Το γράψιμο ήταν η πραγματική πατρίδα του Κόρμακ Μακάρθι

Αντίο στον Κόρμακ Μακάρθι, έναν από τους εναπομείναντες μεγάλους σαμάνους της αμερικανικής λογοτεχνίας, με λίγες αράδες από τις τελευταίες σελίδες του «Επιβάτη»: «Ταξίδεψε ελαφρύς. Μερικές ιδέες είναι αρκετές. Κάθε φάρμακο για τη μοναξιά μόνο την αναβάλλει. Και έρχεται εκείνη η μέρα που δεν θα υπάρχει καθόλου θεραπεία. Σου εύχομαι ήρεμα νερά…».

Ο συγγραφέας του «Ματωμένου Μεσημβρινού», της «Τριλογίας των συνόρων» και των βιβλίων που διασκευάστηκαν με μεγάλη επιτυχία στον κινηματογράφο, όπως τα «Όλα τα όμορφα άλογα», «Καμία πατρίδα για τους μελλοθάνατους» και «Ο Δρόμος», ταξίδεψε από τις «Πεδινές πολιτείες» στο μεγάλο μαυσωλείο της αμερικανικής λογοτεχνίας στον ουρανό έχοντας καταθέσει έργο προορισμένο να επιζεί: «Ένιωθα ότι ο Κόρμακ Μακάρθι ήταν ήδη αθάνατος από την ημέρα που τον πρωτοδιάβασα», όπως εύστοχα έγραψε στο Twitter ο Γουίλιαμ Γκίμπσον, δημιουργός του «Νευρομάντη».

Ο Κόρμακ ΜακΚάρθι, του οποίου το απαράμιλλα ιδιοσυγκρασιακό λογοτεχνικό ύφος και η οργιαστικά ιδιοφυής, συχνά δαιμονικά βίαιη απεικόνιση της ανθρώπινης φύσης, διανθισμένη από εδάφια ανείπωτα λυρικής ομορφιάς συνδυάστηκαν για να εξασφαλίσουν την καθιέρωσή του ως μεγαθήριου των σύγχρονων αμερικανικών γραμμάτων, πέθανε από φυσικά αίτια στο σπίτι του στη Σάντα Φε του Νέου Μεξικού στις 13 Ιουνίου, σε ηλικία 89 ετών.

Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Μακάρθι κέρδισε σχεδόν κάθε σημαντικό βραβείο λογοτεχνίας, συμπεριλαμβανομένου του Πούλιτζερ, του Εθνικού Βραβείου Βιβλίου των ΗΠΑ και του Εθνικού Βραβείου του Κύκλου Κριτικών, γνωστά στην αργκό των βιβλιόφιλων ως «triple crown» της αμερικανικής λογοτεχνίας.

Έλαβε επίσης υποτροφίες Μακάρθουρ και Γκούγκενχαϊμ. Τοποθέτησε αρκετά από τα δώδεκα μυθιστορήματά του στη Νοτιοδυτική Αμερική, όπου ζούσε από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, ενώ έγραψε το σύνολο της μυθοπλασίας και της αλληλογραφίας του με μια γραφομηχανή Olivetti Underwood Lettera 32, στην οποία έμεινε αφοσιωμένος από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 ως το 2009, όταν την αντικατέστησε με ένα πανομοιότυπο μοντέλο.

Η απώλειά του επισπεύδει το τέλος εποχής μιας από τις επιδραστικότερες γενιές των αμερικανικών γραμμάτων, καθώς μετά τον θάνατο του Φίλιπ Ροθ το 2018 και την αποδημία του Μακάρθι, μονάχα ο Ντον ΝτεΛίλο και ο ερμητικός Τόμας Πίντσον απομένουν ως εν ζωή εκπρόσωποι της αφρόκρεμας της σύγχρονης αγγλόφωνης πεζογραφίας.

Η μυθοπλασία του Κόρμακ Μακάρθι και το αμερικανικό όνειρο που πληρώνεται με αίμα

«Ο Κόρμακ Μακάρθι άλλαξε την πορεία της λογοτεχνίας», δήλωσε ο Νιχάρ Μαλαβίγια, διευθύνων σύμβουλος της Penguin Random House, εκδοτικής στέγης του συγγραφέα. «Για εξήντα χρόνια, επέδειξε ακλόνητη αφοσίωση στην τέχνη του και στην εξερεύνηση των άπειρων δυνατοτήτων και της δύναμης του γραπτού λόγου». Πώς ακριβώς έδωσε σχήμα στο τόσο καταξιωμένο μυθοπλαστικό του σύμπαν;

Ο Μακάρθι γεννήθηκε στις 20 Ιουλίου 1933, στο Πρόβιντενς του Ρόουντ Άιλαντ και μεγάλωσε στο Νόξβιλ. Φοίτησε για λίγο στο πανεπιστήμιο του Τενεσί, όπου διδάχτηκε φυσική και μηχανική, πριν εγκαταλείψει τις σπουδές του για να ενταχθεί στην Πολεμική Αεροπορία το 1953. Επέστρεψε στο κολέγιο τέσσερα χρόνια αργότερα και παράλληλα άρχισε να γράφει διηγήματα.

Το πρώτο του μυθιστόρημα, το αμετάφραστο στα ελληνικά «The Orchard Keeper» κυκλοφόρησε το 1965 και τιμήθηκε με το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα του Ιδρύματος Φώκνερ. Έως το πέμπτο του βιβλίο, τον «Ματωμένο Μεσημβρινό» του 1985, κατά πολλούς το magnum opus του και έργο υποψήφιο σε άφθονες λίστες για τον άτυπο τίτλο του Μεγάλου Αμερικανικού Μυθιστορήματος, είχε ήδη εδραιωθεί στο λογοτεχνικό στερέωμα, μέσα από ένα έργο που ελκύει σημαντικές εκλεκτικές συγγένειες με την «Άγρια Συμμορία» του Σαμ Πέκινπα.

Με το περίτεχνο γοτθικό ύφος του και με την καθολική απόρριψη των εξιδανικευμένων, ρομαντικών εκδοχών του Φαρ Ουέστ που επικρατούσαν στη συλλογική φαντασία, αντιπαραβάλλοντας στη θέση τους την αμερικανική δύση ως παιχνιδότοπο του ανθρώπινου εφιάλτη, το βιβλίο προτάθηκε για το Βραβείο Πούλιτζερ, μια κατάκτηση η οποία τελικά θα ερχόταν πάνω από είκοσι χρόνια αργότερα, με το «Ο Δρόμος».

Ο διακεκριμένος κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ χαρακτήρισε τον «Ματωμένο Μεσημβρινό» ως ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα, ενώ ο Ιρλανδός ομότεχνος του Μακάρθι, Τζον Μπάνβιλ, έχει πει: «Θυμάμαι έντονα την πρώτη μου επαφή με τον “ Ματωμένο Μεσημβρινό” και τον τρόπο που με κατέκλυσε. Δεν έμοιαζε με οτιδήποτε άλλο έγραφε οποιοσδήποτε εκείνη την εποχή, αντλώντας ταυτόχρονα από τον Μέλβιλ, τον Όμηρο και τη Βίβλο».

Παρά τις πολλές λογοτεχνικές διακρίσεις της εικοσιπενταετούς έως τότε καριέρας του, ο Μακάρθι δεν επρόκειτο να γίνει συγγραφέας μπεστ σέλερ παρά τη δεκαετία του 1990, με την κυκλοφορία της «Τριλογίας των Συνόρων», η οποία περιλαμβάνει τα μυθιστορήματα «Όλα τα όμορφα άλογα», (μετάφραση Αλέκος Μπενρουμπής, εκδόσεις Καστανιώτη), «Το πέρασμα», (μετάφραση Άννα Παπασταύρου, εκδόσεις Καστανιώτη) και «Πεδινές πολιτείες», (μετάφραση Αλέκος Μπενρουμπής, εκδόσεις Καστανιώτη).

Στο σημείο εκείνο, η κριτική χαρακτηρίζει το έργο του ως «μοναδικό επίτευγμα, τόσο πληθωρικό στην πρόζα του, τόσο αλλόκοτο ως προς τη σκηνογραφία του και τόσο ευρύ στους προβληματισμούς του, που μάταια ψάχνει κανείς για συγκρίσεις στην αμερικανική λογοτεχνία».

Στην έβδομη δεκαετία της ζωής του και μετά από χρόνια περιπλανήσεων στα τοπία της πεζογραφίας, ο Κόρμακ Μακάρθι βαδίζει στο μονοπάτι της φήμης.

Ο Κόρμακ Μακάρθι στον κινηματογράφο

Οι αδελφοί Κοέν και η από μέρους τους μεταχείριση του μακαρθικού έργου αποτελούν ένα από τα καλύτερα παραδείγματα του πώς μπορεί να προσαρμοστεί ιδεωδώς η δουλειά κάποιου σε ένα διαφορετικό εκφραστικό μέσο, με τρόπο που να τιμά το πρωτότυπο, προσφέροντας ταυτόχρονα το δικό του ύφος και τη δική του κοσμοαντίληψη. Κοντολογίς: Το «Καμία πατρίδα για τους μελλοθάνατους» ήταν ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, που έγινε μια λαμπρή ταινία.

Το φιλμ κέρδισε τέσσερα Όσκαρ, ενώ ο συγγραφέας βρέθηκε στην τελετή απονομής των 80^ων βραβείων της Ακαδημίας μαζί με τους Τζόελ και Ίθαν Κοέν: «Είχαν ένα τραπέζι γεμάτο βραβεία πριν τελειώσει η βραδιά, τα είχαν να στέκονται εκεί σαν κουτάκια μπίρας», ανακαλεί. «Ένα από τα πρώτα βραβεία που πήραν ήταν εκείνο του καλύτερου σεναρίου και ο Ίθαν επέστρεψε με το τρόπαιο και μου είπε: «“Λοιπόν, δεν έκανα τίποτα, αλλά το κρατάω”».

Στο αποτύπωμα του Κόρμακ Μακάρθι στο σινεμά είχε προηγηθεί το «Όλα τα όμορφα άλογα», το οποίο προβλήθηκε το 2000 σε σκηνοθεσία του Μπίλι Μπομπ Θόρντον, με τον Ματ Ντέιμον και την Πενέλοπε Κρουζ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Ο ίδιος ο συγγραφέας θεωρούσε ότι η ταινία «θα μπορούσε να είναι καλύτερη» και αγόρασε ένα καινούργιο φορτηγάκι με τα έσοδα των δικαιωμάτων.

Από την Ολιβέτι του Μακάρθι γεννήθηκε και το «Ο Δρόμος», με τους Βίγκο Μόρτενσεν και Κόντι Σμιτ-Μακφί στους ρόλους ενός άνδρα και του γιου του, οι οποίοι διασχίζουν το μετα-αποκαλυπτικό τοπίο καταστροφής μιας ερειπωμένης χώρας, ενώ στο πρώτο σενάριο του συγγραφέα βασίστηκε το «Ο Συνήγορος» του 2013, σε σκηνοθεσία του Ρίντλεϊ Σκοτ και με καστ αστέρων, που περιελάμβανε τους Μάικλ Φασμπέντερ, Χαβιέ Μπαρδέμ, Μπράντ Πιτ, Πενέλοπε Κρουζ, Κάμερον Ντίαζ.

Όσο για τον «Ματωμένο Μεσημβρινό», το κορυφαίο επίτευγμα του Μακάρθι αποτελεί αντικείμενο θρύλου στην κινηματογραφική βιομηχανία, καθώς επί σαράντα χρόνια το Χόλιγουντ προσπαθεί (και αποτυγχάνει) να μεταφέρει το μυθιστόρημα στη μεγάλη οθόνη, με ονόματα του μεγέθους των Μάρτιν Σκορσέζε, Ρίντλεϊ Σκοτ, Τοντ Φιλντ και Τζέιμς Φράνκο να έχουν αναφερθεί ως εμπλεκόμενα στις κατά καιρούς απόπειρες διασκευής του.

Η τελευταία υπόκλιση ενός από τους μεγαλύτερους στιλίστες της αγγλικής γλώσσας

«Ίσως ο μεγαλύτερος Αμερικανός μυθιστοριογράφος της εποχής μου, πέθανε στα 89 του», έγραψε ο Στίβεν Κινγκ στην αναγγελία της απώλειας ενός λογοτεχνικού του ειδώλου. «Ήταν πλήρης ημερών και δημιούργησε ένα εξαιρετικό σώμα έργου, αλλά εξακολουθώ να θρηνώ τον θάνατό του».

Το 2022 κυκλοφόρησαν τα δύο τελευταία μυθιστορήματα του Κόρμακ Μακάρθι, τα οποία συγκροτούν μια ενιαία διλογία, τα «Ο επιβάτης» και το «Stella Maris», τα οποία μεταφράστηκαν στα ελληνικά από τον Γιώργο Κυριαζή για λογαριασμό των εκδόσεων Gutenberg. Σκύβοντας στις σκοτεινότερες πλευρές της αμερικανικής ιστορίας και αντλώντας από τη φυσική, τα μαθηματικά, τη φιλοσοφία και τις τέχνες, το αποχαιρετιστήριο μυθοπλαστικό δίπτυχο του συγγραφέα παραμένει δυνατό και πρωτότυπο όσο και τα έργα της ωριμότητάς του.

Ασκητικός και απρόθυμος να εκτεθεί, σπάνια μιλούσε για τη δημιουργική του διαδικασία, και ακόμη σπανιότερα παραχωρούσε συνεντεύξεις. Όταν έλαβε το Πούλιτζερ μυθοπλασίας το 2007 και ακολούθως επιλέχθηκε ως 61^η επιλογή της Λέσχης Βιβλίου της Όπρα Γουίνφρεϊ χάρη στον «Δρόμο», έδωσε τη μοναδική του τηλεοπτική συνέντευξη. Έως τη συνάντησή του με τη διάσημη τηλεπερσόνα, είχε μιλήσει μονάχα μια ακόμη φορά στα ΜΜΕ, μέσα από μια εκτενή συνέντευξη στους New York Times το 1992.

«Μερικοί συγγραφείς δηλώνουν ότι μισούν το γράψιμο, ότι το θεωρούν αγγαρεία και βάρος. Σίγουρα δεν αισθάνομαι έτσι για αυτό», είχε πει στην Όπρα Γουίνφρεϊ. «Μερικές φορές είναι δύσκολο, αλλά έχεις πάντα αυτή την εικόνα του τέλειου πράγματος που δεν μπορείς ποτέ να πετύχεις, αλλά δεν σταματάς ποτέ να το προσπαθείς».

Όντας ένας από τους εξέχοντες πεζογράφους της γενιάς του, οι αιματοβαμμένες ιστορίες του Κόρμακ ΜακΚάρθι, που ενσκήπτουν στο περιθώριο της κοινωνίας και διαδραματίζονται ως επί το πλείστον στα Απαλάχια και στις παρυφές της Αμερικής, εδραίωσαν το έργο του, μαζί και την υποκουλτούρα του γουέστερν, του σάουθερν γκόθικ και της μετα-αποκαλυπτικής λογοτεχνίας, στην υψηλότερη βαθμίδα της παγκόσμιας μυθοπλασίας.

Υπάρχουν καλοί λόγοι για τους οποίους η δουλειά του μνημονεύεται παράλληλα με τον Φόκνερ, τον Μέλβιλ και τον Μαρκ Τουέιν. Ο αφηγηματικός ιστός των μονοπατιών που ξανοίχτηκε στις road movie σελίδες των βιβλίων του θα διασχίζεται εσαεί από τους αναγνώστες του κόσμου. Με δικά του λόγια:

«Θα είμαι το παιδί σου που θα κρατήσεις στα χέρια σου
Κι εσύ θα είμαι εγώ όταν εγώ γεράσω
Ο καιρός παγώνει
Ο άπιστος λυσσά
Η ιστορία τέλειωσε
Γύρνα σελίδα».