Η δράση του Iρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού μέχρι τη λήξη του ένοπλου αγώνα τον Σεπτέμβριο του 2005
Πέρασαν είκοσι χρόνια από τον Σεπτέμβριο του 2005 όταν ο Iρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός, ο περιβόητος IRA, ανακοίνωσε το τέλος του ένοπλου αγώνα. Στόχος του ήταν, για έναν αιώνα περίπου, η ανατροπή της βρετανικής κυριαρχίας στη Βόρεια Ιρλανδία και η επανένωση του νησιού στη βάση της αβασίλευτης δημοκρατίας και του Καθολικισμού. Ο IRA σφράγισε μια ολόκληρη εποχή και, παρότι οι μέθοδοί του ήταν συχνά τρομοκρατικές, απολάμβανε ευρείας δημοτικότητας, ιδιαίτερα στις γραμμές της διεθνούς αριστεράς.
Οι ρίζες του βρίσκονται στις μυστικές επαναστατικές εταιρείες του 19ου αιώνα, ιδίως στην Irish Republican Brotherhood (IRB) και στους Fenians. Το 1913, όταν συγκροτήθηκαν οι Irish Volunteers, ένα παραστρατιωτικό σώμα που επεδιώκε την αυτοδιοίκηση της Ιρλανδίας, προέκυψαν πολλοί από τους πρωταγωνιστές της Εξέγερσης του Πάσχα (1916), η οποία, αν και κατεστάλη, γέννησε το νέο ρεπουμπλικανικό, εθνικιστικό, αντιβρετανικό και αντιπροτεσταντικό κίνημα. Μετά τις εκλογές του 1918 και τη σύγκληση του ιρλανδικού κοινοβουλίου (Dáil Éireann), οι Volunteers (Εθελοντές) αναδιοργανώθηκαν ως Irish Republican Army (IRA) και διεξήγαγαν αντάρτικο εναντίον της βρετανικής διοίκησης (1919-1921) το οποίο κατέληξε στη Συνθήκη του 1921. Με αυτή τη Συνθήκη ιδρύθηκε το Ιρλανδικό Ελεύθερο Κράτος αλλά διατηρήθηκε η διαίρεση του νησιού: οι έξι κομητείες του Βορρά παρέμειναν μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου. Η Συνθήκη δίχασε τους επαναστάτες: όσοι ήταν υπέρ της Συνθήκης δέχτηκαν την αυτοκυβέρνηση εντός της Κοινοπολιτείας· όσοι ήταν κατά τη θεώρησαν προδοσία της αβασίλευτης Δημοκρατίας και της Καθολικής ταυτότητας. Ακολούθησε Εμφύλιος Πόλεμος (1922-1923), όπου επικράτησαν οι υπέρ της Συνθήκης. Οι ηττημένοι συνέχισαν να αυτοαποκαλούνται IRA και να προβάλλουν την αδιάσπαστη νομιμότητα της «Δεύτερης Βουλής» (Second Dáil): αυτό το αφήγημα τροφοδότησε την ιδεολογική τους συνέχεια και τη βία που χρησιμοποίησαν.
Στον Μεσοπόλεμο ο IRA, αν και περιθωριοποιήθηκε στην Ιρλανδία, επιχείρησε δολιοφθορές στη Βρετανία. Το 1939-1940 διεξήγαγε την S-Plan —μια σειρά από βομβιστικές ενέργειες στη βρετανική ενδοχώρα— ενώ κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, που ονομάστηκε «Emergency» στην Ιρλανδία, οι ιρλανδικές αρχές προσπάθησαν να τον καταστείλουν ώστε να μην υπονομεύει το αντιφασιστικό και αντιναζιστικό μέτωπο. Εκείνη την εποχή ο IRA αποδυναμώθηκε, αλλά, δεν διαλύθηκε. Στα τέλη του 1950 ξεκίνησε την επονομαζόμενη Border Campaign στη Βόρεια Ιρλανδία, με επιθέσεις κυρίως σε αστυνομικούς στόχους —όχι στρατηγικής σπουδαιότητας— με αποτέλεσμα να χάσει υποστηρικτές και να σταματήσει το 1962. Ακολούθησε ιδεολογική ενδοσκόπηση και στροφή μέρους του κινήματος σε αριστερίστικες/μαρξιστικές αναγνώσεις.
Ακολούθησε κρίση των πολιτικών δικαιωμάτων στη Βόρεια Ιρλανδία: καθώς προχωρούσε η δεκαετία του 1960, οι συγκρούσεις στους Καθολικούς θύλακες και η αποτυχημένη προστασία κοινοτήτων οδήγησαν σε διάσπαση του IRA (1969-1970): από τη μία πλευρά σχηματίστηκε ο Official IRA (OIRA), η ιδεολογικά πιο αριστερή φράξια η οποία ανακοίνωσε κατάπαυση πυρός το 1972 και σταδιακά περιθωριοποιήθηκε πολιτικά μέσω του Workers’ Party· από την άλλη σχηματίστηκε ο Provisional IRA (PIRA) ο οποίος έθεσε προτεραιότητα στην «υπεράσπιση των Καθολικών» και την ένοπλη πάλη για εκδίωξη των Βρετανών. Αυτή η δεύτερη φράξια είναι ο IRA των Troubles που ταλαιπώρησε τόσο την Ιρλανδία όσο και τη βρετανική μητρόπολη για σχεδόν 30 χρόνια, από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1990). Ο PIRA υιοθέτησε δομή πυρήνων, στρατιωτικό συμβούλιο και στρατηγική φθοράς του αντιπάλου με βομβιστικές επιθέσεις, ενέδρες, ελεύθερους σκοπευτές και αυτοσχέδιους όλμους. Παράλληλα, με τον ένοπλο αγώνα ανέπτυξε τακτική για εκλογική νίκη μέσω του κόμματος Sinn Féin, τον πολιτικό βραχίονα του ρεπουμπλικανικού, Καθολικού χώρου.
Ο IRA κατασκεύασε έναν μύθο πατριωτισμού, θάρρους και αυτοθυσίας, αλλά η κύρια δράση του ήταν τρομοκρατικής φύσεως· άλλοτε φόνοι υψηλού προφίλ, άλλοτε σφαγές αθώων και υλικές ζημιές εκατομμυρίων λιρών. Ο εξοπλισμός και η χρηματοδότησή του από λαθρεμπόριο και ληστείες, καθώς κι από λιβυκές πηγές συνετέλεσαν στην απονομιμοποίησή του, αν και οι απεργίες πείνας των αγωνιστών (του 1981 ενίσχυσαν τη δημοτικότητά του και την εκλογική διείσδυση του Sinn Féin.
Αλλά οι ανθρώπινες απώλειες ήταν τεράστιες. Η Διακήρυξη της Ντάουνινγκ Στριτ (1993) μαζί με μυστικές επαφές άνοιξαν τον δρόμο για εκεχειρίες. Ο PIRA κήρυξε κατάπαυση πυρός το 1994, την παραβίασε το 1996 στο Λονδίνο και στο Μάντσεστερ, και επέστρεψε σε εκεχειρία τον Ιούλιο 1997. Η κορύφωση ήρθε με τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής στις 10 Απριλίου 1998 με την οποία αναδιαρθρώθηκε το καθεστώς στη Βόρεια Ιρλανδία.
Ο IRA υπήρξε παράνομη οργάνωση επί δεκαετίες. Στο πολιτικό επίπεδο, το Sinn Féin κεφαλαιοποίησε τη διαδικασία ειρήνευσης και την κοινωνική βάση του Καθολικού ρεπουμπλικανισμού. Η ιστορική του κληρονομιά παραμένει αντιφατική: για πολλούς Καθολικούς εθνικιστές υπήρξε άμυνα σε καθεστώς διακρίσεων και μέσο πίεσης για πολιτική αλλαγή· για τους προτεσταντικούς/ενωτικούς πληθυσμούς και για το βρετανικό κράτος, υπήρξε τρομοκρατική οργάνωση υπεύθυνη για τυφλή βία και αιματοχυσία. Yπολογίζεται ότι ο IRA ευθύνεται για περίπου 1.700–1.800 θανάτους (1969–1998) μεταξύ των οποίων 1.100 μέλη βρετανικών δυνάμεων ασφαλείας (στρατιώτες, αστυνομικοί), περίπου 600 πολίτες (Καθολικοί και προτεστάντες), καθώς και δεκάδες χιλιάδες τραυματίες από εκρήξεις βομβών.
16°
