Η Σώτη Τριανταφύλλου γράφει για τον ποιητή και εκδότη Lawrence Ferlinghetti, τον θρύλο του Σαν Φρανσίσκο, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 101 ετών
H τελευταία εικόνα που έχω από τον Lawrence Ferlinghetti είναι στο βιβλιοπωλείο City Lights το 2016: κόλλησα τη μύτη μου στο τζάμι για να δω αν ήταν μέσα ―και ήταν· παλιότερα, μου είχε φανεί ψηλός σαν βελανιδιά, τώρα οι ώμοι του ήταν σκυφτοί. Το επόμενο καλοκαίρι, όταν πήγα στο Όουκλαντ, πέρασα μια μέρα από το Σαν Φρανσίσκο αλλά δεν τον είδα στο βιβλιοπωλείο της λεωφόρου Κολόμπους. Θυμάμαι ότι με στένευαν τα παπούτσια μου κι ότι παρόλο που ήθελα να μπω στο City Lights και να χαζέψω βιβλία, πήρα το τραμ μέχρι την πλατεία Γιούνιον και να αγοράσω παπούτσια για περπάτημα.
Άνθρωποι σαν εμένα έζησαν παράλληλα με το έργο των μπήτνικς: I too have drunk and seen the spider. Αν είχες γεννηθεί από το 1957 μέχρι το 1959, η μικρή και ασήμαντη παιδική σου ηλικία συνέπιπτε με τον ήχο και τον απόηχο της αμερικανικής ποίησης, σε μια εποχή που είχε οικουμενικές διαστάσεις· οι ποιητές είχαν βγει στον δρόμο και ταξίδευαν από την ανατολική στη δυτική ακτή και πάλι πίσω. Η σύγχρονη ποίηση έχει έναν ήχο πνιγμένο όπως κάθε άντρας και γυναίκα της σύγχρονης πόλης, έγραφε ο Ferlinghetti που ρίζωσε στο Σαν Φρανσίσκο και έγινε σύμβολό του: αν οι μπήτνικς αναζητούσαν την περιπέτεια στην ανακάλυψη της Αμερικής, ο Ferlinghetti την αναζήτησε στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι και στο Σαν Φρανσίσκο.
Την ποιητική του συλλογή Coney Island of the Mind, που κυκλοφόρησε το 1958 και περιείχε μερικά από τα πιο γνωστά του ποιήματα όπως το «Junkman’s Obbligato», ανακάλυψα όταν άρχισα να διαβάζω αμερικανική ποίηση και να αποκτώ τη Wanderlust που με έφερε στους αμερικανικούς αυτοκινητοδρόμους. Σαράντα χρόνια αργότερα, ο Ferlinghetti εξέδωσε τη συνέχεια του Coney Island με τίτλο A Far Rockaway of the Heart μια ακόμη αναφορά στην άκρη του Μπρούκλιν, που μου φάνηκε πιο εσωτερική, σαν καινούργια ανακάλυψη του εαυτού. Περιέγραφε γνώριμα μέρη του γεωγραφικού χάρτη και της ψυχής: συχνά απήγγελλε τα ποιήματά του με μουσική υπόκρουση τζαζ, μια μουσική που ταίριαζε στην οδήγηση και στο οτοστόπ.
Εκτός από το Στον δρόμο του Jack Kerouac και το Junkie του William Burroughs δεν βρήκα άλλα beat μυθιστορήματα που να μου ταιριάζουν ― όμως η beat ποίηση μού φαινόταν υπερβατική, ένα μέσον για να διευρυνθεί το πνεύμα πέρα από την τετριμμένη καθημερινότητα. Κι όταν είδα τον Ferlinghetti να απαγγέλλει το ποίημα «Last Prayer» στο rockumentary The Last Waltz του Martin Scorsese, σημείωσα εκείνη τη στιγμή του 1976 ως το highlight της ζωής μου μέχρι τότε: ήμουν δεκαεννέα ετών. Ο συνδυασμός της beat ποίησης και της μουσικής των Band ήταν το αποκορύφωμα της συγκίνησης: κρίμα που έξω από το παράθυρό μου ακούγονταν, σε εκκωφαντική ένταση, τα λεβέντικα τραγούδια της μεταπολίτευσης.
Ο Ferlinghetti συνδεόταν με τις δύο από τις πιο αγαπημένες μου πόλεις στον κόσμο: τη Νέα Υόρκη (και ιδιαίτερα το Coney Island από το οποίο έχω αναμνήσεις εορταστικής νεότητας) και το Σαν Φρανσίσκο όπου ο Ferlighetti πήγε μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο κι όπου ξεκίνησε το περιοδικό City Lights ―ο τίτλος οφείλεται στην ομώνυμη ταινία του Charlie Chaplin― δημοσιεύοντας τα πρώτα έργα συγγραφέων της Βόρειας Καλιφόρνιας όπως ο Philip Lamantia και η Pauline Kael η οποία αργότερα έγινε διάσημη κριτικός του κινηματογράφου. Στη συνέχεια το City Lights εξελίχθηκε βιβλιοπωλείο και σε εκδοτικό οίκο, καταλαμβάνοντας όλο και περισσότερο χώρο στο οικοδομικό τετράγωνο, και εξέδωσε το Howl and Other Poems του Allen Ginsberg (1956), το Here and Now της Denise Levertov (1958), το Gasoline του Gregory Corso (1958), τα Lunch Poems του Frank O'Hara (1964), καθώς και συλλογές του Philip Lamantia και της Diane di Prima. Ο κατάλογος είναι μακρύς: περιλαμβάνει σχεδόν όλους τους beat ποιητές, όσους κινούνταν σε ομόκεντρους κύκλους ―όπως ο Paul Bowles― καθώς και Ευρωπαίους, όπως ο Pier Paolo Pasolini, ο Νερούντα και ο Μαγιακόφσκι. Ο ίδιος ο Ferlinghetti δεν θεωρούσε τον εαυτό του beat ποιητή, αλλά αναγνώριζε τη συγγένειά του με τον T.S. Eliot: «όλα όσα έχω γράψει τα οφείλω σ’ αυτόν» λέει σε ένα ντοκιμαντέρ του 2013. Πράγματι, η ποίησή του έχει αφηγηματικότητα, συχνά μοιάζει με πρόζα και εκφράζει τις ίδιες ανησυχίες με εκείνες του T.S. Eliot στην «Έρημη Χώρα» γύρω από τις ψευδαισθήσεις της ευτυχίας στον σύγχρονο κόσμο. Και όπως όλοι όσοι έχουν επηρεαστεί από τον T.S. Eliot, αναφέρονται αναπόφευκτα και στον Ezra Pound.
Τίποτα δεν ήταν εύκολο: στη δεκαετία του 1950, ο εκδοτικός οίκος, το βιβλιοπωλείο και ο κύκλος των ποιητών που δημιουργήθηκε γύρω από τον Ferlinghetti στο Σαν Φρανσίσκο προσέβαλλε τα χρηστά ήθη και η περιοχή του North Beach έβγαλε το κακό όνομα. Η προκατάληψη που εντάθηκε όταν ο Ferlinghetti, ακολουθώντας τον Kenneth Rexroth, δήλωσε «φιλοσοφικά αναρχικός», αποκάλυπτε τη βαθιά άγνοια των αρχών και του κοινού για την ίδια τους τη λογοτεχνική παράδοση: οι beat ποιητές ήταν οι ένδοξοι συνεχιστές του Walt Whitman και του William Carlos Williams, ενώ ταυτοχρόνως συνόψιζαν την ευρωπαϊκή κληρονομιά του Marcel Proust, του Rimbaud και του William Blake.
Ο αναρχισμός του Ferlinghetti δεν είχε καμιά σχέση με τον υστερικό ακτιβισμό της δεκαετίας του 1960-1970. Ο Ferlinghetti επέκρινε την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και τον σοβιετικό ολοκληρωτισμό, ενώ, αν και «αναρχικός στην καρδιά», παραδεχόταν ότι ο κόσμος έπρεπε να κατοικείται από «αγίους» για να εφαρμοστεί στην πράξη ο καθαρός αναρχισμός. Στην πράξη, στήριζε τον δημοκρατικό σοσιαλισμό σκανδιναβικού τύπου, κάτι ήδη σκανδαλώδες για τις ΗΠΑ, αν και όχι για τους κύκλους του North Beach ―τότε και τώρα.
O Ferlinghetti ήταν από τους πρωτοπόρους του human Be-In του Σαν Φρανσίσκο που κορυφώθηκε στο Καλοκαίρι της Αγάπης το 1967, όταν το χίπικο κίνημα ενσωμάτωνε μεγαλειώδη μουσική και φιλειρηνικά συνθήματα. Και παρότι ο Ferlinghetti ήταν τότε 48 ετών ―σύμφωνα με την αντίληψη της εποχής, κανείς δεν έπρεπε να εμπιστεύεται ανθρώπους που είχαν περάσει τα 30― πρωτοστατούσε στο κίνημα: αρνήθηκε να πληρώσει φόρους σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον πόλεμο του Βιετνάμ και στήριξε τα πειράματα διεύρυνσης της συνείδησης. Περιττό να το πω αλλά να που το λέω, το καλοκαίρι του 1993 όταν βρέθηκα στο Haight-Ashbury, δεν είχε επιβιώσει τίποτα από εκείνη την ατμόσφαιρα εκτός από μερικά μαγαζάκια με χίπικα ρούχα και χαϊμαλιά. Οι μακρυμάλληδες χίπις είχαν ήδη γίνει μπαρμπέρηδες.
Ένας από τους παράγοντες που συνέβαλαν στο να διατηρηθεί το Σαν Φρανσίσκο στη θέση της ωραιότερης αμερικανικής μεγαλούπολης είναι η δράση ανθρώπων όπως ο Ferlinghetti, που ταυτίστηκε με τον χαρακτήρα και την ποιότητα ζωής στην πόλη. Με δική του επιμονή, απαγορεύτηκε το χτίσιμο αυτοκινητοδρόμου που να διασχίζει το Σαν Φρανσίσκο και η πόλη παρέμεινε μία από τις λιγοστές αμερικανικές μεγαλουπόλεις που μπορεί κανείς να τις περπατήσει ―ακόμα κι αν τον στενεύουν τα παπούτσια. «Τι καταστρέφει την ποίηση μιας πόλης; Τα αυτοκίνητα. Τα αυτοκίνητα καταστρέφουν περισσότερα από την ποίηση. Στην πραγματικότητα, σε όλη την Αμερική, σε όλη την Ευρώπη, οι πόλεις δέχονται επίθεση από το αυτοκίνητο, καταστρέφονται από την κουλτούρα της αυτοκίνησης» έλεγε το 1993, όταν μερικές συνοικίες του σαν Φρανσίσκο, όπως το Eμπαρκαντέρο, έγιναν «χώροι πεζών». Τον Μάρτιο του 2012 ο Ferlinghetti στήριξε το κίνημα διάσωσης του Gold Dust Lounge, ενός ιστορικού μπαρ στην πλατεία Γιούνιον.
Το Σαν Φρανσίσκο οφείλει πολλά στον Ferlinghetti. Πολλά του οφείλουμε κι εμείς οι αναγνώστες και οι ακροατές της ποίησης. Και περιμένουμε όσα περιμένει στο ποίημα «Ι am waiting», τα περιμένουμε ακόμα.
