Τουρκία: Γιατί η Ευρώπη τη θεωρεί ακόμα «υποψήφια χώρα και καίριο εταίρο»
Αρκετές δυτικές χώρες έχουν φιλική στάση απέναντι στην Τουρκία. Γιατί άραγε; Η Τουρκία προσπάθησε πολλές φορές στην ιστορία να επεκταθεί προς τη Δύση, ενεπλάκη σε καταστροφικές πολεμικές συρράξεις εναντίον της, δεν μοιράζεται τις αξίες της και εφαρμόζει τακτική εξισλασμισμού μέσω των μεταναστευτικών κοινοτήτων. Η ιστορία, που ίσως έχει ξεχαστεί, έχει πάνω-κάτω ως εξής: Κατά τον 18ο-19ο αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αντιμετωπιζόταν ως «μεγάλος ασθενής της Ευρώπης». Παρά τις συγκρούσεις, οι Μεγάλες Δυνάμεις (κυρίως η Βρετανία και η Γαλλία) προστάτευσαν τη συνοχή της, υπό τον φόβο της ρωσικής επέκτασης, και κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856) οι Βρετανοί στήριξαν τους Οθωμανούς με αποτέλεσμα στην Ελλάδα αυτή η στάση να γίνει αντιληπτή ως φιλοτουρκισμός και ως ανθελληνισμός. Στη συνέχεια, στον Μεσοπόλεμο και στην ψυχροπολεμική περίοδο, η εκκοσμικευμένη Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ (1923-1938) έγινε πρότυπο για τον εκσυγχρονισμό και τον «εκδυτικισμό» μιας μουσουλμανικής χώρας, με αποτέλεσμα η δυτική ευπιστία και η άγνοια των πολιτισμών να οδηγήσoυν σε παράλογες προσδοκίες ότι η Τουρκία θα γινόταν ειρηνόφιλη και δημοκρατική.
Έτσι, από τη δεκαετία του 1960, η Τουρκία υπέγραψε τελωνειακή ένωση με την τότε ΕΟΚ και το 1999, στη συνάντηση Κορυφής του Ελσίνκι, χαρακτηρίστηκε επισήμως ως υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ με τη στήριξη των ΗΠΑ που δεν καταλαβαίνουν ποτέ τίποτα εκτός από το βραχυπρόθεσμο οικονομικό κέρδος. Αλλά, για ευνόητους λόγους, οι διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν το 2005, πάγωσαν. Έκτοτε η στήριξη συνεχίζεται ως μέρος του ρεαλισμού ισχύος επειδή η Τουρκία ελέγχει τη δίοδο μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και του Αιγαίου, τις μεταναστευτικές ροές και κρίσιμες ενεργειακές οδεύσεις. Για τις περισσότερες χώρες της ΕΕ, εκτός του ότι η Τουρκία είναι αναγκαία για τα συμφέροντα ασφαλείας του NATO και της Δύσης, καθώς έχει 85 εκατομμύρια κατοίκους, είναι βιομηχανικός κόμβος και καλός πελάτης για τις εξαγωγές όπλων, τις επενδύσεις σε υποδομές, την αεροναυπηγική βιομηχανία και τον τουρισμό.
«Πολύτιμη» φαίνεται να θεωρούν ακόμη την Τουρκία και οι Γερμανοί ως πρώτοι διδάξαντες της Realpolitik: συμφώνησαν για την πώληση Eurofighter, αντί δήθεν πιέσεων περί σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λες και δεν καταλαβαίνουν ότι τα «ανθρώπινα δικαιώματα» δεν έχουν καμιά έννοια στις ισλαμικές χώρες. Η Γερμανία υποκρίνεται ότι έχει «ενστάσεις», π.χ. για τις διώξεις δημοσιογράφων, αλλά συνάπτει εμπορικές και αμυντικές συμφωνίες με την Άγκυρα: υποδομές, επενδύσεις, υποστήριξη έργων εξοπλισμών — αδιαφορώντας για το αν η Τουρκία πιέζει διαρκώς την Ελλάδα και ολόκληρη την Ευρώπη μέσω ΜΚΟ και ισλαμιστικών οργανώσεων. Όσο για τη Ρουμανία, έχει ψηφίσει υπέρ της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας, σε μια ιστορική φάση όπου ούτε η Ρουμανία θα έπρεπε να είναι μέλος της ΕΕ: πρόκειται για χώρα με πολύ υψηλά επίπεδα διαφθοράς, ισχυρή παράδοση χριστιανικής ακροδεξιάς και πλημμελή ευρωπαϊκή παιδεία. Παρόμοια τακτική ακολουθεί η Ουγγαρία για τους ίδιους λόγους περίπου: τη μακρά ιστορία αυταρχικής δεξιάς, η οποία ενσωματώθηκε στον «υπαρκτό σοσιαλισμό» και την αντίθεση στην «Ευρώπη των δικαιωμάτων». Η Πολωνία, αν και υποτίθεται πως διαφωνεί με την Τουρκία σε θέματα όπως η Κύπρος και η γενοκτονία των Αρμενίων, στηρίζει επίσης την ένταξή της στην ΕΕ: αυτές οι χώρες, αν και δεν επιθυμούν μουσουλμανικούς πληθυσμούς στα εδάφη τους, σε περίπτωση επιτυχίας του ευρωπαϊκού στόχου της Τουρκίας, θα πλημμυρίσουν από «Ευρωπαίους» μουσουλμάνους. Αλλά, προς το παρόν, η Πολωνία και η Ρουμανία συμμετέχουν σε διαλόγους στρατηγικής συνεργασίας, όπως είναι το πλαίσιο Trilateral.
Αν και η Τουρκία αναγνωρίζεται ως ανάχωμα στην είσοδο προσφύγων και μεταναστών — οι «ροές» εξαρτώνται από την καλή θέληση του Ταγίπ Ερντογάν — δεν τηρεί τις δεσμεύσεις της. Ούτε οι ευρωπαϊκές ηγεσίες τις τηρούν έναντι των πολιτών τοποθετώντας τα οικονομικά συμφέροντα πάνω από τον πολιτισμό και την κοινωνική συνοχή της Ευρώπης. Πράγματι, ορισμένες χώρες — η Αυστρία, η Γαλλία, η Ουγγαρία — έχουν χρησιμοποιήσει την ισλαμική ταυτότητα της Τουρκίας ως πολιτικό επιχείρημα κατά της ένταξής της στην ΕΕ, αλλά αυτές οι ίδιες χώρες έχουν στενές οικονομικές και στρατηγικές συνεργασίες με τον Ερντογάν. Στην πραγματικότητα, όπως το 1949 και το 1952, η Realpolitik δεν περιλαμβάνει θρησκευτικά και πολιτισμικά ερωτήματα — πράγμα που μπορεί να αποβεί ολέθριο. Παρότι επί Τουργκούτ Οζάλ διαφαινόταν κάποια εξέλιξη των δημοκρατικών θεσμών, η ελπίδα ότι η Τουρκία θα υιοθετούσε τον κοινοτικό πολιτισμό και θα μεταρρυθμιζόταν εκ των έσω ήταν εντελώς αβάσιμη. Ακόμα και οι πιο τυφλωμένοι άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι το Ισλάμ ήταν ισχυρότερο από κάθε άλλη επιρροή.
Η Τουρκία δεν είναι εταίρος, είναι μια εχθρική δύναμη που εκβιάζει την ΕΕ αποσπώντας χρήματα για διάφορους λόγους, όπως π.χ. την προαναφερθείσα διαχείριση των προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη, και ζητεί ανταλλάγματα όπως π.χ. την αποσιώπηση της καταστολής στο εσωτερικό της. Από το 2020 μέχρι σήμερα η Βρετανία (η οποία στο Κυπριακό παραμένει «ισορροπιστικός παράγοντας» υπέρ του status quo), η Ιταλία (η οποία είχε ανέκαθεν συμφεροντολογική και μυωπική εξωτερική πολιτική) και η Γερμανία ανανεώνουν τις στρατιωτικές τους σχέσεις με την Τουρκία, παρά τις επεμβάσεις της στη Συρία, στη Λιβύη, στον Καύκασο και την επιθετική της στάση στην Ανατολική Μεσόγειο. Από το 2023 υπογράφηκαν νέες συμφωνίες για Eurofighter, drones και ενεργειακές συμπράξεις. Όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι μακριά και δεν δίνουν δεκάρα για το τι κάνει η Τουρκία με την Ελλάδα, με τους Κούρδους ή και με τους ίδιους τους Τούρκους. Η βάση του Ιντσιρλίκ φιλοξενεί αμερικανικές πυρηνικές κεφαλές.
Η Έκθεση «Türkiye Report 2025» στις 4 Νοεμβρίου, παρά την κριτική για την ελλειμματικότητα του κράτους δικαίου στην Τουρκία και για το χρόνιο ζήτημα της Κύπρου, η Κομισιόν επαναβεβαίωσε τη «φασματική, αναλογική και αναστρέψιμη» επαναπροσέγγιση με την Τουρκία (positive agenda), κρατώντας ανοιχτούς διαύλους για τελωνειακή ένωση και διαλόγους υψηλού επιπέδου. Αυτό διαβάζεται ως «μαλακή γραμμή» αντί για κυρώσεις. Εξάλλου, τον περασμένο Ιούλιο η Επιτροπή υιοθέτησε τον «κανόνα διαβάθμισης» (cascade) για πολυετείς θεωρήσεις, που τώρα προβάλλεται στην Έκθεση 2025 ως βήμα σύγκλισης. Στην Άγκυρα παρουσιάστηκε ως θετική κίνηση της ΕΕ. Επισήμως, η ΕΕ εξακολουθεί να περιγράφει την Τουρκία ως «υποψήφια χώρα και καίριο εταίρο» και δηλώνει προθυμία για συνεργασία σε θέματα μετανάστευσης, αντιτρομοκρατίας, κλίματος κτλ: όλες αυτές οι διατυπώσεις στην Αθήνα και στη Λευκωσία ακούγονται προκλητικές. Γενικά η ΕΕ επικρίνεται για ήπια στάση και ψευδαισθήσεις ότι δήθεν η Τουρκία «θα συμμορφωθεί».
13°
