Έχουν κάτι κοινό! Ο άνθρωπος-ελάφι στο εξώφυλλο του «Μοτέλ Μορένα» (Καστανιώτης) του Αλέξη Σταμάτη και η νέα ταινία του Λάνθιμου στις αίθουσες. Η τυχαία, εννοείται, μα και ταυτόχρονη σύνδεση των «υλικών» και των δυο τους, μυθιστορήματος και ταινίας, με την αφήγηση όπως πηγάζει από το χωροχρόνο της αρχαίας τραγωδίας –εκεί δεν γεννήθηκαν οι τέχνες και ο πολιτισμός;– αναπόφευκτα τους κάνει να συνομιλούν ως προς τη λέξη κλειδί: το ελάφι. Ο Λάνθιμος το χρησιμοποιεί παραβάλλοντάς το με την Ιφιγένεια-Αυλίδα, ενώ στο τελευταίο του μυθιστόρημα ο Σταμάτης το θυσιάζει από τις πρώτες σελίδες. Σημάδι, σπονδή, μυρωδιά αίματος και τρόμου, καθώς το κυνηγημένο ζώο συγκρούεται με όχημα, που οι επιβαίνοντες είναι και τα κεντρικά πρόσωπα του βιβλίου. Ένας πενταμελής θίασος, για την ακρίβεια, με επικεφαλής τους πρωταγωνιστές Ρομάν (σκηνοθέτης, συγγραφέας) και τη σύντροφό του Θίντα, πρώην σταρ του σινεμά, που προσεγγίζει τον τελευταίο σταθμό της περιοδείας του. Ένα παράξενο νησί με ψηλούς κοφτερούς βράχους, οργιαστική βλάστηση και απόκοσμους ανθρώπους. Τι είναι εδώ; Ποιοι τους προσκάλεσαν;
Είναι περίεργα και εκφοβιστικά από την αρχή. Ένας άλλος κόσμος. Ο κυβερνήτης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου, οι κάτοικοι, οι συνήθειές τους. Σκέψου πως οι μαθητές του σχολείου διδάσκονται την ικανοποίηση μέσω αιδοιολειχίας με ζωντανά μοντέλα, στις βεγγέρες - συνεστιάσεις το σεξ μοιράζεται απλόχερα, ακόμα και σε ντελίβερι μερικές φορές, προκειμένου να απολαύσει ο θίασος που αφίχθη κάτι πέραν των συνηθισμένων.
«Η Μορένα είναι η θεότητα του θανάτου, η πάτρωνας του χειμώνα, του Κάτω Κόσμου, και το σύμβολο του τέλους της φυσικής ζωής, όπως τη γνωρίζουν οι θνητοί. Αυτός είναι ένας παλιός θρύλος. Ζει στο παλάτι των Καθρεπτών, στο οποίο μπορεί να πάει κανείς μόνο μέσω μιας επικίνδυνης γέφυρας. Η γέφυρα ενώνει τις δύο όχθες ενός ποταμού που δεν έχει πυθμένα, και το παλάτι προστατεύεται από φίδια. Οι πρόγονοί μας σκηνοθετούσαν μια ετήσια γιορτή για να αποχαιρετήσουν το χειμώνα, μια γιορτή που κατέληγε σε θυσία. Σήμερα όμως μιλάμε για τον ήλιο. Για την επαναφορά στο φως». Is leaving! Το αντίθετο του «The winter is coming» – να που μετά τον Λάνθιμο μπαίνει και το «Game of Thrones». Δυνάμεις αρχέγονες, πηγάζουσες από τα έγκατα της επιθυμίας και των παρορμήσεων, αμφισβητούν κάθε ορθολογισμό. Πολύ πιο απόκοσμοι από το ίδιο το περίεργο έργο, που ο θίασος σκοπεύει να ανεβάσει. Τοπίο δυστοπικό και διεστραμμένα χίπικο, μα και την ίδια στιγμή ουτοπικά εύφλεκτο, μίξη μεταποκάλυψης και αιωνιότητας.
Κι έτσι ο Σταμάτης, αφού δομήσει τον τόπο της ιστορίας του, προσδίδοντάς του πολλαπλότητα σημάνσεων –ποπ κουλτούρα, τηλεοπτικές σειρές ή τραγούδια του Momus, επιστημονική φαντασία, μπεκετικά παράλογα, Επιστολή Ιωάννου και Βιτγκενστάιν (το υποκείμενο δεν ανήκει στον κόσμο, είναι μάλλον ένα όριο του κόσμου)–, χτίζει ταυτόχρονα και μια μυθιστορία, που σε στιγμές κυλά σαν θεατρικό κείμενο.
Ο ρυθμός του λόγου, η κίνηση και η εκφορά των λέξεων, πάμπολλες φορές θα κάνουν τον αναγνώστη να αναρωτηθεί τι διαβάζει. Το κάνει συνειδητά. Γιατί η τέχνη, ο πολιτισμός, τα ορμέμφυτα, η ανθρώπινη κατάσταση, όπως ορίζεται σαν έργο, πράξη, μνήμη, νους, βία, γέννηση, θάνατος ή τρυφερότητα, η τραγωδία και το κωμικό δηλαδή της ανθρώπινης ζωής, συνθέτουν ένα πολυδαίδαλο μυθιστόρημα, που με το πέρας του –κάθαρση;– τίποτα και κανένας δεν είναι όπως ξεκίνησαν. Από το θίασο. Γιατί ο άλλος, ο απόκοσμος κόσμος του νησιού συνεχίζει να πλέει στο χρόνο, αδιάσπαστος και ενιαίος, καθώς ίσως να αποτελεί αυτός και μόνο αυτός την πραγματικότητα. Που κανένας «πολιτισμός» δεν μπορεί να δαμάσει και καμιά Τέχνη να συγκρουστεί μαζί του. Γιατί στην ουσία από αυτό το μυστήριο νησί ίσως και να γεννήθηκαν οι τέχνες, επιλέγοντας να συγκρουστούν με τις δυνάμεις της φύσης και της μοίρας. «Οι πραγματικές του σκέψεις. Για το τι συμβαίνει. Για το τι είναι αυτό που πραγματικά έχουν. Το πώς λέγεται. Το πώς είναι. Το πώς μετασχηματίζεται».
22°
