Ο Μιχάλης Γελασάκης ξεκίνησε την έρευνα του για τον Νίκο Καββαδία όταν ήταν είκοσι ετών. Είδε το φως από τη χαραμάδα και βάλθηκε με στοχοπροσήλωση να ανοίξει την πόρτα. Βρήκε ένα παράθυρο, μετά κι άλλο μέχρι που μπήκε φως σε ένα κομμάτι του αρμενιστή ποιητή που παράμενε άγνωστο. Όσες φορές μιλούσα μαζί του τα τελευταία χρόνια μάθαινα για μια φωτογραφία, μια επιστολή, μια συνάντηση. Ήξερε ότι αγαπάω τον Καββαδία και μου έκανε αποκαλύψεις. Του είπα για ένα ταξίδι που πρόκειται να κάνω στη Μασσαλία και άρχισε να με στέλνει στα «στέκια» του Μαραμπού. Να μου λέει για την Καναμπιέρα, το Πόρτο Βέκιο, το καφέ Γυαλί, με τον ενθουσιασμό του φίλου που σε στέλνει να δεις έναν άλλο φίλο! Η έρευνα του χαρακτηρίζεται από πάθος και σεβασμό. Το δημοσιογραφικό του δαιμόνιο και το πείσμα του τον οδήγησαν σε περιοχές που ένας πανεπιστημιακός ερευνητής ίσως να θεωρούσε αδιάφορες.
Σε λίγες μέρες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα το βιβλίο-τόμος «Νίκος Καββαδίας: ο αρμενιστής-ποιητής» με άγνωστες συνεντεύξεις, ανέκδοτα ποιήματα, άγνωστα κείμενα, ανέκδοτη αλληλογραφία, αδημοσίευτες φωτογραφίες, τον ναυτικό του φάκελο, όλα τα καράβια που ταξίδεψε και πολλές άλλες άγνωστες μέχρι τώρα πληροφορίες . Η ζωή του Μαραμπού στα ταξίδια, στις επιστροφές, στον ασύρματο και στην ξηρά. Οι Καββαδιομανείς σαν κι εμένα μετρούν βάρδιες μέχρι την κυκλοφορία.
Μέχρι τότε ο νέος που ανακάλυψε τον κρυμμένο Καββαδία μιλάει αποκλειστικά στην A.V. για το δικό του ερευνητικό ταξίδι.
Πού, πότε και πώς έρχεσαι πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Καββαδία;
Γύρω στα 15 μου όταν ζούσα στην Κρήτη. Άκουσα το στίχο «Μακριά πολύ μακριά να ταξιδεύουμε κι ήλιος πάντα μόνους να μας βρίσκει» σε ένα διαφημιστικό σποτ του μουσικού περιοδικού «Δίφωνο». Μου κίνησε το ενδιαφέρον. Δεν είχα ιδέα ποιος τραγουδάει, ποιος έχει γράψει τη μουσική ή τους στίχους, ούτε τι είναι το «Δίφωνο». Δεν υπήρχε στο σπίτι υπολογιστής και ίντερνετ (ζούσαμε και έτσι). Νομίζω ήταν το 2001. Έψαξα, έμαθα, βρήκα...
Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς σε βάθος; Βρήκες κάποιο στοιχείο ή καθαρά από προσωπικό ενδιαφέρον;
Μία μέρα πριν φύγω από Κρήτη για να έρθω να σπουδάσω στην Αθήνα, η αγαπημένη μου παιδική φίλη Δανάη μου έκανε δώρο τη συλλογή «Πούσι». Έτσι, πέρασα από την ακρόαση των μελοποιημένων στίχων στην ανάγνωση των τυπωμένων ποιημάτων. Ξαφνικά βρέθηκα σε έναν άλλο κόσμο. Διαφορετικό από τον προηγούμενο. Απλώθηκε μπροστά μου, όπως και στους περισσότερους που τον διαβάζουν, ένας μαγικός κόσμος. Τόποι, λιμάνια, πρόσωπα, περιγραφές, άγνωστες λέξεις που ήθελα να μάθω τι σημαίνουν, συναρπαστικές χρονοχωρικές συντεταγμένες και όλα αυτά που συντελούν τον πολύαστρο κόσμο του. Η πρώτη βασική αναζήτηση έγινε με αφορμή ένα θέμα που έκανα για τις μελοποιήσεις του στην Επιθεώρηση Ποιητικής Τέχνης «Ποιείν». Ύστερα ξεκίνησα να ψάχνω τα καράβια στα οποία εργάστηκε αρχικά ως ναύτης και μετά ως ασυρματιστής. Μετά, το ένα έφερνε το άλλο.
Στην αρχή της έρευνας σου, συνάντησες εμπόδια;
Δεν είδα ποτέ κάτι ως εμπόδιο. Το έβλεπα περισσότερο ως πρόκληση. Ως αφορμή για περιηγήσεις και «ανασκαφές». Ακόμα και ως παιχνίδι πολλές φορές, να δω αν θα καταφέρω να βρω κάτι ακόμα. Τι είδους παιχνίδι ήταν τώρα αυτό, δεν ξέρω. Η αλήθεια είναι πως όταν ξεκινάει μία έρευνα και ψάχνεις καινούρια πράγματα από τα ήδη γνωστά, είναι δεδομένο ότι έχεις μπροστά σου διάφορα τείχη, αλλά και έναν κόσμο ανεξερεύνητο πίσω από αυτά. Η πρόκληση του ανεξερεύνητου μου δίνει φτερά, οπότε τα τείχη δεν είχαν τύχη. Οι πιο μεγάλοι προβληματισμοί πάντως είναι στο τέλος της έρευνας και όχι στην αρχή της. Όσο ψάχνεις δεν αμφιβάλεις για κάτι. Απλώς ψάχνεις εκεί που πιστεύεις ότι μπορεί να υπάρχει κάτι. Συνήθως δεν βρίσκεις εύκολα ή βρίσκεις πράγματα από τα οποία έχουν περάσει άλλοι πριν από σένα. Όταν έχεις βρει πια διάφορα; Εκεί σε θέλω! Τι τα κάνεις; Πως τα βάζεις σε μία σειρά, πως τα αξιολογείς και πως τα «φροντίζεις»; Εκεί είναι τα μεγάλα εμπόδια. Αφού βρήκες, τι κάνεις με αυτά που βρήκες.
Φωτογραφικό πορτραίτο του Νίκου Καββαδία (Αρχείο Οικογένειας Ν.Καββαδία)
Πες μου μια μεγάλη έκπληξη με την οποία ήρθες αντιμέτωπος όσο έκανες την έρευνα.
Κάθε λίγο βρισκόμουν μπροστά σε μία έκπληξη. Είχα μεγάλη πλάκα να με έβλεπε κανείς όταν άνοιξα τον ναυτικό του φάκελο - που περιλαμβάνεται στο βιβλίο. Είχα γουρλώσει τα μάτια όπως ο σκίουρος στην «Εποχή των παγετώνων» την ώρα που βλέπει το πολυπόθητο βελανίδι.
Όταν παθιάζεσαι με το έργο κάποιου και ανακαλύπτεις πτυχές της ζωής του φτάνεις σε σημείο να νιώθεις ότι τον ξέρεις; Θα κάνατε παρέα πιστεύεις;
Προς το παρόν κάνω παρέα με τους καταπληκτικούς φίλους μου, που είναι εξαιρετικά σημαντικοί στη ζωή μου και με ανέχονται με τα καλά και τα στραβά μου. Δεν ξέρω αν θα έκανα παρέα με τον Καββαδία. Ίσως να μην ήθελα καν να του κάνω συνέντευξη, παρότι έχω κάνει τόσες λόγω της δημοσιογραφικής μου ιδιότητας. Με ένα ταξίδι στη Μασσαλία ή στη Βηρυτό ή έναν περίπατο στην Αμβέρσα θα ήμουν εντάξει (γέλια).
Πες μου έναν στίχο του που σε έχει στιγματίσει.
«Από παιδί βιαζόμουνα, μα τώρα πάω καλιά μου».
Ο ζωγραφικός πίνακας σε δεύτερο πλάνο απεικονίζει την ανιψιά του ποιητή Έλγκα. (Φωτογραφία Κ. Ραφαηλίδη, περ. Εικόνες, 1961)
«Bίρα, Κεφαλλονίτισσα, και μάινα το καντήλι / Σε λόφο γιαπωνέζικο κοιμάται το στερνό». Θες να μοιραστείς την πληροφορία που μου έχεις πει για αυτούς τους στίχους;
Οι στίχοι είναι από το ποίημα «Yara Yara» της συλλογής «Τραβέρσο», που κυκλοφόρησε μετά τον θάνατό του. Το ποίημα γράφτηκε στη Μελβούρνη το 1951 με άλλους στίχους. Τους άλλαξε το 1957, αφού ο μικρότερος αδελφός του Αργύρης, επίσης ναυτικός, βρέθηκε νεκρός στην καμπίνα του σε ηλικία 40 ετών. Τον έθαψαν στο Νεκροταφείο των ξένων, σ’ ένα λόγο της ιαπωνικής πόλης Kobe). Η Κεφαλλονίτισσα ήταν η μητέρα του.
Ακούγεται ότι η οικογένειά του είναι αυστηρή με το αρχείο και τα στοιχεία που διαθέτει. Ισχύει;
Η κληρονόμος του έργου του είναι η κόρη της αδερφής του, η κυρία Έλγκα Καββαδία. Σε εκείνη και την μητέρα της οφείλεται η διάσωση και η φροντίδα ενός σημαντικού αρχείου. Όταν συναντηθήκαμε είχα ήδη μεγάλο όγκο τεκμηρίων να της παρουσιάσω. Δεν μου αρνήθηκε μία - έστω σύντομη - πρόσβαση στο αρχείο όταν της το ζήτησα, ούτε έφερε κάποια αντίρρηση στο να εκδοθούν όλα αυτά που έχει μέσα το βιβλίο... Ίσα ίσα, μου έδωσε και κάποιες χρήσιμες πληροφορίες. Νομίζω καθένας στη θέση της θα ήθελε ή τουλάχιστον θα όφειλε να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός με τη διαχείριση μίας τέτοιας παρακαταθήκης. Από εκεί και πέρα ο καθένας κρίνει το πως θα χειριστεί κάτι για το οποίο η ζωή τα έφερε έτσι ώστε να είναι υπεύθυνος.
Πες μου για το βιβλίο που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Άγρα. Είναι ένα λεύκωμα; Τι ακριβώς είναι;
Δεν είναι λεύκωμα. Είναι μία έρευνα που κρύβει αρκετή μελέτη. Ένα βιβλίο – τόμος 450 σελίδων χωρισμένο σε θεματικά κεφάλαια. Με το βιβλίο, έρχονται στο φως ανέκδοτα ή άγνωστα ντοκουμέντα που συμπληρώνουν και διευρύνουν τον Καββαδιακό γαλαξία. Περιέχει όλες τις άγνωστες συνεντεύξεις του, ανέκδοτο και άγνωστο έργο, ανέκδοτη αλληλογραφία, σπάνιες μαρτυρίες, δεκάδες αδημοσίευτες φωτογραφίες, όλα τα καράβια που ταξίδεψε, το ναυτικό του φάκελο κ.ά. Υπάρχει, ας πούμε, ένα μεγάλο κείμενο για τη σχέση του με τον Γιώργο Σεφέρη, η κόντρα του Κώστα Ουράνη και του Μ. Καραγάτση για τον Καββαδία... Είναι πολλά... Είναι ένα βιβλίο που μπαρκάρει φορτωμένο.
Αν έπρεπε να εξηγήσεις στον ίδιο τι θα του έλεγες ότι είναι αυτό το βιβλίο;
Πήγα κοντά, αλλά δεν έφτασα στο σημείο να συνομιλώ μαζί του. Φαντάζεσαι; Μπορώ να σου πω γενικά μία εικόνα που αποκόμισα ύστερα από όλα αυτά τα χρόνια αναζήτησης. Στην αρχή νόμιζα πως ήταν κι εκείνος ένα καράβι, αλλά μετά, κατάλαβα ότι υπήρχε κάτι μέσα του που δεν ταξίδευε ποτέ.
Από την αλληλογραφία του ανακάλυψες ισχυρές φιλίες, σχέσεις εμπιστοσύνης κτλ.; Μίλησε μου για κάποιες από αυτές.
Από τα γράμματα που δημοσιεύονται στο βιβλίο βλέπουμε πως ξεκίνησε η φιλική του σχέση με τον Καίσαρα Εμμανουήλ, ο οποίος απαντάει με ένα γράμμα στο ποίημα του Καββαδία «Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ». Με τον Κ. Καρθαίο είχε μία πατρική σχέση, άγνωστη μέχρι σήμερα. Είναι χαρακτηριστική η ευγένεια του Καρθαίου προς τον «γιο» του. Με τον σπουδαίο Στρατή Τσίρκα ήταν πολύ δεμένος. Η φιλική τους σχέση και η αλληλοεκτίμηση είναι γνωστή. Ο Θράσος Καστανάκης φαίνεται επίσης να τον στήριξε πολύ σε διάφορα επίπεδα. Από μία άλλη επιστολή βλέπουμε ότι με παρότρυνση του Νίκου Γκάτσου (με τον οποίο επίσης είχε επαφή) ζητάει από τον Άγγελο Σικελιανό κάτι θεατρικά έργα του Ευγένιου Ο' Νιλ.
Χειρόγραφο γράμμα του Νίκου Καββαδία
Είναι υποδειγματική η ευγένειά του στα γράμματα. Παράλληλα, σε πολλά από αυτά, υπάρχει ένα έντονο συναίσθημα ενοχής ότι ενώ οι άλλοι του «δίνουν» εκείνος είναι μακριά και δεν μπορεί να κάνει τα αντίστοιχα για αυτούς. Πάντως, είναι εντυπωσιακό ότι συνομιλούσε με πάρα πολλούς σπουδαίους ποιητές, λογοτέχνες και καλλιτέχνες της εποχής και αυτό δεν το «πουλούσε» ποτέ προς τα έξω. Δεν το χρησιμοποιούσε για την λογοτεχνική του εξέλιξη όπως άλλοι.
Αφιέρωση του ποιητή στον Στρατή Τσίρκα «Άλλοι τρεις. Μαζί τους εσύ Γιάννη και Αντιγόνη, τελευταία κι ο Κωστής. Πέντε δάχτυλα να μετράω, να μ’ αγαπάτε να με μουτζώνετε. Σας λατρεύω Κόλιας Αλεξάνδρεια, κάποτε»
Φαντάζομαι ήταν ένα κουραστικό ταξίδι μέχρι να πιάσεις το βιβλίο στα χέρια σου. Ποιο ήταν το σημαντικότερο μάθημα που πήρες από αυτή τη διαδικασία;
Όλο ήταν ένα μάθημα. Ήταν ένα σχολείο για μένα η αναζήτηση σε βιβλιοθήκες, αρχεία, παλιά περιοδικά και εφημερίδες, σε παλαιοβιβλιοπωλεία… Έψαξα πράγματα για τον Καββαδία στο Παρίσι, στη Βιέννη, στη Σύρο, στη Θεσσαλονίκη. Η επαφή με τον κόσμο του Καββαδία σου φανερώνει τη δύναμη που κρύβει η προσωπική καλλιέργεια και η βαθιά παιδεία του ανθρώπου. Σου μεταδίδει το πείσμα για το μεγάλο όνειρο. Σε παρακινεί να κάνεις το μεγάλο ταξίδι της ζωής με όλες σου τις αισθήσεις προσκυνημένες σε αυτό. Να ζεις με Τέχνη, με υπομονή, με θάρρος. Να μη σταματάς στις δυσκολίες.
Info: Η παρουσίαση του βιβλίου «Νίκος Καββαδίας: Ο αρμενιστής ποιητής» θα γίνει στις 10 Δεκεμβρίου, στις 20:00, μέσα στο αμπάρι του εμπορικού πλοίου-μουσείου Hellas Liberty, στο λιμάνι του Πειραιά (Πύλη Ε2) με ελεύθερη είσοδο. Θα μιλήσουν μελετητές του Νίκου Καββαδία, θα τραγουδήσει ο Δημήτρης Ζερβουδάκης, θα ακουστούν στίχοι του σε σήματα μορς και θα προβληθεί για πρώτη φορά βίντεο στο οποίο μιλάει ο ποιητής.
