Ο υπερσυντηρητισμός επέστρεψε εμφατικά στον παγκόσμιο χάρτη - Τι μας επιφυλάσσει το 2025
Ένας πρώτος απολογισμός του 2024 θα μας έδειχνε ότι από τα βασικά στοιχεία της χρονιάς που φεύγει ήταν η ενίσχυση του πολιτικού και κοινωνικού υπερσυντηρητισμού στον δυτικό κόσμο. Ενώ η κυρίαρχη μεταπολεμική τάση στην ταχέως εκδημοκρατιζόμενη Δύση ήταν η αποκέντρωση της εξουσίας και ο πολυκεντρικός και πιο ανοικτός χαρακτήρας των συστημάτων διακυβέρνησης, ταυτόχρονα με την υποχώρηση των παλιών κοινωνικών ιεραρχιών και της αντίστοιχης ιδεολογίας που τις συνόδευε (κυρίως μετά το 1968), παρατηρούμε, μισό αιώνα μετά, μια νοσταλγία, αν μη τι άλλο, για τους «μεγάλους ηγέτες» της «πεφωτισμένης δεσποτείας» του παρελθόντος καθώς και για την ασφάλεια των παλιότερων πιο «κλειστών» κοινωνιών. Πρόκειται για μια τάση που μάλλον ξεκίνησε πιο εμφατικά από την πανδημία και την ανασφάλεια που διέσπειρε αυτή ενώ άρχισε έκτοτε να απλώνεται και να κυριαρχεί σε πολλά πεδία του ανθρώπινου πράττειν. Μπορεί ωστόσο να το εντοπίσει κανείς πιο έντονα σε ορισμένα εξ αυτών.
Ο υπερσυντηρητισμός στον δυτικό κόσμο
Πρώτον στην επιστροφή του πολέμου ως μέσο επίλυσης διασυνοριακών διαφορών, και μάλιστα με τον πιο παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή ως προσπάθεια κατάληψης και προσάρτησης/κατοχής εδαφών από γειτονικά κράτη. Αυτός είναι άλλωστε ο στόχος της εισβολής του Πούτιν στην Ουκρανία που συνεχίζεται για τρίτο χρόνο πλέον στο ευρωπαϊκό έδαφος. Η αναφορά τοπονυμίων όπως το Κουρσκ όπου διεξάγονται μεγάλες επιχειρήσεις εδώ και λίγους μήνες φέρνει ευθέως στο νου τα πεδία των μαχών του Β'Π.Π., καθώς εκεί ήταν που έλαβε χώρα μια από τις πιο αποφασιστικές μάχες του 1943, με τη συμμετοχή χιλιάδων τανκς, σοβιετικών και χιτλερικών. Με την διαφορά ότι ο τότε ηρωικά αμυνόμενος κατά του ναζισμού είναι σήμερα ο αλαζονικός επιτιθέμενος και μάλιστα με την ιδεολογική παντιέρα του φασισμού. Δεν έχουμε συνεπώς εδώ ούτε έναν πόλεμο από απόσταση όπως πχ οι αμερικανικοί βομβαρδισμοί στην Σερβία του Μιλόσεβιτς το 1999 ούτε και μια ιδεολογική σταυροφορία όπως αυτή μετά το 2001 με σκοπό την «εξαγωγή» δημοκρατίας σε κράτη όπως το Ιράκ ή το Αφγανιστάν. Η αποτυχία αυτών των πειραμάτων άλλωστε είναι που με έναν τρόπο επανέφερε μορφές στρατιωτικής αντιπαράθεσης που θυμίζουν την δεκαετία του '40 -ούτε καν τον Ψυχρό Πόλεμο που ήταν ένας proxy πόλεμος ανάμεσα στις τότε δύο υπερδυνάμεις και τους κατά τόπους συμμάχους τους. Τώρα έχουμε και πάλι έναν σχεδόν ολοκληρωτικό πόλεμο με αναλώσιμους στρατιώτες-τροφή για τα κανόνια (οι απώλειες Ρώσων και τελευταία Βορειοκορεατών στρατιωτών είναι θηριώδεις, με ένα ρωσικό επιτελείο που δεν νοιάζεται για τους αριθμούς των νεκρών), τυφλούς βομβαρισμούς αμάχων και φρικαλέες μεθόδους τρομοκράτησής τους.
Στον σημερινό πόλεμο στη Μέση Ανατολή ωστόσο η κατάσταση είναι πιο σύνθετη. Ο πόλεμος που διεξάγει το Ισραήλ μετά την φρικώδη επίθεση που δέχτηκε την 7η Οκτωβρίου του 2023 από την Χαμάς είναι ένας υβριδικός πόλεμος: τόσο παραδοσιακός αφού σκοπό έχει την πλήρη κυριαρχία του στο έδαφος της Γάζας, απομακρύνοντας τον παλαιστινιακό πληθυσμό και ισοπεδώνοντας τις κατοικίες του (περίπου το 60% αυτών), όσο και ένας πόλεμος κατά των δικτύων της διεθνούς τρομοκρατίας όπως η Χεζμπολάχ που έχουν την βάση τους στον Λίβανο και την στήριξη της Τεχεράνης. Η υπερβάλουσα βία που έχει πάντως ασκήσει κατά των εχθρών του Ισραήλ ο Νετανιάχου, στην διάρκεια αυτού του πολέμου, οδηγώντας σε μεγάλες απώλειες αμάχων, δεν είναι σίγουρο ότι θα οδηγήσει στην ειρήνη στην περιοχή. Η επικράτηση των ισλαμιστών στην Συρία δείχνει ότι η περιοχή θα παραμείνει γεωπολιτικά απρόβλεπτη, και ότι ένας μεσαιωνισμός έρχεται να διαδεχθεί εκείνον του Άσαντ, έστω κι αν για την ώρα ο Γκολάνι, πρώην μαχητής του ISIS, παρουσιάζεται ως υποτιθέμενα φιλειρηνιστής και υπέρ του σεβασμού των διαφορετικών εθνοτήτων της χώρας. Πόσο θα κρατήσει αυτό το προφίλ, άραγε;
Βέβαια, το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο πόλεμος αλλά και η πρόσληψή του από τις δυτικές κοινωνίες. Εδώ συνυπάρχουν δύο καθαρά αντιθετικές τάσεις. Είτε μια αποθέωση της φαντασμαγορίας του πολέμου με τον τηλεοπτικό κατακλυσμό βιντεοσκοπημένων εικόνων από φονικά drones που εξοντώνουν ωσάν σε παιχνιδομηχανή ανθρώπινους στόχους και υποδομές σε ζωντανή μετάδοση, στα πεδία των μαχών ή και μέσα στο πολυάνθρωπο αστικό τοπίο των πόλεων. Είτε από την άλλη, την άρνηση της σκληρής πραγματικότητας που επιβάλει ιδίως στην Ε.Ε. να συνειδητοποιήσει ότι τον πόλεμο στην Ουκρανία δεν μπορεί να συνεχίσει να τον διεξάγει για πολύ ο υπερατλαντικός σύμμαχος για λογαριασμό της, ιδίως όταν αυτός λέγεται πλέον Τραμπ. Η εκπεφρασμένη πρόθεση του τελευταίου να τερματίσει τον πόλεμο δια μέσου ενός επώδυνου συμβιβασμού κυρίως των Ουκρανών που θα περιλαμβάνει απώλεια εδαφών τους, είναι ακόμη άγνωστο πως και αν θα γίνει αποδεκτή από τους Ευρωπαίους. Ό,τι και να γίνει όμως, είναι δεδομένο ότι η Ρωσία του Πούτιν δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τις αυτοκρατορικές, επεκτατικές της βλέψεις, τις οποίες από έναν πλήρη παραλογισμό συνεχίζει εν μέρει να χρηματοδοτεί η Ευρώπη μέσω της αγοράς του ρωσικού φυσικού αερίου, η οποία μάλιστα αυξήθηκε το 2024. Παρόλ' αυτά, η επίθεση του Πούτιν που έχει χαρακτήρα σταυροφορίας κατά των “παρακμιακών” δυτικών αξιών οδηγεί στην μεγάλη υποχώρηση του κύματος της παγκοσμιοποίησης που σταδιακά, από τη δεκαετία του '70, είχε δημιουργήσει στενές οικονομικές και πολιτισμικές αλληλεξαρτήσεις και δικτυώσεις μεταξύ των ηπείρων του πλανήτη.
Η προς ώρας αδυναμία της δυτικής δημοκρατίας να επιδείξει την απαιτούμενη πυγμή έχει να κάνει και με την εσωτερική της αποδυνάμωση από τις δυνάμεις του υπερσυντηρητισμού και του νατιβισμού. Η στροφή στην φαντασιακή ασφάλεια του έθνους αλλά με φοβικούς όρους είναι άλλωστε αναμενόμενη αντίδραση των κοινωνιών σε περιόδους υπαρξιακών κρίσεων. Έτσι, αν την περασμένη δεκαετία της οικονομικής κρίσης οι δυνάμεις του αντισυστημισμού κινήθηκαν αριστερόστροφα, σήμερα οι δυνάμεις του εθνολαϊκισμού τείνουν προς την ακροδεξιά, με διαφορετικές αφορμές ανάλογα την εθνοκρατική περίπτωση. Μπορεί η ανασφάλεια να τροφοδοτείται από την μετανάστευση, τον φόβο της καθοδικής κοινωνικής κινητικότητας των μεσαίων στρωμάτων, την αντίδραση στις μεγάλες πολιτισμικές αλλαγές της εποχής, το κόστος αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής ή όλα αυτά μαζί σε ποικίλες δοσολογίες. Σημασία έχει ότι από το Brexit και μετά, οι δυνάμεις της νατιβιστικής δεξιάς τάσσονται υπέρ μιας εθνικής εσωστρέφειας ως απάντηση στις προκλήσεις του 21ου αιώνα, με αποκορύφωμα την εκλογική επικράτηση για δεύτερη φορά του αμερικανικού απομονωτισμού που ουσιαστικά ευαγγελίζεται ο τραμπισμός ως απότοκο του Tea Party. Είναι πολύ εντυπωσιακό ότι ο πολιτικός και κοινωνικός υπερσυντηρητισμός που εκφράζει ο Τραμπ βρίσκει φανατική υποστήριξη ακόμη και από δισεκατομμυριούχους broligarchs του hi-tech τομέα, οι επιχειρήσεις-κολοσσοί των οποίων έχουν τεθεί σήμερα στην εμπροσθοφυλακή της κοινωνικής αλλαγής μέσω της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Αυτοί μοιάζει να έχουν βρει το άλλοθι των υπερβολών της woke κουλτούρας προκειμένου να δικαιολογήσουν τον βαθύτατο συντηρητισμό τους καθώς και το ανοικτό φλερτ τους με την ακροδεξιά (βλ. τον ενθουσιασμό του Ίλον Μασκ με το γερμανικό ακροδεξιό κόμμα AfD), όπως ακριβώς οι Γερμανοί μεγαλοβιομήχανοι του μεσοπολέμου με το ναζισμό. Woke και αντι- woke κίνημα γίνονται έτσι οι δύο πόλοι ενός υστερικού πολιτισμικού πολέμου που εντέλει υπονομεύει τα ατομικά δικαιώματα αντί να τα προστατεύει, όπως διατείνεται ο καθένας εκ των δύο αντιπάλων. Αν πάντως οι αλλαγές αυτές ελεγχθούν τεχνολογικά από τέτοιους πανίσχυρους οπαδούς του κοινωνικού αυταρχισμού, τότε η συντηρητική στροφή θα εδραιωθεί ακόμη περισσότερο.
14°
