άρ. 51 του Ν. 4139/2013, ήταν 5. Οι ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης και το Κέντρο Απεξάρτησης και Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών. Το 2019 (άρ. 169) με τον Ν. 4600/2019 προστέθηκαν άλλοι 2: το Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων Γ. Χατζηκώστα και το Γενικό Νοσοκομείο Κέρκυρας «Αγία Ειρήνη».

Στις 18/7/2018, δηλ. περίπου 7 μήνες πριν τις τροπολογίες που έφερε ο Νόμος 4600/2019 –κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, συνεδρίασε το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων για το θέμα της δημόσιας χρήσης ναρκωτικών στο Πεδίον του Άρεως και την πρόταση του τότε Δημάρχου κ. Καμίνη για τη λειτουργία ΧΕΧ στον Δήμο. Η συνεδρίαση πραγματοποιήθηκε στον Πανελλήνιο Αθλητικό Σύλλογο στο Πεδίον του Άρεως (όχι τυχαία). Μην ξεχνάμε εξάλλου ότι είχε κατατεθεί τροπολογία για δημιουργία ΧΕΧ από βουλευτές του ΚΙ.ΝΑΛ τον Ιούλιο 2018, η οποία συνάντησε ευήκοα ώτα στην κυβέρνηση  Τσίπρα με το άρ. 7 όπως προαναφέρθηκε.   

Τα κέντρα, σταθμοί ή αίθουσες ελεγχόμενης χρήσης είναι εποπτευόμενες εγκαταστάσεις από επαγγελματίες υγείας για να εξυπηρετούν την ασφαλέστερη χρήση ναρκωτικών ουσιών από τους εξαρτημένους χρήστες, ουσίες τις οποίες αυτοί έχουν ήδη προμηθευτεί. Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους των αιθουσών είναι η μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας των πιο περιθωριοποιημένων χρηστών. Εντάσσονται δηλαδή στην πολιτική της μείωσης της βλάβης από τη χρήση ναρκωτικών (λοιμώδη νοσήματα –ηπατίτιδες, HIV, θάνατοι). Το 2016 λειτουργούσαν 90 σταθμοί σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες και απευθύνονταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία σε χρήστες ηρωίνης.

Τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί οι εν λόγω δομές λόγω υψηλού κόστους, αλλά και διότι σε κάποιες χώρες έχει περιορισθεί η χρήση οπιούχων και αντικατασταθεί από χρήση συνθετικών, ή εισπνεόμενων ναρκωτικών ουσιών. Αυτές οι δομές στεγάζονται σε συγκεκριμένες κτιριακές εγκαταστάσεις ή σε νοσοκομεία, όπως στη Γαλλία η οποία ξεκίνησε να λειτουργεί το πρώτο της πρόγραμμα τον Οκτώβριο 2016, την ίδια περίοδο με το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ μέσα στο 2019 αναμενόταν να λειτουργήσει μία δομή στην Ιρλανδία και μία στην Πορτογαλία. Στη Νέα Υόρκη και το Σαν Φρανσίσκο αναμενόταν να ανοίξουν τέτοιες δομές μετά τον Μάιο 2018.

Από τον Οκτώβριο 2013 μέχρι τον Αύγουστο 2014 (10 μήνες) λειτούργησε στην Αθήνα σε πιλοτική φάση ο εποπτευόμενος σταθμός χρήσης «ΟΔΥΣΣΕΑΣ» που χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ. Στεγάστηκε σε κτίριο του ΟΚΑΝΑ, στο κέντρο βέβαια της Αθήνας στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου 21, μαζί με τη Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) και τη Μονάδα Υποκατάστασης Άμεσης Πρόσβασης Αθήνας (ΜΥΑΠ), δηλαδή τη μονάδα χορήγησης υποκαταστάτων. Ενώ πολύ κοντά, στην Καποδιστρίου 46, βρίσκεται και ο Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων. Μεταξύ των στόχων του σταθμού «Οδυσσέας», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ΟΚΑΝΑ, ήταν η «Μείωση της όχλησης της κοινότητας από την ενέσιμη χρήση ουσιών σε δημόσιους χώρους, αναβαθμίζοντας έτσι περιοχές στο κέντρο της πόλης» (sic!).

Όσοι ζουν και εργάζονται στην πρώτη και έκτη κοινότητα του Δήμου Αθηναίων γνωρίζουν από πρώτο χέρι την κατάσταση που επικρατούσε με όλες αυτές τις δομές μαζί στην ίδια περιοχή: εμπόριο ναρκωτικών, πορνεία, και βεβαίως χρήση στα πεζοδρόμια κοκ. Η κατάσταση βελτιώθηκε για τους κατοίκους με την αποκέντρωση, δηλ. τη μετεγκατάσταση των Μονάδων χορήγησης υποκαταστάτων σε χώρους των νοσοκομείων του Εθνικού Συστήματος Υγείας (2012-13).

Η λειτουργία του Εποπτευόμενου Σταθμού «Οδυσσέας» ανεστάλη τον Ιούλιο του 2014. Σύμφωνα με τον ΟΚΑΝΑ, ανεστάλη «ελλείψει ολοκληρωμένου νομοθετικού πλαισίου, που θα προέβλεπε τη λειτουργία τέτοιων Σταθμών». Σύμφωνα όμως με την PRAKSIS, o «Οδυσσέας» έκλεισε «σε συνέχεια σχετικής εισαγγελικής παραγγελίας, κατά την οποία διατάχθηκε προκαταρκτική εξέταση για τη διερεύνηση τυχόν αξιόποινων πράξεων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών».

Ο ΔΑ δεν είχε μέχρι τώρα αρμοδιότητα να αποφασίσει για τη χρήση χώρων παρά μόνο σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ, εφόσον εκδοθεί το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, όπως και όλοι οι δήμοι. Τώρα ο κ. Χρυσοχοῒδης με τον υπό ψήφιση νόμο δίνει αυτή τη δυνατότητα στους δήμους. Είναι σίγουρο ότι ο Δήμος Αθηναίων θα πρωτοστατήσει.

Τίθενται όμως ορισμένα ερωτήματα:

Ποιοι χώροι θα χρησιμοποιηθούν για την ελεγχόμενη χρήση και πόσοι;

Πού, σε ποιες περιοχές;

Θα υπάρξει διαβούλευση με τους κατοίκους;

Για πόσους χρήστες θα είναι οι δομές;

Για χρήστες ποιων ουσιών;

Δεν πρέπει να παρέχεται ιατρική φροντίδα; Δηλ. θα διαθέτουν οι χώροι γιατρούς, νοσηλευτές, ψυχολόγους,  κοινωνικούς λειτουργούς, όπως γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις; Θα παρέχονται και άλλες υπηρεσίες; Π.χ. θα υπάρχει χώρος ατομικής καθαριότητας;

Έχουν οι Δήμοι το κατάλληλο προσωπικό, έχουν τη δυνατότητα προσλήψεων ειδικευμένου προσωπικού;

Πώς και ποιοι θα τις ελέγχουν;

Ποια θα είναι η στρατηγική; Δηλαδή ποιος είναι ο στόχος, πώς θα μετρηθεί; Τι εναλλακτικές έχουν σχεδιαστεί; 

Είναι σε γνώση όσων τις προτείνουν και εκείνων που θα αποφασίσουν η αποτελεσματικότητα και το κόστος αυτών των αιθουσών στις χώρες που λειτουργούν; Είναι σε γνώση τους πόσοι τέτοιοι χώροι έχουν κλείσει και γιατί; Ιδού λοιπόν μερικά στοιχεία.

Στους πίνακες αξιολόγησης του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία (EMCDDA) με βάση έρευνες για ΟΛΑ τα προγράμματα που εφαρμόζονται στην Ευρώπη (30 χώρες), αλλά και για εκείνα που αφορούν ειδικότερα τη μείωση της βλάβης αναφέρεται για τους σταθμούς ελεγχόμενης χρήσης «άγνωστη αποτελεσματικότητα» (unknown effectiveness), ή «πιθανόν ευεργετική» (likely to be beneficial).

Οι τοπικοί φορείς παροχής υπηρεσιών, οι αρχές δημόσιας υγείας και η αστυνομία πρέπει να παρακολουθούν προσεκτικά και συστηματικά την κατάσταση πριν και μετά το άνοιγμα των ΧΕΧ για να μη προκύψει μια ακόμη μεγαλύτερη αγορά. Έγινε αυτό στην περίπτωση του «Οδυσσέα»; Χρειάζονται νέες δομές; Ποια είναι η συμβολή των πέντε κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας «Αθηνά Υγεία», που συγχρηματοδοτούνται από την ΚΕΔΚΕ και τον ΟΚΑΝΑ και λειτουργούν στην περιοχή του Δήμου της Αθήνας; Ποιο είναι το κόστος;

Η εμφάνιση νέων μορφών ενέσιμων διεγερτικών, συμπεριλαμβανομένων νέων ψυχοδραστικών ουσιών, είχε ως αποτέλεσμα και νέους κινδύνους για τους χρήστες ναρκωτικών. Σε αυτό το πλαίσιο, οι αίθουσες ελεγχόμενης ναρκωτικών αποτελούν σήμερα αντικείμενο έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με την ανάκληση ή όχι της εφαρμογής τους. Ζωηρή συζήτηση διεξάγεται ειδικά για το ότι οι εποπτευόμενοι χώροι χρήσης γίνονται μαγνήτης για τους εμπόρους ναρκωτικών και άλλα «αρπακτικά», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, με αποτέλεσμα να προκύπτει και ένα γενικότερο θέμα δημόσιας ασφάλειας.

Έχουν υπάρξει επίσης πολλές αντιδράσεις γι’ αυτές τις δομές από διάφορες κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και στον Καναδά. Στη Γαλλία, ενδεικτικά, από τους Γονείς Ενάντια στα Ναρκωτικά και από το Εθνικό Συμβούλιο της Ιατρικής Ένωσης (Conseil National de l'Ordre des Médecins), το οποίο υποστηρίζει μ.ά. ότι «το κράτος δεν έχει καμία συνταγματική υποχρέωση να διευκολύνει τη χρήση ναρκωτικών […]», και ότι οι επιτηρούμενοι σταθμοί δεν κάνουν τίποτα για να αποτρέψουν τη χρήση ναρκωτικών. Ανάλογες είναι και οι αντιδράσεις των ομοσπονδιακών εισαγγελέων στον Καναδά οι οποίοι υπογραμμίζουν ότι η χρήση ναρκωτικών αποτελεί επιλογή του καταναλωτή, την οποία το κράτος δεν έχει υποχρέωση να υποστηρίξει.

Η ελεγχόμενη χρήση είναι σκόπιμο να λειτουργήσει μόνο στα νοσοκομεία για να μη δημιουργήσει μεγάλο βάρος στις κοινότητες και μόνο πιλοτικά. Οι κίνδυνοι που υπάρχουν από τον διασκορπισμό των ΧΕΧ στους δήμους είναι πολλοί. Ενδεικτικά αναφέρω τις πιθανές επιπτώσεις 1) στη νόμιμη επιχειρηματική δραστηριότητα, 2) στην κοινωνική, αισθητική, οικονομική υποβάθμιση της περιοχής, τη συνεπαγόμενη άνοδο της εγκληματικότητας διότι υπάρχουν αυξημένες ευκαιρίες για το έγκλημα και την παραοικονομία, 3) στην επέκταση των εγκληματικών δικτύων εξαιτίας του ανεπαρκούς ελέγχου και επιβολής του νόμου, μειωμένου προϋπολογισμού, απροθυμίας/αδυναμίας των κυβερνήσεων και της τοπικής αυτοδιοίκησης να ελέγξουν δραστικά την κατάσταση ή και μεγάλου φόρτου της αστυνομίας.

Και είναι προκλητικό ότι το Υπουργείο στην Έκθεση Αξιολόγησης Συνεπειών Ρυθμίσεων δεν κάνει καμία αναφορά για τις επιπτώσεις στην κοινωνία και τους πολίτες, όπως θα έπρεπε, για δε τις συνέπειες στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον γράφει ότι δεν υφίστανται συνέπειες (!). Τέλος, στην Έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους δεν υπάρχει ούτε μία λέξη για το ενδεχόμενο οικονομικό κόστος.

Δεν θα είναι η πρώτη φορά που η χώρα μας, της οποίας οι κυβερνήσεις και οι αρχές, γενικότερα, απεχθάνονται την εθνική επιστημονική έρευνα, κυρίως την αντικειμενική, θα προχωρήσει στη δημιουργία άλλης μια δομής με αμφίβολα αποτελέσματα, χωρίς να εξαντλήσει και να αξιολογήσει τις ήδη υπάρχουσες. Κι αυτό, στο όνομα δήθεν του προοδευτισμού και του ενδιαφέροντος για τις «ευάλωτες κοινωνικές ομάδες». Οι διεθνείς έρευνες όμως έχουν δείξει ότι ανάλογες επιλογές εξυπηρετούν τελικά, πολιτικά και επαγγελματικά συμφέροντα.

Η Έφη Λαμπροπούλου είναι Καθηγήτρια Εγκληματολογίας,Τμήμα Κοινωνιολογίας
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών