Η Μεσσηνία στους χάρτες: συζήτηση με έναν χαρτογράφο

Αυτό που ενώνει τους δυο συνομιλητές είναι η η νοερή υπέρβαση των συνόρων: η «γεωγραφική» περιέργεια, το ενδιαφέρον για τη χαρτογραφική παράδοση και για την τεχνολογία των χαρτών· το πώς μπορούμε να μάθουμε και να αγαπήσουμε τον κόσμο. Με αφορμή το καινούργιο βιβλίο του Ευάγγελου Λιβιεράτου για τη χαρτογράφηση της Μεσσηνίας στο πέρασμα των αιώνων, στη σύντομη αυτή συζήτηση γίνεται λόγος γύρω από το πώς οι χάρτες σημαδεύουν και καθοδηγούν τη ζωή μας, από την περιπλάνηση μέχρι την πολιτική.

Η Μεσσηνία στους χάρτες: Η Σώτη Τριανταφύλλου συνομιλεί με τον Ευάγγελο Λιβιεράτο, ομότιμο καθηγητή Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας στην Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ

***

— Έχετε πλούσιο χαρτογραφικό έργο. Χαρακτηρίζετε αυτό το βιβλίο σας «Η Μεσσηνία στους χάρτες» μια περιπλάνηση στον χρόνο. Κάποτε κι εγώ, χωρίς να είμαι χαρτογράφος, όταν άρχισα να περιπλανιέμαι εδώ κι εκεί με κίνητρο ένα είδος Wanderlust, ένιωθα πως έσφαλλα ξανά και ξανά στον κόσμο· στον χώρο και στον χρόνο: πλάνητας, άνθρωπος που δεν μπορεί να ξεφύγει από το λάθος και που σπαταλά χρόνο.

Το τελευταίο μου βιβλίο, δεν είναι επιστημονικό ή λόγιο, αλλά ούτε και τουριστικό ή άλμπουμ. Είναι μάλλον αποτέλεσμα ενός πειράματος «απεικονιστικής περιπλάνησης». Προήλθε από ένα απλό ερώτημα: πώς θα μπορούσε ένας (καλλιεργημένος) άνθρωπος, πολυάσχολος στην «άλλη» καθημερινή του ζωή, που δεν έχει χρόνο για επιστημονικές και λόγιες ανησυχίες, ούτε για συστηματικές λεπτομερείς εμβαθύνσεις, να γνωρίσει περιπλανώμενος σε χάρτες και εικόνες, το ιστορικό περιβάλλον μιας πολυσήμαντης, και με πολλούς και διάφορους ευρωπαϊκούς απόηχους, περιοχής της χώρας μας μέσα από μια ποικιλία 200 περίπου επιλεγμένων ιστορικών απεικονίσεων του γεωγραφικού χώρου και του εκτεταμένου σχολιασμού τους.

Το χαρακτηρίζω βιβλίο απεικονιστικής περιπλάνησης στον χρόνο, η οποία διαφέρει από την «κανονική» περιπλάνηση. Ο επιθετικός προσδιορισμός της προσδίδει διαφορετική σημασία. Πρόκειται δηλαδή για μια περιπλάνηση σε έναν εικονικό χώρο, σύμφωνα με τις συμβάσεις και τις εκφράσεις ολόκληρης της παγκόσμιας ιστορίας που εμπεριέχεται στον όρο «απεικονιστική», η οποία περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη χαρτογραφία και τους χάρτες. Μια ιστορία επικοινωνίας των ανθρώπων με τον γεωγραφικό χώρο, κατά πολύ παλαιότερη από εκείνη της γραφής…

— Και η γραφή είναι μια απεικόνιση, ένα είδος χάρτη του λόγου…

Μα βέβαια, έτσι είναι! Το βιβλίο λοιπόν δεν είναι η περιγραφή μιας περιπλάνησης στον χρόνο και στον πραγματικό χώρο, αλλά στην απεικόνισή του, με ό,τι αυτό ευκόλως ή δυσκόλως συνεπάγεται. Με αφορμή το βιβλίο χρησιμοποιήσατε μια ωραία λέξη, ηχητικά μυστηριώδη αλλά παλαιού ρομαντικού περιεχομένου, Wanderlust! Θα μου άρεσε αν γίνετε η αφορμή να χαρακτηριστεί το βιβλίο μου για τη Μεσσηνία ως «βιβλίο-βάντερλουστ»! Είναι εντυπωσιακότερη η γερμανική ηχητική εκφορά, από την αγγλική που επικράτησε. Η ελληνική Βικιπαίδεια, αποδίδει τον όρο ως «ταξιδομανία» —προς μεγάλη μου έκπληξη δεδομένου του ακόμα φτωχού της περιεχομένου. Αλλά επιτρέψτε μου και πάλι μια επιμονή στη διευκρίνιση των όρων…

Η περιπλάνηση στο βιβλίο δεν είναι η έντονη επιθυμία γι’ αυτήν, που εννοεί η Wanderlust, αλλά οι τρόποι της, δηλαδή η μετακίνηση από τόπο σε τόπο, από εποχή σε εποχή και από αφήγηση σε αφήγηση, χωρίς σταθερό σχέδιο ή πρόγραμμα, τυχαία και ελεύθερα, χωρίς τις στερεοτυπίες της οργανωμένης και αυστηρής μετάβασης από το σημείο Α στο σημείο Β. Αυτό, το βοηθάει πολύ η απεικονιστική, δηλαδή οι χάρτες και οι άλλες εικόνες του γεωγραφικού περιβάλλοντος που υπάρχουν άφθονες στο βιβλίο. Κινδυνεύεις λιγότερο από το «να μην ξεφύγεις από το λάθος» ή από τη «σπατάλη χρόνου» αν έχεις χάρτες. Και γυρίζοντας σε αυτό που λέτε για τη δική σας Wanderlust, νομίζω ότι πάθατε αυτά που πάθατε γιατί ίσως δεν είχατε χάρτες!

— Α, ναι. Με το πέρασμα του χρόνου έχασα την αρετή του προσανατολισμού ή έγινα πιο οκνηρή. Τώρα πια μ’ αρέσει να χάνομαι. Έτσι κι αλλιώς όλοι οι δρόμοι οδηγούν κάπου. Aπορώ ωστόσο πώς ζούσα χωρίς Google Maps. Λοιπόν, τι σας έκανε χαρτογράφο; Δεν εννοώ από την άποψη των σπουδών… Ξέρω ότι ξεκινήσατε ως τοπογράφος μηχανικός.

Χωρίς να θέλω να «σπεκουλάρω» με τα γνωστά της γενιάς μου (είμαι των sixties) «η ζωή είναι αλλού…» και τα λοιπά, πρέπει να παραδεχτώ ότι η ζωή με έκανε χαρτογράφο. Αν και είχα διδάξει, ως νεαρός βοηθός και υφηγητής στο ΕΜΠ, με ανάθεση από τον αξέχαστο καθηγητή μου Γεώργιο Βέη, για πρώτη φορά στην Ελλάδα τη «θεματική χαρτογραφία», την πιο διαδεδομένη και διεισδυτική περιοχή της χαρτογραφίας όχι μόνο στις τεχνολογικές αλλά και σε πολλές άλλες επιστήμες (των ανθρωπιστικών και κοινωνικών συμπεριλαμβανομένων), έπρεπε από καθήκον να εμβαθύνω ακόμα περισσότερο στη χαρτογραφία και στους χάρτες μετά το 1979.

— Τότε γίνατε τακτικός καθηγητής στη νέα έδρα της ανωτέρας γεωδαισίας και χαρτογραφίας, στην πολυτεχνική σχολή του ΑΠΘ.

Ναι, η έδρα ήταν ομώνυμη εκείνης στην οποία εργαζόμουν στο ΕΜΠ. Θυμάμαι ότι κάποιοι αυστηροί εκλέκτορες είχαν επισημάνει στην εκλογή μου ότι είχα μέχρι τότε διακονίσει περισσότερο στη γεωδαισία παρά στην χαρτογραφία, χωρίς αρνητικές συνέπειες, ίσως επειδή κατανόησαν τη γενετική σχέση γεωδαισίας και χαρτογραφίας. Έτσι τα έφερε η ζωή και θέλετε από καθήκον ή από φιλότιμο ή από ανάγκη διδασκαλίας καινούργιων μαθημάτων ή από όλα αυτά μαζί αφοσιώθηκα πάρα πολύ στην χαρτογραφία, εκπαιδευτικά, ερευνητικά και θεσμικά με θετικά ελπίζω αποτελέσματα και απήχηση στο διεθνές πεδίο… Οι διεθνείς επιτυχίες της χαρτογραφικής μας ομάδας στη Θεσσαλονίκη και η διεθνής απήχηση του έργου μας, αλλά κυρίως η μαγεία που άρχισαν να μου ασκούν οι χάρτες, παλιοί και νέοι, νομίζω ότι καθόρισαν την χαρτογραφική μου πορεία τα τελευταία σαράντα χρόνια, υποβοηθούμενη καθοριστικά και από την πολύ συναφή κλασική γεωδαιτική κουλτούρα που είχα αποκτήσει στην αρχή της επιστημονικής μου πορείας. Μου αρέσει σήμερα οι παλιότεροι να με θυμούνται ως γεωδαίτη, οι νεότεροι ως χαρτογράφο και κάποιοι άλλοι, όχι τόσο κοντά σε αυτά, να με θεωρούν γεωγράφο, ίσως με την παλιά έννοια του όρου και όχι με εκείνη που επικράτησε (δυστυχώς) στο περιβάλλον του μεταμοντερνισμού κυρίως στην Ελλάδα…

— Η γεωγραφία ήταν, μέχρι πρότινος τουλάχιστον, κάπως παραμελημένη στο πανεπιστήμιο, όχι; Για τους περισσότερους ανθρώπους σημαίνει ακόμα εκείνο το ταπεινό σχολικό μάθημα όπου μαθαίνεις πού πέφτει η Αμαλιάδα. Όταν πηγαίναμε στο δημοτικό, μας φωτογράφιζαν μπροστά στον χάρτη της Ελλάδας.

Το πρόβλημα παραμέλησης της γεωγραφίας στην Ελλάδα, και των συναφών της επιστημονικών πεδίων, δεν είναι μόνο θέμα του πανεπιστημίου. Αφορά πράγματι το σύνολο της χώρας και της ιστορίας της. Δεν αποτέλεσε ποτέ αντικείμενο σοβαρού ενδιαφέροντος των θεσμών. Αφέθηκε σε μια ιδιότυπη φτώχεια, η οποία ανακυκλώνεται ως καταστατική. Πάντως, από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, σημαντικοί λόγιοι της ευρωπαϊκής διασποράς του 18ου αιώνα είχαν κατανοήσει τη σπουδαιότητά της παράγοντας σημαντικά γεωγραφικά μορφωτικά έργα, συνδυασμένα με τη χαρτογραφία και τους χάρτες. Το γεωγραφικό πρόβλημα στη χώρα και το χαρτογραφικό (τα δύο συνδέονται στενά) αποτελούν κλασικά παραδείγματα του γνωστού «φαύλου κύκλου της φτώχειας» (ή της «παγίδας φτώχειας’), του φαινομένου που περιγράφουν οι οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες.

Ο κύκλος αυτός είναι δύσκολο να εξαλειφθεί ακόμη και σήμερα, στο πολλά υποσχόμενο περιβάλλον της ψηφιακότητας, διότι έχει δημιουργήσει χρόνιες αγκυλώσεις κυρίως μορφωτικού περιεχομένου. Έτσι και το μάθημα της γεωγραφίας στο σχολείο, που αναφέρατε, θα παραμένει ταπεινό (όσο κι αν εκσυγχρονίζεται τεχνικά) και η Αμαλιάδα θα είναι εκεί που είναι στους χάρτες, χωρίς να μπορεί κανείς να εξηγήσει γιατί δεν υπάρχει σε κανέναν προηγούμενο χάρτη, πριν από την άφιξη στην Ελλάδα της όμορφης πριγκίπισσας του Όλντενμπουργκ Αμαλίας… Και για τους σχολικούς χάρτες που αναφερθήκατε, σας έχω και ένα παράδειγμα οπτικής παραίσθησης: στα σχολεία-εκλογικά κέντρα των πρόσφατων ευρωεκλογών είδαμε στους τοίχους σχολικούς χάρτες, με απεικονιστικά γούστα περασμένων αιώνων.

Είδαμε να απεικονίζονται (για να βλέπουν και μαθαίνουν τα παιδιά…) χάρτες της Ευρώπης (για την οποία και ψηφίζαμε) με διάφορες χώρες στο ίδιο χρώμα ωσάν να έχουν κάτι κοινό; τι άραγε; Είδαμε με ίδιο χρώμα, πορτοκαλί, την Ελλάδα, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία και τη Γερμανία! Με ίδιο μωβ τη Σερβία, Τσεχία και Γαλλία! Με ίδιο κίτρινο τη Βόρεια Μακεδονία, Μολδαβία, Βοσνία, Ουγγαρία, Ελβετία και Ισπανία! Με ίδιο πράσινο τη Βουλγαρία, Ιταλία και Ρωσία! Με ίδιο ροζ την Αλβανία, Κροατία και Πολωνία! Με το ίδιο καφέ την Ουκρανία, Τουρκία και Αυστρία! Τι θέλει να πει άραγε ο «χαρτογράφος»; Και τι θα πει ο δάσκαλος αν κάποιο από τα παιδιά εύλογα ρωτήσει γιατί οι χώρες έχουν το ίδιο χρώμα;

— Δεν θα ξέρει τι να πει.

Είναι ένα από τα ακλόνητα θαύματα του σχολείου μας, που δήθεν προχωρεί ολοταχώς προς την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και προς το πρόγραμμα Pisa που αξιολογεί την ικανότητα Κατανόησης Κειμένου και τον εγγραμματισμό των μαθητών στα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες. Ένα από τα πολλά παραδείγματα του χαρτογραφικού «φαύλου κύκλου της φτώχειας»…

— Στα βιβλία σας, στις εργασίες σας, εξετάζετε τους χάρτες στη διαχρονία. Ποια ήταν τα ορόσημα της χαρτογραφίας ώσπου να φτάσουμε στον θαυμαστό κόσμο των Google Maps;

Δύσκολα μπορεί να αμφισβητήσει κάποιος ότι η χαρτογραφία, όπως τη γνωρίζουμε και τη χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα, είναι μια κατεξοχήν ευρωπαϊκή επιστήμη, τεχνολογία και τέχνη με χρηστικό κυρίως χαρακτήρα, που έχει τις καταστατικές της ρίζες στον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, όσο και αν επιμένει η αυταρχικά ισοπεδωτική αμφισβήτηση του ρεπερτορίου της «αφυπνιστικής» ατζέντας, που τις περισσότερες φορές οφείλεται στο φαινόμενο του φαύλου κύκλου της φτώχειας, που λέγαμε προηγουμένως, τώρα γνωσιολογικής και μεθοδολογικής. Ισχυρίζομαι ότι μέγα ορόσημο της χαρτογραφίας, αφετηριακής σπουδαιότητας, είναι η χαρτογραφική μέθοδος, μετά δεδομένων, που διατυπώθηκε στο ελληνικό έργο του Κλαύδιου Πτολεμαίου «Γεωγραφική υφήγησις» («Γεωγραφία») στον 2ο αιώνα μ.Χ. Συσσωματώνοντας όλη την προηγούμενη ελληνορωμαϊκή γνώση σε ενιαία μέθοδο, θεμελίωσε την απεικόνιση του γεωγραφικού χώρου με ζεύγη αριθμών (τις γεωγραφικές συντεταγμένες).

Αυτές προσδιορίζουν τη θέση οποιουδήποτε σημείου στη σφαιρική γήινη επιφάνεια και απεικονίζονται, σε σμίκρυνση (υπό κλίμακα) στον επίπεδο χάρτη ή στην υδρόγειο σφαίρα με σειρά μαθηματικών κανόνων. Το γνωστό και σήμερα νοητό ορθογώνιο πλέγμα των μεσημβρινών και παραλλήλων της γήινης σφαίρας αποτελεί το σύστημα της γεωγραφικής ταξιθεσίας των προσδιορισμένων σημείων της γης και των εικόνων τους στον χάρτη. Αυτή τη μέθοδο χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα. Την παγκόσμια αξία της αποδεικνύει η απαράλλακτα συνεχιζόμενη χρήση της μεθόδου (μόνο η μετρολογία της έχει αλλάξει λόγω της τεχνολογικής προόδου). Σε αυτήν ακριβώς τη μέθοδο στηρίζεται ο θαυμαστός κόσμος της Google Earth πρώτα (χάρη στις πρωτοπόρες σχετικές ιδέες του Al Gore στο τέλος του 20ού αιώνα) και των Google Maps που ακολούθησαν. Ήταν ο Πτολεμαίος αυτός που συνέταξε την πρώτη αριθμητική Data Base της παγκόσμιας ιστορίας και αυτή ήταν γεωγραφική.

Τα πρώτα Big Data, όπως τα λέμε σήμερα, εφόσον η βάση δεδομένων αποτελείτο (υπενθυμίζω, στον 2ο αιώνα π.Χ.!) από περίπου 6.500 ζεύγη συντεταγμένων (προσδιορίζουν τις θέσεις των σημείων στη γήινη επιφάνεια), δηλαδή περίπου 13.000 συντεταγμένες ή περίπου 26.000 αριθμοί (μοίρες και πρώτα λεπτά της μοίρας), με τις ακρίβειες τις εποχής βέβαια. Αλλά επειδή αναφερθήκατε σε χαρτογραφικά ορόσημα στη «διαχρονία», πρέπει να σας πω ότι η πτολεμαϊκή μέθοδος, με μια περιορισμένη εξαίρεση αραβικών παραδειγμάτων, δεν είναι εμφανής κατά τον μεσαίωνα, αν και γνωστή.

Στους δέκα αιώνες του Μεσαίωνα επικράτησαν τα χαρτογραφήματα χριστιανικής γεωγραφικής έμπνευσης, υπέροχα δημιουργήματα τέχνης θρησκευτικής επιρροής και συμβολισμών, αλλά μακράν της χαρτογραφίας των χρηστικών χαρτών, όπως είναι τα αποτελέσματα της πτολεμαϊκής μεθόδου που θα αναδυθούν από τον 15ο αιώνα. Επειδή όμως θέλω εδώ να μιλήσω για χάρτες χρηστικού περιεχομένου, ας μην υπεισέλθω στα μεσαιωνικά χαρτογραφήματα του θρησκευτικού συμβολισμού, ψάχνοντας εκεί για ορόσημα, όπως και στα σημαντικά μεταγενέστερα χαρτογραφήματα των αφηγηματικών νησολογίων της πρώιμης Αναγέννησης. Η επικράτηση των χριστιανικών χαρτογραφημάτων δεν μπόρεσε να αποτρέψει κατά τον Μεσαίωνα την ανάδειξη χρηστικών χαρτών, όχι εμφανώς πτολεμαϊκής καταγωγής, όπως είναι οι ναυτικοί χάρτες, οι λεγόμενοι πορτολάνοι.

— Οι πορτολάνοι ήταν οι μεσαιωνικοί λιμενοδείκτες, έργα των έμπειρων ναυτικών.

Ναι, με γεωμετρικά υπόβαθρα συνδυαζόμενα με ανεμολόγια και την πυξίδα, που εμφανίστηκε στη Μεσόγειο κατά τον μέσο Μεσαίωνα.

— Ποια είναι τα ορόσημα αυτής της μακραίωνης ιστορίας των χαρτών;

Ένα ορόσημο αποτελεί ο παλαιότερος σωζόμενος πορτολάνος χάρτης, η λεγόμενη Κάρτα Πιζάνα, γενουατικής προέλευσης σε περγαμηνή, ιδιαίτερα αβέβαιης χρονολόγησης, μεταξύ του 12ου και 13ου αιώνα, ανάλογα με την αξιολόγηση των πολλαπλών και σύνθετων κριτηρίων χρονολόγησης του χάρτη, που συμπλέκουν τις αναλύσεις του γεωμετρικού και θεματικού χαρτογραφικού του περιεχομένου, την περγαμηνή και τα χρωστικά της σχεδίασης. Ο χάρτης αυτός κρύβει ακόμα πολλά μυστικά για τους ερευνητές του και αποτελεί την αφετηρία της μεγάλης κατηγορίας των ναυτικών πορτολάνων χαρτών που επέζησαν παράλληλα με τους πτολεμαϊκούς χάρτες μέχρι την είσοδο στην επιστημονική περίοδο της χαρτογραφίας από τον 17ο αιώνα.

— Πού φυλάσσεται αυτός ο χάρτης;

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Πρόσφατα η δίχρονη δημοσιευμένη έρευνά μας για την Πιζάνα επιλέχτηκε να ενταχθεί στον βιβλιογραφικό κατάλογο που συνέταξε η Βιβλιοθήκη.

— Η πρόοδος της χαρτογραφίας ήταν μέρος της εποχής των Μεγάλων Ανακαλύψεων.

Πράγματι, η γνωριμία της ευρωπαϊκής Δύσης με τη χαρτογραφική μέθοδο του πτολεμαϊκού έργου, από τη λατινική μετάφρασή του στη Φλωρεντία στις αρχές του 15ου αιώνα, η εμβάθυνση σε αυτό στο περιβάλλον της μακράς Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας του 1439 και η πρώτη έντυπη έκδοση του στη Μπολόνια το 1477, συνέβαλαν στη χαρτογραφική τεκμηριωτική στήριξη των Μεγάλων Ανακαλύψεων. Σε συνδυασμό με τη χαρτογραφία των πορτολάνων χαρτών, που πρέπει να ήταν πιο χρηστικά διαδεδομένη στη ναυσιπλοΐα, παράλληλα με τις «αριστοκρατικές» χρήσεις τους.

— Τα ορόσημα αυτής της περιόδου εκτείνονται σε όλη την Ευρώπη.

Αντιπροσωπεύουν κυρίως τις μεγάλες χαρτογραφικές σχολές των χωρών της ευρωπαϊκής ακτογραμμής του Ατλαντικού, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Βρετανίας και της Ολλανδίας (μαζί με τη Φλάνδρα). Αυτές πρωτοστάτησαν στις Μεγάλες Ανακαλύψεις, από τα τέλη του 15ου αιώνα και στους επόμενους δύο αιώνες. Είναι αδύνατον να σας απαριθμίσω όλα τα ορόσημα.

— Η Ευρώπη άλλαζε μαζί με τη χαρτογραφία της.

Εκείνη την εποχή έγιναν μεγάλες τομές στη χαρτογραφική απεικονιστική και τη διεύρυνση των νέων οριζόντων του κόσμου αλλάζοντας την Ευρώπη πολύ βαθύτερα, νομίζω, από ότι οι ενδοευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί, θρησκευτικοί και διαδοχής. Όμως, αν παραμείνουμε στο χρηστικό πεδίο της χαρτογραφίας και της σχέσης της με το κράτος, δηλαδή στην ανάδειξη της χαρτογραφίας ως affaire d’état, το ορόσημο είναι γαλλικό. Το συναντάμε ως σημείο αναφοράς του Κολμπερτισμού της μακράς περιόδου του Λουδοβίκου ΙΔ΄, καταστατικό της ίδρυσης της περίφημης Ακαδημίας Επιστημών το 1666, με την οποία αρχίζει η εποχή της επιστημονικής χαρτογραφίας ως έργο κρατικής υποδομής και αποδεικτικό ισχύος. Το παράδειγμα εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη της Ευρώπη, σε συνδυασμό με την ανάδειξη της στρατιωτικής χαρτογραφίας, η οποία κυριάρχησε στους επόμενους αιώνες, ουσιαστικά μέχρι την ανάδυση του ψηφιακού κόσμου στα τέλη του 20ού αιώνα.

— Oρισμένοι χάρτες, όπως οι βενετικοί, είναι αληθινά έργα τέχνης.

Bάζοντας στη συζήτηση τη Βενετία, και με αυτή, γενικότερα, τη σημαντική ιταλική χαρτογραφική σχολή, μου δίνετε την ευκαιρία να σημειώσω μερικές από τις ιδιαιτερότητες της σε σχέση με τις χαρτογραφικές σχολές των ευρωατλαντικών χωρών, που προανέφερα, και οι οποίες συμμετείχαν στην «κοσμογονία» των Μεγάλων Ανακαλύψεων. Η Ιταλία, όπως και χώρες της κεντρικής Ευρώπης, δεν είχε ατλαντικό ή άλλο ωκεάνιο ορίζοντα: ήταν περιορισμένη στη Μεσόγειο, κυρίως στην ανατολική πλευρά της, και στον Εύξεινο Πόντο. Η φραγή των ανατολικών ηπειρωτικών δρόμων από την οθωμανική κατάκτηση παγίδευσε την Ιταλία στη Μεσόγειο, χωρίς άλλη διέξοδο στους ωκεανούς.

— Εκτός αυτού, η Ιταλία δεν ήταν ενιαία χώρα όπως οι ευρωατλαντικές…

Ναι, είναι σημαντική η παρατήρηση αυτή. Η Ιταλία ήταν ένα σύνολο ανταγωνιστικών πόλεων-κρατών, με ανίσχυρες διοικήσεις. Είναι γνωστή η μεγάλη αντιπαλότητα των δύο μεγάλων ναυτικών πόλεων, της Βενετίας και Γένοβας, όπως άλλωστε και η συρρίκνωση της εμπορικής σπουδαιότητας και του πλούτου της Βενετίας, μετά τις Μεγάλες Ανακαλύψεις, τότε που η Λισαβόνα υποσκέλισε την ακτινοβολία της στις αγορές και την επιχειρηματική κινητικότητα. Όμως, από την άλλη πλευρά, στην Ιταλία υπήρχε η Αγία Έδρα, με διεθνώς ευρύ και ισχυρό πολιτικό και μορφωτικό κέλυφος. Μέσω των Καθολικών ευρωατλαντικών χωρών, που πρωταγωνίστησαν στις Μεγάλες Ανακαλύψεις, κυριάρχησε σύντομα και καθοριστικά στους νέους κόσμους των άγνωστων μέχρι τότε ωκεανών. Αρκεί να θυμηθούμε τον ρόλο της στην πρώτη γεωπολιτική Συνθήκη Tordesillas (1497) και την παγκόσμια σημασία της.

— Με την οποία οριοθετήθηκαν οι ισπανικές και πορτογαλικές αποικίες.

Ναι, κολοσσιαίας σημασίας και με τη βούλα του Πάπα. Αλλά εκείνη την εποχή υπήρχαν και ιταλικές πόλεις με τεράστια οικονομική και πολιτιστική-μορφωτική ανάπτυξη, σταδιακά αυξανόμενη από τον μέσο Μεσαίωνα, και περισσότερο από τον ύστερο Μεσαίωνα και μετά, δημιουργώντας την ευρωπαϊκή Αναγέννηση. Σε αυτό το περιβάλλον είναι καθοριστική η συμβολή της Φλωρεντίας, για τη διάδοση της πτολεμαϊκής χαρτογραφικής μεθόδου, που ανέφερα προηγουμένως, όπως και των πλούσιων ιταλικών πόλεων, της Ρώμης, της Βενετίας, της Γένοβας. Εκεί αναπτύχθηκαν χαρτογραφικά επιστημονικά πρότυπα απεικόνισης της «καινούργιας» οικουμένης, όπως η περίφημη ωοειδής προβολή στις αρχές του 16ου αιώνα των Contarini-Rosselli, μαθηματική εξέλιξη των πτολεμαϊκών προτύπων, που κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή χαρτογραφία των επόμενων δύο αιώνων. Επίσης μην ξεχνάμε ότι Ιταλοί ήταν οι δύο σπουδαίοι ναυσιπλόοι της ανακάλυψης της αμερικανικής ηπείρου, για λογαρισμό του ισπανικού στέμματος, ο Γενουάτης Κολόμβος και ο Φλωρεντινός Βεσπούτσι.

— Από το μικρό όνομα του Βεσπούτσι (Αμερίγκο) ονομάστηκε Αμερική η νεοανακαλυφθείσα ήπειρος.

Ήταν οι λόγιοι ελληνιστές γεωγράφοι-χαρτογράφοι στο Saint-Dié που έδωσαν σε χάρτη το όνομα «Αμερική» (1507). Υπήρξε μεγάλο θέμα στη Γερμανία και Γαλλία η «δωρεά» του χάρτη από την Άντζελα Μέρκελ στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, ως ταυτοτικού κειμήλιου της Αμερικής, αν και το όνομα γράφτηκε από τους σοφούς του Saint-Dié στη Νότιο Αμερική! Και βέβαια έχουμε βενετικούς χάρτες, έργα τέχνης, γιατί τότε η χαρτογραφία, ως απεικονιστική έκφραση της γεωγραφίας, έλκυε το ενδιαφέρον ζωγράφων και μαέστρων της χαρακτικής, ανάμεσά τους και του Λεονάρντο ντα Βίντσι, και χαρτογράφων επηρεασμένων από τη μεγάλη ζωγραφική. Η Βενετία, με τον πλούτο και με τη ναυτική χαρτογραφική της παράδοση στη Μεσόγειο διακρίθηκε σε όλα αυτά, όπως και στη σφαιροποιία (κατασκευή μεγάλων υδρογείων σφαιρών) και επιπλέον λόγω της δραστηριοποίησης ισχυρών εκδοτών εκεί.

— Υπάρχει, κατά κάποιον τρόπο, μια χρυσή εποχή της χαρτογραφίας; Και τι θα σήμαινε αυτό; Μήπως χρυσή εποχή είναι η σημερινή;

Είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς μία μόνο χρυσή εποχή της χαρτογραφίας, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι σε αυτή την εποχή σημειώθηκαν τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της χαρτογραφίας. Η «χρυσή εποχή» είναι μάλλον επικοινωνιακός όρος ή εργασίας. Οι Γάλλοι, π.χ. θεωρούν τη μυστηριώδη Κάρτα Πιζάνα ως κορυφαία της «χρυσής εποχής των ναυτικών χαρτών». Δεδομένου ότι αυτός ο χάρτης είναι ο παλαιότερος σωζόμενος από τον 12ο-13ο αιώνα και η χαρτογραφική τυπολογία του εκτείνεται μέχρι τον 17ο αιώνα δικαιολογείται αυτό το μεγάλο εύρος πέντε αιώνων να συνιστά χρυσή εποχή;

Στη μακραίωνα ιστορία της χαρτογραφίες υπάρχουν διαδοχικές εποχές μεγάλων επιτευγμάτων, που συνθέτουν τη σπουδαιότητα αυτής της παγκόσμιας απεικονιστικής επιστήμης, τεχνολογίας και τέχνης και το μέγεθος του χαρτογραφικού εγγραμματισμού που έχει συσσωρευτεί διαχρονικά και δυστυχώς κινδυνεύει να υποχωρήσει υπό την επήρεια που αυξανόμενου λειτουργικού αναλφαβητισμού σε συνδυασμό με την κατεστημένη κουλτούρα του φαύλου κύκλου της χαρτογραφικής φτώχειας. Μήπως ήταν λοιπόν άραγε χρυσή εποχή η μαζική παραγωγή αντιτύπων της «Γεωγραφίας» του Πτολεμαίου ανά την Ευρώπη του 16ου αιώνα, σχεδόν όλες με χάρτες, όταν ήταν το δεύτερο πιο διαδεδομένο βιβλίο, μετά τη Βίβλο, στα σπίτια των εγγραμμάτων της εποχής;

Μήπως ήταν χρυσή εποχή οι περίτεχνοι και πλούσια διακοσμημένοι γεωγραφικοί άτλαντες και υδρόγειοι σφαίρες των λόγιων αλλά και εμπορικών χαρτογράφων και πανίσχυρων εκδοτών της Δυτικής Ευρώπης, πολλές φορές υπό την αιγίδα ισχυρών ηγεμόνων ενδιαφερόμενων για κυριαρχία στις νέες υπερπόντιες κτήσεις του 17ου αιώνα; Ή μήπως αναδεικνύει σε χρυσή εποχή τον 18ο αιώνα η εξέλιξη των μεθόδων χαρτογράφησης με την κατασκευή ακριβέστερων οργάνων μετρήσεων, η θεσμοθέτηση κρατικών χαρτογραφικών υπηρεσιών, σε στρατιωτικό περιβάλλον, η ενσωμάτωση των νέων επιτευγμάτων στις φυσικομαθηματικές επιστήμες και η τελειοποίηση των ναυτικών χρονομέτρων, με τα οποία διορθώθηκε η από αιώνες χωλαίνουσα μέτρηση του γεωγραφικού μήκους, με κοσμοϊστορικές οικονομικές συνέπειες στη ναυσιπλοΐα;

— Ο 19ος αιώνας είναι σίγουρα χρυσή εποχή χάρη στην στρατιωτική χαρτογραφία, όχι;

Όχι μόνο τη «στρατιωτική» αλλά και στην κρατική χαρτογράφηση, ως έργο υποδομής των οργανωμένων κρατών, με την παραγωγή όλο και ακριβέστερων χαρτών. Αυτές οι δύο χαρτογραφήσεις ‘έχουν γενετική σχέση. Η εποχή που έχει αφήσει έναν μεγάλο πλούτο γεωγραφικής τεκμηρίωσης του χώρου, ακόμη χρήσιμο σε πολλές πρακτικές εφαρμογές. Αλλά και ο 20ός αιώνας έχει την χρυσή του χαρτογραφική εποχή. Είναι η από τον αέρα και από το διάστημα απεικονιστική τεχνολογία η οποία εμπλούτισε τη χαρτογραφική σύνθεση και παραγωγή και οδήγησε στον θαυμαστό κόσμο, όπως λέτε, των διαδικτυακών χαρτών της Google, η οποία εξελίσσεται στον 21ο αιώνα. Αλλά χωρίς να χάνεται ο χαρτογραφικός εγγραμματισμός που συσσωρεύτηκε από τον Πτολεμαίο μέχρι σήμερα. Σε αυτόν τον απαραίτητο εγγραμματισμό εντάσσεται και η γνώση της κεφαλαιώδους απεικονιστικής διαφοράς μεταξύ εικόνας και χάρτη, προφανώς και τα δύο σε ψηφιακή μορφή.

— Ποια είναι η χρησιμότητα της ιστορικής χαρτογραφίας στον σύγχρονο κόσμο; 

Σε μια περίοδο απαξίωσης της ιστορικότητας εν γένει, η οποία αποδομείται λόγω του τρόπου διδασκαλίας της ιστορίας, της επέκτασης του λειτουργικού αναλφαβητισμού και του πολιτικού χαρακτήρα των «αφυπνιστικών» τάσεων κυρίως εναντίον του ευρωπαϊκού πολιτισμού, η ιστορική χαρτογραφία δεν μπορεί παρά να μη ζει τα καλύτερά της. Αυτό δεν σημαίνει ότι στερείται χρησιμότητας. Πρωτίστως γιατί προσφέρει τα θεμέλια για να αποκτήσει τη σταθερότητα που χρειάζεται η σύγχρονη απεικονιστική στο περιβάλλον της ψηφιακότητας και του επερχόμενου εμπλουτισμού της με την τεχνητή νοημοσύνη. Παρά τις προόδους της οικοδομικής μηχανικής και των δομικών υλικών δύσκολα κατασκευάζεις σταθερά κτίσματα χωρίς θεμέλια, ιδιαίτερα σε «σεισμικές» χώρες όπως η Ελλάδα…

Επιπλέον είναι γνωστό ότι η ιστορική χαρτογραφία υποστηρίζει τη μελέτη των διαχρονικών μεταβολών, μεγάλων ή μικρών, των γεωμετρικών, των φυσικών και των ανθρωπογενών φαινομένων του χώρου και των χωρών (βρίσκω ενδιαφέρον το, ας πούμε αντιθετικό, λογοπαίγνιο «χώρος-χώρα» που ανέκυψε πρόσφατα στον δημόσιο λόγο) αλλά και τη μελέτη της εξέλιξης των τεχνολογιών κατασκευής αυτών των «καθρεφτών της γης» παλιότερα χάρτινων και σήμερα χάρτινων και ψηφιακών, στις οποίες βασίζεται η σύγχρονη απεικονιστική… Μόνο έτσι βγαίνουμε από την εφαρμοστική λογική του «black box», η οποία τελικά χαρακτηρίζει την καθυστέρηση, παρά την πρόοδο. Η ερώτησή σας πάντως μάλλον θα ακουγόταν εκτός τόπου σε μια χώρα με ιστορική παράδοση γεωγραφίας, χαρτογραφίας και χαρτών και οι απαντήσεις εκεί θα ήταν τετριμμένες. Στη χώρα μας όμως η ερώτηση αυτή δυσκολεύει πολύ τις απαντήσεις, λόγω της μεγάλης διάδοσης του φαινομένου του «φαύλου κύκλου της χαρτογραφικής φτώχειας», στο οποίο έχω ήδη αναφερθεί.

— Πιστεύετε ότι απομακρυνόμαστε από την «ιστορικότητα»; Ότι δεν μας ενδιαφέρει το παρελθόν και το πώς φτάσαμε ώς εδώ;

Ό,τι φέρει ως επιθετικό προσδιορισμό το «ιστορικό» αποτάσσεται όλο και περισσότερο. Ο υπαρξιακός φόβος μπροστά στον καθρέφτη. Στη χώρα μας μπορείτε να ακούσετε από εκεί που δεν θα το περιμένατε ότι οι ιστορικοί χάρτες δεν έχουν χρησιμότητα πλέον «γιατί είναι απαρχαιωμένοι». Αλλού, η ιστορική χαρτογραφία και χάρτες φυλάσσονται με επιμέλεια, μελετώνται, χρησιμοποιούνται και προβάλλονται ως μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς των προηγμένων χωρών, αλλά και ως αντικείμενο παραγωγικής μελέτης της «πρότερης κατάστασης» του γεωχώρου, μιας απαραίτητης γνώσης στις σύγχρονες τεχνολογικές μελέτες. Όμως, ναι, η ιστορικότητα υποφέρει. Σχεδόν πριν δύο δεκαετίες είχα προτείνει τον όρο «χαρτογραφική κληρονομιά» (cartographic heritage) η οποία έτυχε ευρείας αποδοχής στη διεθνή χαρτογραφική κοινότητα, εισάγοντας και αναπτύσσοντας σειρά πρωτοβουλιών, εκδόσεων και διεθνών συνεδρίων στο αντικείμενο, στο περιβάλλον της ψηφιακότητας. Το 18ο συνέδριο θα διεξαχθεί τον ερχόμενο Οκτώβριο στη Μπολόνια με συμμετοχές από 15 ευρωπαϊκές χώρες και από ΗΠΑ, Μεξικό, Τουρκία, Σιγκαπούρη και Βραζιλία, με τη διοοργάνωση του Εργαστηρίου Χαρτογραφίας ΑΠΘ.

— Τι είδους χάρτες χρησιμοποιούνται σήμερα στις πολεμικές συρράξεις; Πώς, με λίγα λόγια, γίνονται οι χάρτες εργαλείο της γεωπολιτικής;

Είναι γνωστό ότι η τεχνολογική εξέλιξη της χαρτογραφίας και των χαρτών οφείλεται στη χρησιμότητα τους στις πολεμικές συρράξεις. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι έφτιαξε τον χάρτη της Ίμολα για στρατιωτικούς σκοπούς και στην στρατιωτική χαρτογραφία οφείλουμε ό,τι χαρτογραφικό υπάρχει στη χώρα μας, από την ίδρυση του κράτους. Οι στρατιωτικοί χάρτες των πολέμων της Ελλάδας τον 20ό αιώνα ήταν έντυπα χάρτινα φύλλα που διπλώναν για να μπουν στις κατάλληλες δερμάτινες θήκες των αξιωματικών και υπαξιωματικών ξηράς. Υπάρχουν κάποιες κληρονομιές τέτοιων ελληνικών ματωμένων φύλλων χάρτη. Στα πολεμικά πλοία οι χάρτες ναυτικής-υδρογραφικής τυπολογίας ήταν μεγαλύτερα αδίπλωτα έντυπα φύλλα, που φυλάσσονταν στο πλοίο.

Θα περίμενε κανείς να ακούσει ότι όλα αυτά τα έντυπα φύλλα, διπλωμένα ή αδίπλωτα, αντικαταστάθηκαν στις σημερινές πολεμικές συρράξεις από οθόνες με ψηφιακές εικόνες χαρτών σε φορητά tablets και κινητά τηλέφωνα ή σε σταθερές μεγάλες οθόνες στα πλοία, με ήδη αποθηκευμένους ψηφιακούς χάρτες στις συσκευές ή σταλμένες διαδικτυακά από διαβαθμισμένες πηγές στρατιωτικών παρόχων. Όλη η σύγχρονη απεικονιστική τεχνολογία λήψης και παροχής ψηφιακών εικόνων σε αυτούς τους ψηφιακούς στρατιωτικούς χάρτες εδάφους και θαλάσσης είναι σήμερα δικτυωμένη με εναέρια ή διαστημικά συστήματα λήψης και επεξεργασίας εικόνων μιας τεχνολογίας ασύλληπτης για τη δική μας καθημερινή εμπειρία.

Όμως αυτές οι τεχνολογίες δικτύων παροχής απεικονιστικής πληροφορίας μπορεί να γίνουν ευάλωτες είτε από εξωτερικές ηλεκτρονικές παρεμβολές είτε από ενδογενείς στο πεδίο, π.χ. από αστοχίες υλικού των ψηφιακών μέσων (tablets, κινητά, μπαταρίες κ.ά.). Γι’ αυτό υπάρχει πάντοτε διαθέσιμο το «σωσίβιο» του παραδοσιακού ενημερωμένου έντυπου χάρτη (εκτυπωμένου σε ανθεκτικά εύκαμπτα φύλλα), όπως με έκπληξη, και δικιά μου ομολογώ, είδαμε πολύ πρόσφατα σε φωτογραφίες του διεθνούς τύπου. Έντυποι χάρτες ήταν εμφανείς στα στρατιωτικά οχήματα σε γυμνάσια-προσομοιώσεις σύρραξης (π.χ. του γαλλικού στρατού επί μητροπολιτικού εδάφους) εξοπλισμένα με όλα τα ψηφιακά απεικονιστικά μέσα μαζί με τα παραδοσιακά έντυπα φύλλα χάρτη, όπως ακριβώς τα χρησιμοποιούσαν στις συρράξεις στην Ευρώπη των προηγούμενων τουλάχιστον δύο αιώνων.

Όσο για τη σχέση των χαρτών με τη γεωπολιτική, δεν χρειάζεται να σας πω πολλά. Αρκεί να φανταστείτε μια χώρα όπου οι διπλωμάτες της και οι πολιτικοί της είναι αγεωγράφητοι και δεν ξέρουν να διαβάσουν χάρτες…

— Οι χάρτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στον ουτοπισμό, επαγγελματικό και ερασιτεχνικό. Όταν ήμουν μικρή, έφτιαχνα την ιδανική πόλη, συγκολλώντας γειτονιές από τις αγαπημένες μου πόλεις και σκάρωνα την αστική ευτοπία, μια φανταστική πόλη-patchwork.

Μα η ουτοπία του Thomas More ως νήσος σε χάρτη της εποχής του απεικονίστηκε, όπως χαρτογραφική ήταν η αναφορά της αργότερα από τον Oscar Wilde! Μια ουτοπία περιγράφει o Jorge Luis Borges με την περίφημη ομοιοτυπική χαρτογράφηση μιας χώρας σε κλίμακα 1:1 στην «Παγκόσμια Ιστορία της Ατιμίας»… Ή οι στιγμιαίες μεγαλοφυείς χαρτογραφικές ουτοπίες σε έργα του Charlie Chaplin, όπως στον «Χρυσοθήρα» και στον «Μεγάλο Δικτάτορα» ή η κορυφαία απεικονιστική του Orson Welles στην «Κυρία της Σανγκάης», αναπαραγωγή των κατόπτρων του ντα Βίντσι. Η ίδια μαγική φύση των χαρτογραφικών συμβάσεων οδηγεί στον ουτοπισμό, όπως τον περιγράφει ο Umberto Eco στη «Νήσο της Προηγούμενης Μέρας» ή ο Miroslav Holub στο ποίημά του με τον χάρτη των Πυρηναίων που έσωσε από την χιονοθύελλα τους χαμένους στρατιώτες στις Άλπεις…

— Επειδή νόμιζαν πως ήταν χάρτες των Άλπεων, αλλά δεν ήταν, ήταν των Πυρηναίων!

Ακριβώς. Όσο για τις ευτοπίες που σκαρώνατε μικρή αποτελούν και αυτά αντικείμενα του σύγχρονου χαρτογραφικού ενδιαφέροντος, αρκεί να δείτε τι «σκαρώνουν» τα μέλη της επιτροπής «Τέχνη και Χαρτογραφία» μια από τις 28 επιτροπές της Διεθνούς Χαρτογραφικής Ένωσης…

— Παρά το πλήθος των πληροφοριών, είμαστε ακόμα, όπως λέτε, σταθερά, αγεωγράφητοι. Επίσης, παρατηρώ ότι πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να διαβάσουν χάρτες. Eίχε πέσει στα χέρια μου κι ένα βιβλίο, παλιά, πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια, με τίτλο «Why Men Don't Listen and Women Can't Read Maps», που με είχε θυμώσει αν και δεν πολυδίνω σημασία στις προκαταλήψεις: πράγματι, οι γυναίκες δυσκολεύονται περισσότερο με τους χάρτες; Δεν θα το παραδεχτώ ποτέ, ακόμα κι αν με βασανίσετε στον τροχό.

Καλά, ο τίτλος και το περιεχόμενο του βιβλίο που αναφέρατε είναι ένα πιασάρικο εύρημα, μια χαριτωμενιά των συγγραφέων για την επίτευξη του best seller στόχου παίζοντας στο concept του στερεότυπου προαιώνιου παιχνιδιού διαμάχης άνδρα-γυναίκας, που πουλάει. Όπως και η γερμανική κινηματογραφική διασκεδαστική κομεντί, που βασίστηκε στο βιβλίο και άρεσε πολύ στο κοινό με το γλυκούτσικο τραγουδάκι που τη συνόδευε αντικαθιστώντας την τάχα γυναικεία δυσκολία ανάγνωσης χάρτη από την τάχα γυναικεία δυσκολία στο παρκάρισμα…

— Aυτό για το παρκάρισμα με θυμώνει ακόμα περισσότερο. Ο Leander Haußmann είναι μισογύνης. Πάμε όμως παρακάτω.

Από εμπειρία σάς διαβεβαιώνω ότι οι γυναίκες δεν δυσκολεύονται καθόλου στην ανάγνωση χαρτών περισσότερο από τους άνδρες. Τέτοιο ζήτημα δεν υπάρχει. Αλλού είναι το πρόβλημα, και μιλάω τώρα για τη χώρα μας, με έλλειψη από το μορφωτικό μας οικοδόμημα μιας γεωγραφικής και απεικονιστικής παιδείας που έχει σοβαρές συνέπειες στην αντιληπτική δυνατότητα πρόσληψης της γεωχωρικότητας και των διαλαμβανομένων σε αυτήν, στον κόσμο και τη χώρα. Το «αγεωγράφητοι» είναι ένα βολικό κατεστημένο, μετασχηματιζόμενο και σε άλλοθι στην άγνοια, την αδιαφορία και στην αδράνεια. Και εφόσον μιλάμε για το «αγεωγράφητο» και μας αρέσει το σινεμά, ελπίζω να είδατε το πρόσφατο  «Sur les chemins noirs», με τον Jean Dejardin να διασχίζει τη χώρα από τον βορρά στον νότο με οδηγούς τους επίσημους έντυπους (χάρτινους) χάρτες του γαλλικού Εθνικού Γεωγραφικού Ινστιτούτου με απεικονισμένα τα μονοπάτια, τα οποία περπάτησε, προφανώς διαφημίζοντας την έντυπη δημόσια χαρτογραφία της χώρας, που ζει και βασιλεύει (η χαρτογραφία εννοώ).

— Το σενάριο αυτής της ταινίας είχε γράψει ένας μεγάλος Wanderluster, ο Sylvain Tesson. Αυτός ο άνθρωπος έχει διανύσει εκατομμύρια μίλια.  Συνεχίζω όμως με τις ερωτήσεις μου. Μπορούν τα ψηφιακά μοντέλα να μας δώσουν μιαν ακριβή εικόνα της γήινης επιφάνειας;

Η έννοια της λέξης μοντέλο είναι εξ ορισμού προσεγγιστική. Προσεγγίζει την πραγματικότητα και ο βαθμός προσέγγισης εξαρτάται από την τεχνολογία που εφαρμόζεται, από την πυκνότητα και την ακρίβεια προσδιορισμού των σχετικών δεδομένων, από το για ποια ακριβώς εικόνα της γήινης επιφάνειας ενδιαφερόμαστε και από το τι έχουμε στο νου μας να κάνουμε. Έχουν γίνει πολλές πρόοδοι στον τομέα αυτό, αλλά υπάρχουν ακόμη ανοιχτά ζητήματα του τρόπου και βαθμού χρηστικότητάς τους.

— Έχουμε κάνει κάποια πρόοδο τα τελευταία χρόνια στην γεωδαισία, στη γεωματική, στη γεωπληροφορική; Μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν είχαμε οργανώσει ακόμα το κτηματολόγιό μας…

Ναι, έχουμε κάνει μια κάποια πρόοδο, προσέξτε όμως: κατά τα κριτήρια της Παγκόσμιας Τράπεζας και όχι του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Αυτή η πρόοδος, που συγχέει κάπου την εικόνα με τον χάρτη, δεν ξέρω όμως με βεβαιότητα αν είναι συνειδητή, συνεχής και ομαλή ή μιμητική, συγκυριακή, αποσπασματική και συγκοπτόμενη. Αν είναι δηλαδή μια «τραυλού τύπου» πρόοδος, μια balbutiendo genus progressus, και όχι μια πρόοδος κανονική και βιώσιμη. Γενικά, η ιστορία διδάσκει ότι η νοοτροπία της αθάνατης «ελληνικής πατέντας», περί προόδου, μπορεί να φαίνεται ως τέτοια, αλλά τελικά δεν είναι πραγματική πρόοδος, τουλάχιστον κατά τα ευρωπαϊκά κεκτημένα για τα οποία κοπτόμαστε (αν βέβαια δεν είναι fake και αυτό). Ας είμαστε αισιόδοξοι…