Πόλεμος Ρωσίας - Ουκρανίας: Τα drones ξαναγράφουν τους κανόνες

Ο πόλεμος αλλάζει μορφή και ο αλγόριθμος των μη επανδρωμένων αεροσκαφών είναι ο καταλύτης αυτής της αλλαγής. Αυτό που ξεκίνησε ως συμπλήρωμα των παραδοσιακών οπλικών συστημάτων έχει εξελιχθεί σε αυτόνομο πυλώνα στρατηγικής ισχύος. Η μετάβαση ραγδαία και θεμελιώδης. Τα drones δεν είναι πια βοηθητικά εργαλεία: είναι φορείς επίθεσης, άμυνας, ψυχολογικού πολέμου, πληροφοριών και γεωστρατηγικού πλεονεκτήματος.

Η Ουκρανία χρησιμοποίησε τις τελευταίες εβδομάδες εκατοντάδες drones για να πλήξει ρωσικές αεροπορικές βάσεις, καταστρέφοντας ή προκαλώντας σοβαρές ζημιές σε στρατηγικά βομβαρδιστικά τύπου Tupolev – τα ίδια που η Μόσχα χρησιμοποιεί για να εξαπολύει πυραυλικά πλήγματα στην Ουκρανία ή, στη θεωρία της αποτροπής, για να ανταποδώσει σε πυρηνική επίθεση. Επλήγησαν, εγκαταστάσεις που βρίσκονται έως και 4.000 χιλιόμετρα μακριά από το Κίεβο – μια ένδειξη της διείσδυσης των ουκρανικών επιχειρήσεων στο ρωσικό έδαφος.

Σε ανάλυσή της, η Wall Street Journal αναφέρει πως η εντυπωσιακή ουκρανική επίθεση κατέστρεψε ή έθεσε εκτός λειτουργίας τουλάχιστον 14 Tupolev κι έναν σπάνιο τύπο αεροσκάφους εναέριου συντονισμού επιχειρήσεων, μειώνοντας τη δυνατότητα της Ρωσίας να ασκήσει στρατηγική πίεση και εκτός του ουκρανικού μετώπου. Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι έως και το 40% του στόλου των ρωσικών στρατηγικών βομβαρδιστικών έχει πληγεί. Ο Πούτιν δεν μπορεί να τα αντικαταστήσει, καθώς όσα είναι σοβιετικής κατασκευής δεν παράγονται πια.

Drones: Αλγόριθμος σε ρόλο βόμβας

Μέσα σε λίγα μόνο 24ωρα, δύο εικόνες από την Ουκρανία έκαναν τον γύρο του κόσμου και αποκρυστάλλωσαν το δόγμα της νέας εποχής πολέμου: η πρώτη, από την καταστροφή ρωσικών στρατηγικών βομβαρδιστικών εντός Ρωσίας· η δεύτερη, από έναν Ουκρανό εθελοντή, καθισμένο πίσω από ένα πολυβόλο Maxim του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, να σημαδεύει ρωσικά drones με την καθοδήγηση ενός τάμπλετ.

Ο ένας πόλεμος εκτελείται με σμήνη drones εξοπλισμένων με τεχνητή νοημοσύνη· ο άλλος, με καφέ, πρόχειρη εκπαίδευση και vintage πολυβόλα. Και οι δύο, όμως, είναι πρόσωπα του ίδιου φαινομένου: ο πόλεμος αλλάζει θεμελιωδώς. Τα drones δεν είναι απλώς εργαλεία, αλλά μετασχηματιστές που διαμορφώνουν τη δομή του νέου στρατιωτικού δόγματος.

Η Ουκρανία έχει καταφέρει να αντιστρέψει την αριθμητική υπεροχή της Ρωσίας με αυτό που οι ειδικοί του CSIS αποκαλούν «ψηφιακή επινοητικότητα»: φτηνές τεχνολογίες, εμπορικά διαθέσιμες, σε συνδυασμό με αυτοσχεδιασμό, αποκέντρωση κι ένα δίκτυο που λειτουργεί με ταχύτητα, ευελιξία και τολμηρή φαντασία.

Η επιχείρηση «Ιστός της Αράχνης», στις 2 Ιουνίου, ήταν τομή. Μέσα από φορτηγά που έκρυβαν FPV drones με τηλεχειριζόμενα καπάκια, η Ουκρανία κατάφερε να εισαγάγει λάθρα δεκάδες μη επανδρωμένα αεροσκάφη στη ρωσική ενδοχώρα και να επιτεθεί ταυτόχρονα σε πέντε βάσεις με στρατηγικά βομβαρδιστικά. Πολλές από τις απώλειες αφορούν παλιά αλλά μη αναπληρώσιμα Tu-95 και Tu-22. Σε μια από τις επιθέσεις καταστράφηκε και ένα σπάνιο Antonov.

Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: δεν χρειάζεσαι αεροπορική υπεροχή για να πλήξεις το κέντρο βάρους του εχθρού. Τα drones πλέον ορίζουν τον πόλεμο.

Ειδικοί σημειώνουν ότι το Κίεβο δεν κέρδισε τον αέρα, αλλά τον ανασχεδίασε. Με πάνω από 2 εκατομμύρια drones στο οπλοστάσιό του μόνο για το 2024, η Ουκρανία έχει μετατρέψει κάθε σημείο της επικράτειάς της, και κάθε γειτονικό χωριό της Ρωσίας, σε πιθανή βάση επιχειρήσεων. Η ΑΙ ενσωματώνεται σε 10.000 drones, ενώ η παραγωγή γίνεται εν μέρει από εμπορικά κιτ, με ανοιχτό λογισμικό και δυτικά εξαρτήματα.

Σύμφωνα με σειρά ειδικών, η δυνατότητα αυτών των μηχανών να εντοπίζουν, να καταγράφουν, να επιτίθενται και να επανεπαναπροσδιορίζονται σε πραγματικό χρόνο αποτελεί στρατηγική μετατόπιση. Η Ρωσία βλέπει πια τη δύναμή της να υπονομεύεται, όχι από πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, αλλά από ένα κοπάδι πλαστικών ελικοφόρων μηχανών που κοστίζουν μερικές εκατοντάδες δολάρια.

Το κύμα αυτό είναι μέρος μιας πιο ευρείας ουκρανικής στρατηγικής: το 2023 καταστράφηκε ρωσικό ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης για πυρηνική απειλή, ενώ με ναυτικά drones καταστράφηκε μέρος της γέφυρας του Κερτς, που συνδέει τη Ρωσία με την Κριμαία – τελευταία ακόμα και ρωσικά μαχητικά. Από τον Μάιο του 2024, η Ουκρανία έχει εντείνει τις επιχειρήσεις μεγάλου βάθους: όχι μόνο στρατιωτικές βάσεις, αλλά και ενεργειακές υποδομές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις γίνονται στόχοι.

Οι New York Times ανέφεραν ότι η Μόσχα αναγκάζεται πλέον να σταθμεύει τους εναπομείναντες στόλους βομβαρδιστικών σε απομακρυσμένες βάσεις, πράγμα που αυξάνει τη διάρκεια των αποστολών, μειώνει την τακτική ευελιξία και εκθέτει τις κινήσεις της ρωσικής αεροπορίας σε δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών. Ταυτόχρονα, η Ρωσία πρέπει να ενισχύσει τις αντιαεροπορικές της δυνατότητες σε ολόκληρη τη χώρα – κάτι που ούτε οικονομικά ούτε τεχνικά μπορεί να κάνει πλήρως.

Η αθέατη άμυνα

Την ίδια στιγμή, σε πόλεις όπως η Περιασλάβ, περίπου 80 χιλιόμετρα έξω από το Κίεβο, μια άλλη μορφή πολέμου παίζεται κάθε βράδυ. Εκεί, όπως καταγράφουν οι New York Times, εθελοντικές ομάδες με παλιά πολυβόλα – Maxim, vz. 59, ακόμη και αμερικανικά Browning – υπερασπίζονται τον ουρανό με ραντάρ-τάμπλετ, κιάλια νυχτερινής όρασης και... καφεΐνη.

Ο Μιχάιλο και τα μέλη του πληρώματός του περιπολούν σε ακτίνα 20 χιλιομέτρων, αποτελώντας το εξωτερικό «δαχτυλίδι» της πολυεπίπεδης αντιαεροπορικής άμυνας του Κιέβου. Οι εθελοντές αυτοί -εργάτες, καθηγητές, πρώην δημοσιογράφοι- κοιμούνται λίγο, δεν πληρώνονται και επιχειρούν με εξοπλισμό που κανονικά θα προοριζόταν για μουσεία. Όμως η δουλειά τους είναι κρίσιμη: ανιχνεύουν τα drones, τ’ αναχαιτίζουν όταν μπορούν και ειδοποιούν έγκαιρα τις μονάδες των Patriots που προστατεύουν τον κεντρικό πυρήνα της πρωτεύουσας.

Η Ρωσία απαντά με «κορεσμό»: σμήνη από 400–500 drones κάθε νύχτα, συνδυασμένα με πυραύλους cruise και βαλλιστικούς πυραύλους. Ο στόχος είναι να εξαντλήσουν την ουκρανική άμυνα πριν επιτεθούν με μέσα που είναι δύσκολο να αναχαιτιστούν. Όμως η αλήθεια είναι άλλη: όσο περισσότερα drones στέλνει, τόσο περισσότερο αναδεικνύεται το πρόβλημα των συμμετρικών, ιεραρχικών στρατών απέναντι σε δικτυωμένες, ασύμμετρες τακτικές.

Η Μόσχα πιάστηκε απροετοίμαστη όχι γιατί της έλειπαν τα όπλα, αλλά η ελαστικότητα. Η Ουκρανία, αντίθετα, σχεδιάζει ήδη 15.000 μη επανδρωμένα οχήματα εδάφους για το 2025: τεθωρακισμένα ρομπότ ναρκοθέτησης, εφοδιασμού, και επιθέσεων.

Όπως σημειώνει ο ερευνητής Μάικ Πίτερσεν του CNA: «Η Ουκρανία απέδειξε ότι μπορεί να προκαλέσει δυσανάλογη ζημιά, όχι επειδή είναι δυνατή, αλλά επειδή κατανοεί το πεδίο του 21ου αιώνα: έξυπνο, φτηνό, και διάσπαρτο».

Ο πόλεμος Ρωσίας - Ουκρανίας αλλάζει, η κούρσα αρχίζει

Πλέον βρισκόμαστε σε ένα νέο κεφάλαιο της πολεμικής Ιστορίας – γράφεται σε ενεστώτα χρόνο και οι πάντες προσπαθούν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Οι αριθμοί είναι ήδη εκτός κλίμακας για τις ευρωπαϊκές και αμερικανικές γραμμές παραγωγής, που αγκομαχούν να καλύψουν τις ελλείψεις τριών ετών. Η σύγκριση είναι δηλωτική της κατάστασης: Η Κίνα κατασκεύασε drones αξίας σχεδόν 30 δισ. δολαρίων μόνο το 2024, τουλάχιστον τέσσερις φορές περισσότερα από τις ΗΠΑ, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η Wall Street Journal.

Η Ουκρανία λειτουργεί σαν εργαστήριο πολέμου. Από 800.000 drones το 2022, φέτος θα παράγει πάνω από 5 εκατομμύρια. «Οι επιχειρήσεις μας δείχνουν τι μπορεί να κάνει η επένδυση στα drones», δήλωσε ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι.

Το ΝΑΤΟ προσπαθεί να αντλήσει μαθήματα από την εμπειρία της Ουκρανίας. Η Συμμαχία έχει ιδρύσει κοινό εκπαιδευτικό κέντρο με την Ουκρανία στην Πολωνία. Η Βρετανία προειδοποιεί ότι χωρίς σοβαρές επενδύσεις, η Δύση θα βρεθεί αντιμέτωπη με αντιπάλους που διαθέτουν σύγχρονα οπλικά συστήματα. Η Ρωσία εκτοξεύει χιλιάδες drones κάθε μήνα, ξεπερνώντας κατά πολύ τις δυνατότητες παραγωγής ΗΠΑ και Ευρώπης.

Την ίδια ώρα, η Ευρώπη προσπαθεί να εξασφαλίσει ότι η στήριξη των ΗΠΑ δεν θα εξανεμιστεί σε κάποια από τις επερχόμενες συνόδους. Όπως είπε κορυφαίος Ευρωπαίος διπλωμάτης στους Financial Times, «είμαστε ένα tweet ή μια ατάκα σε συνέντευξη Τύπου μακριά από την κατάρρευση σε τρία μέτωπα: άμυνα, οικονομία, ασφάλεια». Κι αυτό, την ώρα που ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ αντιμετωπίζει το ΝΑΤΟ, το εμπόριο και την Ουκρανία σαν χαρτιά στο ίδιο τραπέζι.

Η πραγματικότητα πάντως είναι ξεκάθαρη: η νέα εποχή των πολέμων είναι φθηνή, αθόρυβη και ακαριαία. Δεν βασίζεται μόνο σε συμβατικούς στρατούς ή δαπανηρές συστοιχίες πυραύλων, αλλά στην ταχύτητα παραγωγής, στη διάχυση τεχνολογίας και στην ετοιμότητα. Και, όπως τόνιζε έκθεση του Hudson Institute, το πιο τρωτό σημείο των ΗΠΑ -και της Ευρώπης κατ’ επέκταση- είναι η αδυναμία τους να προστατεύσουν τα αεροδρόμια, τις βάσεις, τα κέντρα ελέγχου και τα κρίσιμα δίκτυα σε καιρό ειρήνης.