Σοροί αγνώστων στοιχείων

Στοιβάζονται το ένα πάνω στο άλλο. Είναι καλυμμένα με μαύρες πλαστικές σακούλες. Στα δάχτυλα των ποδιών τους κρέμεται μια μικρή ταμπέλα πάνω στην οποία αναγράφεται: Άγνωστος αριθμός 7, Άγνωστος αριθμός 10 κ.λπ. Συνολικά 24 πτώματα, όλα άγνωστα και αζήτητα, θύματα του τελευταίου θανατηφόρου ναυαγίου στα ανοιχτά της Λιβύης που κόστισε τη ζωή σε 800 μετανάστες, έφτασαν τον Απρίλιο που μας πέρασε στο νοτιότερο νησί της Ευρώπης, τη Μάλτα. Θα υποβληθούν σε αυτοψία και θα ταφούν χωρίς να γνωρίζει κανείς την ταυτότητά τους. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο λέει η ιταλική εφημερίδα «La Stampa».

Η Μεσόγειος τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί σε νεκροταφείο της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, το πρώτο τρίμηνο του 2015 περίπου 480 μετανάστες έχασαν τη ζωή τους ή αγνοούνται στη θάλασσα της Μεσογείου, αριθμός που είναι 30 φορές μεγαλύτερος από την αντίστοιχη περίοδο του 2014. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, το 2014 θεωρείται η πιο θανατηφόρα χρονιά, καθώς 3.500 μετανάστες έχασαν τη ζωή τους με τον ίδιο τρόπο. Πηγή από τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) αναφέρει στην A.V. ότι οι δύο κύριες αιτίες θανάτου των μεταναστών που προσπαθούν να εισέλθουν στον ελλαδικό χώρο είναι κατά κύριο λόγο ο πνιγμός (οι περισσότεροι, μάλιστα, δεν γνωρίζουν κολύμπι), αλλά και κατά 10% η υποθερμία. Από το 2012, ο αριθμός των μεταναστών που χάνουν τη ζωή τους προσπαθώντας να διασχίσουν το Αιγαίο αλλά και την ηπειρωτική Ελλάδα έχει τριπλασιαστεί, μόνο φέτος έχει αρχίσει και μειώνεται.

Πηγή από το Λιμενικό Σώμα - Ελληνική Ακτοφυλακή μάς πληροφορεί ότι στα νησιά του Αιγαίου πολλές φορές έχουν βρεθεί πτώματα αγνώστων στοιχείων τα οποία ανήκουν κυρίως σε μετανάστες από εμπόλεμες ζώνες ή χώρες με έκρυθμη πολιτική κατάσταση όπως τη Συρία, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, το Ιράν, αλλά και το Κονγκό. Ανάμεσα στους νεκρούς είναι παιδιά, γυναίκες και άνδρες διαφόρων ηλικιών, από νεογέννητα μέχρι και άτομα 70 χρονών. Πολλά πτώματα είτε είναι διαμελισμένα είτε σε προχωρημένη σήψη γεγονός που κάνει την ταυτοποίησή τους αρκετά δύσκολη (αδυναμία στη λήψη δειγμάτων DNA από συγγενείς, μη διαθέσιμη σύγκριση των προθανάτιων και μεταθανάτιων στοιχείων). Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις πτωμάτων τα οποία αναγνωρίζονται από τους συγγενείς τους, οι οποίοι σπεύδουν να μεταφέρουν τους νεκρούς τους στη χώρα καταγωγής τους, ενώ άλλοι επιλέγουν να τους θάψουν στην Ελλάδα. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την «επανένωση» των οικογενειών έχει διαδραματίσει ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός. Στην περίπτωση, όμως, που διαπιστωθεί ότι το πτώμα είναι αγνώστων στοιχείων, οι δημοτικές και νομαρχιακές αρχές (πλέον Περιφέρειες), σε συνεργασία με τον τοπικό πληθυσμό, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, αναλάμβαναν την ταφή αυτών των ανθρώπων. Μιλήσαμε με την κ. Αναστασία Αντωνέλλη, αντιδήμαρχο Κοινωνικής Προστασίας του Δήμου Λέσβου, η οποία μας ενημέρωσε ότι όσες φορές υπήρξε τέτοιο ζήτημα, η τοπική αυτοδιοίκηση έσπευσε να αναζητήσει χορηγίες μέσα από γραφεία κηδειών του νησιού. Πλέον, η αρμοδιότητα αυτή έχει ανατεθεί στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης.

Στο Νεκροτομείο Αθηνών διακομίζονται καθημερινά γύρω στις 15 σορούς. Οι αζήτητες φτάνουν τις 10 κατά μέσο όρο το μήνα και στην πλειοψηφία τους ανήκουν σε μετανάστες, λέει ο ιατροδικαστής Δρ. Νικόλαος Καρακούκης, προϊστάμενος της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών. Ο θάνατος των περισσοτέρων οφείλεται κυρίως σε αιφνίδια ή βίαια αίτια. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μετά τη διενέργεια της ιατροδικαστικής έρευνας ο νεκρός παραμένει άταφος για διάστημα τουλάχιστον 40 ημερών, με την προοπτική μήπως αναγνωρισθεί ή αναζητηθεί από τους οικείους του. Παλιότερα τα πτώματα παράμεναν στα ψυγεία για πολλούς μήνες μέχρι και ολόκληρο χρόνο, τα τελευταία όμως δύο χρόνια έχουν κάπως βελτιωθεί τα πράγματα. Στην περίπτωση που δεν αναγνωρισθεί ή αναζητηθεί ο νεκρός, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναλαμβάνει την ταφή του. Η ταφή κοστολογείται στα 450 ευρώ, άρα το μήνα τα έξοδα φθάνουν τουλάχιστον τα 4.500 ευρώ. Τα χρήματα αυτά πολλές φορές δεν θεωρούνται αρκετά από τα γραφεία κηδειών, με αποτέλεσμα να αρνούνται να παραλάβουν τις σορούς. Το πρόβλημα διογκώνεται και από τη «δυστοκία» των νεκροταφείων να παραχωρήσουν θέσεις ταφής, καθώς υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν ελεύθεροι χώροι. «Ας υπογραμμίσουμε πως αφενός είναι απάνθρωπο να παραμένουν άταφοι σοροί άτυχων ανθρώπων που οι κοινωνικές συνθήκες τούς τοποθετούν την ταμπέλα “άγνωστοι - αζήτητοι” μετά το θάνατό τους και αφετέρου, τουλάχιστον μετά θάνατον, οι οικονομικές διαβαθμίσεις θα πρέπει να αμβλύνονται και έτσι όλοι οι θανόντες, ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων, να δικαιούνται μιας αξιοπρεπούς ταφής» επισημαίνει ο Δρ. Καρακούκης.

Το Γ΄ Νεκροταφείο Αθηνών είναι το μεγαλύτερο κοιμητήριο σε έκταση της Αθήνας. Θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά νεκροταφεία καθώς εκεί αναπαύονται αρκετοί επώνυμοι Έλληνες. Ανάμεσα στους επιβλητικούς τάφους των επωνύμων υπάρχει και ένα ειδικό σημείο όπου θάβονται οι σοροί των αγνώστων και αζήτητων νεκρών. Οι δικοί τους τάφοι δεν είναι μαρμάρινοι, ούτε γεμάτοι λουλούδια, είναι σκεπασμένοι με χώμα και στολισμένοι με έναν ξύλινο σταυρό που έχει πάνω του έναν αριθμό.

Το γραφείο τελετών του κ. Σπύρου Δρένη έχει αναλάβει την ταφή πολλών αγνώστων και αζήτητων σορών που ανήκουν σε μετανάστες. Ο ενταφιασμός τους γίνεται λιτά και απλά, ο νεκρός τοποθετείται στο σάκο του και ύστερα σε φέρετρο, ενώ ο ιερέας τελεί τη νεκρώσιμη ακολουθία. Όλοι οι νεκροί ανεξαρτήτου θρησκείας θάβονται κατά τον ίδιο τρόπο. Ο κ. Δρένης, πατέρας 5 παιδιών, μόλις πριν ενάμιση χρόνο κατάφερε να ανοίξει το δικό του γραφείο κηδειών. Θεωρεί ότι το ποσό της ταφής που προσφέρει το Υπ. Δικαιοσύνης είναι μηδαμινό. Μάλιστα, πολλές φορές έχει αναγκαστεί να βάλει λεφτά και από την τσέπη του. «Όλα τα κάνω εις γνώση μου, το επάγγελμά μου το βλέπω ως λειτούργημα» λέει. Το βασικότερο όμως πρόβλημα εντοπίζεται στα νεκροταφεία τα οποία έχουν πληρότητα κατά 80%, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη αναμονή και πολλά πτώματα να μένουν στα ψυγεία για αρκετές μέρες. Τα ψυγεία των νεκροταφείων χωράνε συνήθως από 8 έως και 15 σορούς.

Επίσης, ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι πολλά νεκροταφεία δεν δέχονται νεκρούς που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Γενικότερα, στην ταφή προτεραιότητα έχουν οι νεκροί με ταυτότητα, οι άγνωστοι και οι αζήτητοι θάβονται πάντα τελευταίοι. «Όπως καταλαβαίνετε, δεν μπορώ να παραλάβω τη σορό αν δεν έχω βρει τάφο. Γι’ αυτό πρώτα θα πάω στο Γ΄Νεκροταφείο, θα βάλω τους νεκρούς μου σε σειρά προτεραιότητας, θα κανονίσω ημερομηνία ταφής, θα βγάλω άδεια ταφής από τον εισαγγελέα, θα παραλάβω τα πτώματα από το νεκροτομείο και θα τα θάψω όταν έρθει η σειρά τους. Μάλιστα, έχω κρατήσει και αρχείο με τα στοιχεία των αγνώστων και αζήτητων σορών που έχω αναλάβει, είναι περίπου 40-50 άτομα, ανά πάσα στιγμή ξέρω πού βρίσκονται» αναφέρει ο κ. Δρένης.

«Κανένας πόνος της ζωής δεν είναι τόσο βαθύς που να μπορεί να συγκριθεί με το θάνατο, αυτόν τον αιώνιο ανταγωνιστή της» είχε γράψει ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Ο θάνατος είναι πράγματι σκληρός, αλλά πιο σκληρό είναι το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι, όπως οι νεκροί μετανάστες, μετά θάνατον καταχωρούνται ως άγνωστοι και αζήτητοι. Κανείς δεν ξέρει ποιοι είναι, κανείς δεν θα τους φέρει λουλούδια, κανείς δεν θα τους πενθήσει. «Σε μας πέφτει το βάρος να φερθούμε αξιοπρεπώς σε έναν άνθρωπο που έχει αποβιώσει. Εμείς καλούμαστε να αναπληρώσουμε ένα ανύπαρκτο σύστημα. Αυτούς που είναι μόνοι τους στη ζωή, ας μην τους αφήνουμε μόνους και μετά θάνατον», επισημαίνει ο Δρ. Καρακούκης.

Η ανάγκη αναγνώρισης των νεκρών αποτελεί οικουμενική αξία κατοχυρωμένη από το εθνικό και διεθνές δίκαιο (συμπεριλαμβανομένων των τεσσάρων Συμβάσεων της Γενεύης του 1949 και των πρόσθετων πρωτοκόλλων τους το 1977), η οποία πρέπει να τηρείται και να εκπληρώνεται χωρίς διακρίσεις. Επιπλέον, το δικαίωμα των ανθρώπων να μη χάνουν την ταυτότητά τους μετά θάνατον είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένο. Ωστόσο, το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα εκατοντάδων μεταναστών που έχουν ταφεί στα νεκροταφεία της νότιας Μεσογείου παραμένει ακόμα ανεκπλήρωτο. Προκειμένου λοιπόν να λάβει τέλος αυτή η τραγωδία, το 2012 και το 2013 η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού διενήργησε έρευνα σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου (Ιταλία, Ελλάδα, Μάλτα, Πορτογαλία, Γαλλία, Ισπανία). Τα ευρήματα συζητήθηκαν σε διεθνές συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2013, στο Μιλάνο, στο οποίο συμμετείχαν ιατροδικαστές καθώς και εκπρόσωποι από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Στη διάσκεψη αυτή υιοθετήθηκαν μια σειρά προτάσεις. Συγκεκριμένα αποφασίστηκε:

1) Η διοργάνωση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτικών θεσμών σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, απαραίτητη για την πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος.

2) Η βελτίωση της επικοινωνίας, συνεργασίας και συντονισμού των ερευνητικών και εγκληματολογικών υπηρεσιών που εμπλέκονται στην ανάκτηση, ανάλυση, τεκμηρίωση και διαχείριση των θανόντων.

3) Η χρήση τυποποιημένων διαδικασιών για την εγκληματολογική ανάλυση και τεκμηρίωση των νεκρών.

4) Η δημιουργία κεντρικής βάσης δεδομένων με πληροφορίες για τους άγνωστους νεκρούς και αγνοουμένους. Σε αυτές τις βάσεις δεδομένων θα πρέπει να έχουν πρόσβαση διάφοροι οργανισμοί και ανθρωπιστικές οργανώσεις οι οποίες βοηθούν τις οικογένειες των θυμάτων.

5) Συμμετοχή των κυβερνήσεων και των θεσμών των χωρών προέλευσης των μεταναστών στις προσπάθειες εντοπισμού και επαναπατρισμού των νεκρών υπηκόων τους.

Στην αρχαία Ελλάδα η ταφή αποτελούσε θρησκευτική ανάγκη, ενώ η προετοιμασία του νεκρού ήταν ένα είδος τελετουργίας. Ένα ράντισμα με χώμα αρκούσε για να εξευμενίσει το νεκρό ώστε να μη μετατραπεί σε εκδικητικό ον. Στην Ελλάδα - Ευρώπη του 2015 οι άγνωστοι μετανάστες περιμένουν ακόμα εισιτήριο για να ταφούν και ένα όνομα…