Η Φωτεινή Τσαλίκογλου, «Ο Αζόρ και ο κύριος των εννέα»
Μιλήσαμε με τη γνωστή ψυχολόγο και συγγραφέα με αφορμή το τελευταίο της βιβλίο, μια αλληγορία που, με όχημα τον Αζόρ, μας ταξιδεύει στην «ενδοχώρα» μας.
Η Φωτεινή Τσαλίκογλου μιλάει για το νέο της βιβλίο «Ο Αζόρ και ο κύριος των εννιά» (εκδ. Καστανιώτη) και εξηγεί πώς λειτουργεί το γράψιμο.
«Ο Αζόρ και ο κύριος των εννιά», το καινούργιο βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου, παρουσιάζεται εδώ παρακάτω με δικά της λόγια, που είναι όσα λόγια χρειάζονται, όπως συνήθως. Το αναφέρω επειδή ό,τι δικό της έχω διαβάσει, είναι γραμμένο έτσι – απλά, κανονικά, χωρίς φιόγκους. Σου δίνει να καταλάβεις βαθιές έννοιες της ψυχολογίας ακόμα κι αν δεν έχεις σπουδάσει τίποτε σχετικό, καλή ώρα. Τα βιβλία της συνήθως ρίχνουν φως σε σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης ψυχής ενώ διαβάζονται σα νεράκι, ακόμα και τα επιστημονικά – πόσο μάλλον τα λογοτεχνικά.
Η Φωτεινή Τσαλίκογλου για το βιβλίο «Ο Αζόρ και ο Κύριος των εννέα»
Σε ποιες ηλικίες απευθύνεται το βιβλίο σας ο «Αζόρ και ο Κύριος των εννέα»;
Είναι ένα ενήλικο παραμύθι. Μια αλληγορία που, με όχημα τον Αζόρ, μας ταξιδεύει στην ενδοχώρα μας, εκεί όπου παίζεται και κάποιες φορές χάνεται το παιχνίδι της ζωής μας. Γράφτηκε στη διάρκεια του σκληρού περσινού λοκνταουν όταν από τη μια στιγμή στην άλλη η ζωής μας κινδύνεψε να γίνει ένα παιδικό πλαστικό παιχνίδι έτοιμο να θρυμματιστεί. Δεν είμαι σίγουρη αν αυτός ο κίνδυνος τώρα έχει παρέλθει.
Πού αναφέρεστε; Ποια είναι τα στοιχεία αυτού του κινδύνου;
Αναφέρομαι στη σκιά ενός θανάτου που από το Φεβρουάριο του '20 εισέβαλλε στη ζωή μας. Ενός θανάτου ασυντρόφευτου, τρομαχτικού. Ο διασωληνωμένος άνθρωπος δραπέτευσε από τη μικρή οθόνη τρύπωσε στον ψυχισμό μας, έγινε η φιγούρα μιας νέας κανονικότητας. Δυο χρόνια μετά η σκιά του θανάτου εξακολουθεί, είτε μέσα από την άρνηση της, είτε μέσα από τον υπερφωτισμό της να αποσυντονίζει, να αποδομεί και να δοκιμάζει τις αντοχές.
Το κακόμοιρο σκυλάκι είναι πολύ ταλαιπωρημένο, και τα βάσανά του ανατριχιαστικά…
Ο Αζόρ με το που γεννήθηκε διώχτηκε βίαια από τη μάννα του. Έζησε δηλαδή την έσχατη εξαθλίωση. Από την αρχή της ζωής του στερήθηκε τη φαντασίωση μιας άνευ όρων προστασίας και αποδοχής που προσφέρει η μητρική φιγούρα. Η αγάπη, η αναγνώριση του εαυτού του έμεινε ατελής, ανολοκλήρωτη. Ο Αζόρ έμεινε εκτεθειμένος σε μια παρατεταμένη πείνα και απελπισία. Ο δρόμος άνοιξε για να ακολουθήσει μια καριέρα θύματος ή θύτη. Γύρω μας βλέπουμε με εκπληκτική ταχύτητα, μέρα με τη μέρα, να πολλαπλασιάζονται όσοι επιλέγουν να ζουν μέσα από τη βία, την καταστροφή ή την αυτοκαταστροφή. Μεταφορικά μιλώντας σκέφτομαι ότι η ρευστή κι αβέβαιη, μέχρι τελικής πτώσεως, εποχή μας μπορεί να βιώνεται σαν την θανατηφόρα απορριπτική μητέρα του Αζόρ.
Ως από μηχανής διάβολος, κάποια στιγμή εμφανίζεται ο κύριος των εννιά. Η ενσάρκωση της τέλειας εργαλειοποιημένης σχέσης. Η χειραγώγηση, η υποταγή, το φίμωμα της επιθυμίας. Θυμίζει σχέσεις που ο σημερινός πολιτισμός του ναρκισσισμού παράγει αφειδώς.
Σας έχουμε διαβάσει ως συγγραφέα σε θέματα ψυχικής υγείας, ψυχολογίας αλλά και λογοτεχνίας. Πώς συνδυάζετε αυτά τα δύο;
Δεν μπορώ να με φανταστώ το ένα χωρίς το άλλο. Η λογοτεχνία μου χαρίζει την ελευθερία να δοκιμάζω τα όρια και τις δυνατότητες που έχουν η θλίψη, η λύπη, η αίσθηση μοναξιάς να γίνονται εναύσματα μυθοπλαστικών αφηγήσεων και ιστοριών ζωής.
Βοηθάει το ένα είδος το άλλο; Υπάρχει overlap; Και αν ναι, μας λέτε πώς;
Η ψυχολογία μοιράζεται με τη λογοτεχνία την αγωνία του ανθρώπινου πνεύματος να κατανοήσει το ξένο, την ετερότητα που φωλιάζει μέσα μας. Να φωτιστεί κατά κάποιο τρόπο ο στίχος του Rimbaud, «εγώ είναι κάποιος άλλος».
Με ενδιαφέρει οι ήρωες στα βιβλία μου να συνομιλούν με την ψυχική οδύνη, την τρέλα, τη μελαγχολία. Με ενδιαφέρει να αφηγούμαι τον αγώνα μιας ζωής, εμπλουτισμένης, αναδιπλασιασμένης μέσα από τον πόνο, τον ψυχικό κατακερματισμό, που όμως βρίσκει τρόπους κάποια στιγμή να συναντά τον πόθο ζωής και το ιαματικό άνοιγμα στον άλλον.
Έχετε επαναλαμβανόμενα μοτίβα στα λογοτεχνικά βιβλία σας;
Τα θέματα που με απασχολούν από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου και από τότε που άρχισα να σπουδάζω ψυχολογία, είναι το αίνιγμα της μελαγχολίας, της κατάθλιψης, της τρέλας, Από παιδί ένιωθα ότι οι καταστάσεις αυτές έχουν κάτι να μας πουν όχι μόνο για τη λεγόμενη αρρώστια αλλά και για τη λεγομένη υγεία, για την ανθρώπινη ύπαρξη Αυτά είναι τα θέματα που διαπραγματεύομαι και στα μυθιστορήματα μου. Το είναι του ανθρώπου, όπως έχει ειπωθεί, όχι μόνο δεν μπορεί να γίνει κατανοητό χωρίς την τρέλα, αλλά δεν θα ήταν το είναι του ανθρώπου αν δεν έφερνε μέσα του την τρελά ως το όριο της ελευθερίας του.
Το γράψιμο είναι/λειτουργεί «σαν ψυχανάλυση»; Ή πρόκειται για μύθο;
Η γραφή δεν γιατρεύει από μόνη της. Προσωπικά πιστεύω στην αφυπνιστική λειτουργία της γραφής. Ξεπαγώνει τη σκέψη, το συναίσθημα, σε προφυλάσσει από την ανηδονία και από τον πειρασμό ενός «ψευδούς εαυτού» σε μια εποχή που ανελέητα πριμοδοτεί το «έχειν», το «φαίνεσθαι» έναντι του «είναι».
Από την άλλη μεριά η γραφή δεν χαρίζει ζωή. Κάποιες φορές μοιάζει να συνδέεται με θάνατο. Όπως μαρτυρούν οι ζωές π.χ. της Σύλβια Πλαθ, της Ανν Σέξτον, της Σάρα Κέιν, και τόσων μα τόσων άλλων. Δεν σώζει η γραφή, αλλά ούτε και η διαταραχή σε καθιστά συγγραφέα. Δεν ήταν εξαιτίας, αλλά παρά τη όποια ψυχική νόσο, που σπουδαίοι συγγραφείς δημιούργησαν αριστουργήματα.
Η αίσθηση ότι δεν ελέγχουμε τα πράγματα ότι είμαστε στο έλεος μιας αναπάντεχης καταστροφής, δεν είναι γέννημα και θρέμμα της πανδημίας Η πανδημία προσέφερε ένα πλαίσιο συγκεκριμενοποίησης μιας προ υπάρχουσας συνθήκης. Το να ζεις με αξιοπρέπεια και όχι απλά να επιβιώνεις, να έχεις τα στοιχειώδη για να αντισταθείς στη φτώχεια και την περιθωριοποίηση, το να απολαμβάνεις ψυχική υγεία μέσα από το «αγαπάν» και το «εργάζεσθαι» εξακολουθεί για ένα ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού της γης να αποτελεί ανεκπλήρωτο στόχο. Η πανδημία διεύρυνε ακόμα περισσότερο αυτό το κομμάτι.
Τίποτα όμως δεν είναι εξ αρχής δοσμένο. Όλα τελούν υπό το κράτος μιας ενδεχομενικότητας. Είμαστε στο έλεος του θανάτου αλλά και σε απόσταση αναπνοής από την ελπίδα που σώζει. Ο άνθρωπος είναι η απάντηση στον άνθρωπο και είπαμε ο Αζόρ δεν είναι σκύλος είναι άνθρωπος και στο τέλος μένει ανοιχτή η δυνατότητα μιας συγκλονιστικής ανατροπής.
Ο Αζόρ, με αυτή την έννοια, συνοψίζει τον ακατάβλητο άνθρωπο. Την πτώση, την καταφρόνια, τον όλεθρο αλλά και τη δυνατότητα υπέρβασης. Η λαχτάρα του Αζόρ να μην ενδώσει στην δυστυχία του έχει κάτι το ελπιδοφόρο και το ανατρεπτικό.
Προσωπικά θα ήθελα να μείνω παντοτινά κάτω από την επιρροή της λαχτάρας αυτής του Αζόρ».
Το βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου «Ο Αζόρ και ο κύριος των εννέα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
19°
