Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2025: Αυτές είναι τρεις παραστάσεις του φεστιβάλ που μας έκαναν εντύπωση
Εδώ έχει Δράκους
«Όλα αρχίζουν πάντα μ' έναν πόλεμο. Αν πας αριστερά θα χάσεις τ' άλογό σου. Αν πας δεξιά θα χάσεις το κεφάλι σου. Αν πας ευθεία θα ζήσεις αλλά θα έχεις χάσει τη ζωή σου».
Κάπως έτσι ξεκίναγε το πολυαναμενόμενο «Εδώ έχει Δράκους» της Ariane Mnouchkine και του Θεάτρου του Ήλιου, στην Πειραιώς 260, στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ένα ενδιαφέρον έργο που επιχειρεί να κατανοήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία και το μέλλον της Ευρώπης, ανατρέχοντας στη Ρώσικη επανάσταση και στα γεγονότα που άλλαξαν την πορεία μιας χώρας και σημάδεψαν τον κόσμο. Ένα φιλόδοξο και δύσκολο εγχείρημα που έγινε αντικείμενο κριτικής για την υπεραπλουστευμένη σύνδεση που έκανε η δημιουργός του Πούτιν με τον Λένιν, τον Τρότσκι και τον Στάλιν. Όμως ο καθένας εστιάζει μέχρι εκεί που βλέπει. Η Μνουσκίν ασχολείται με την Ιστορία και το Μύθο. Σ' αυτήν την παράσταση χρησιμοποιεί πάλι όλες τις επιρροές από το αρχαίο δράμα, την κομεντία ντελ' άρτε και το θέατρο του δρόμου για να μας αφηγηθεί ιστορικά γεγονότα που τα έχει μετατρέψει σε παραμύθι.
Χρησιμοποιώντας τρεις μπάμπουσκες μαυροφορεμένες στο ρόλο του χορού, αξιοποιώντας και τους 40 ηθοποιούς της που αλλάζουν διαρκώς το σκηνικό μπροστά στα μάτια των θεατών και μιλούν στη γλώσσα τους είτε αυτά είναι γαλλικά, είτε ρώσικα, είτε αγγλικά, είτε ουκρανικά, είτε γερμανικά. Η σκηνή στην Πειραιώς γίνεται πότε πεδίο μάχης, πότε πλατεία όπου μαζεύονται ο λαός και οι επαναστάτες, πότε βαγόνι τραίνου όπου συζητιούνται μυστικά σχέδια και ξεδιπλώνονται φιλοδοξίες. Επιστρατεύει μάσκες και μεταμορφώνει τους πολιτικούς του περασμένου αιώνα σε μαριονέτες. Επιστρατεύει βίντεο και τα συνδέει όλα με το σήμερα. Φτιάχνει έτσι μια επική ιστορική τοιχογραφία και μας παραδίδει το πρώτο επεισόδιο, μιας τριλογίας, με τίτλο «1917: Η νίκη ήταν στα χέρια μας».
Μας μεταφέρει περίπου το ίδιο μήνυμα που υποστήριζε το 1946, ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, όταν έγραφε το έργο, «Τα Γρανάζια». Ότι ακόμα και οι πιο σκληροί επαναστάτες, όταν τελικά πάρουν την εξουσία στα χέρια τους μπορεί να μεταμορφωθούν σε δικτάτορες. Η Μνουσκίν λέει αυτό ακριβώς, ότι μια επανάσταση μπορεί εύκολα να γίνει πραξικόπημα και να εξελιχθεί σε δικτατορία. Το πραγματικό μήνυμα δεν είναι αν ο Πούτιν θυμίζει τον Λένιν και ο Τραμπ τον Χίτλερ. Το πραγματικό μήνυμα είναι «Ότι οι δράκοι εναποθέτουν τ' αυγά τους σε χιλιάδες φωλιές και χιλιάδες τρελοί είναι πρόθυμοι να τα κλωσήσουν». Η Μνουσκίν επιστρέφει στο χθες επειδή την ενδιαφέρει το σήμερα. Μιλάει για μια terra incognita στην οποία βαδίζει η εποχή μας και που αν δεν προσέξουμε θα οδηγηθούμε σε ολοκληρωτικά καθεστώτα πολύ πιο τρομερά από εκείνα που επικράτησαν τον περασμένο αιώνα.
Το δεύτερο παραμύθι που είδαμε φέτος στο Φεστιβάλ Αθηνών, ήταν η «Τουραντότ» του Τζάκομο Πουτσίνι, σε εξαιρετική σκηνοθεσία Αντρέι Σερμπάν, μουσική διεύθυνση Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι και σκηνικά και κοστούμια της Χλόης Ομπολένσκι, η οποία κατάφερε να μετατρέψει το Ηρώδειο σ' ένα αχρονικό τοπίο έξω από την πύλη της αρχαίας πόλης του Πεκίνου. Μαζί με τα ονειρικά κοστούμια των χορευτών/πολεμιστών που παρέπεμπαν σε πανάρχαιες χάλκινες πανοπλίες και τα υπέροχα μεταξωτά των πρωταγωνιστών - που οι κυρίες τα κοιτούσαμε με ζήλια και ενδιαφέρον - στήθηκε ένας φανταστικός κόσμος μέσα στον οποίο βυθίστηκαν οι θεατές του Ηρωδείου για τρεις απολαυστικές ώρες. Η σκληρή αλλά σωστή φωνή της Λιζ Λίντστρομ ταίριαζε απόλυτα με την σκληρότητα της πρωταγωνίστριας που υποδυόταν (αν και προσωπικά αναπολούσα τη φωνή της Μονσεράτ Καμπαγιέ). Η Πριγκίπισσα Τουραντότ για να εκδικηθεί τον βιασμό της προγιαγιάς της έχει ζητήσει από τον πατέρα της να θεσπίσει νόμο σύμφωνα με τον οποίο θα παντρευτεί άντρα βασιλικής καταγωγής, ο οποίος θα καταφέρει να λύσει τα τρία αινίγματά της. Όποιος δεν τα καταφέρνει θανατώνεται. Έτσι το έργο ξεκινάει με αποκεφαλισμούς στο όνομα της αγάπης.
Ο άγνωστος πρίγκηπας Κάλαφ θα λύσει με τα πολλά τα αινίγματα. Η πιστή σκλάβα Λιού που είναι ερωτευμένη μαζί του θα θυσιαστεί από την σκληρόκαρδη πριγκίπισσα η οποία μετά από ποτάμια αίματος θα πειστεί τελικά να ανοίξει την καρδιά της και ν' αγαπήσει τον άγνωστο πρίγκηπα. Ο οποίος παραδόξως δεν την έχει σιχαθεί με όλα αυτά που έχει κάνει οπότε το έργο είναι από τις λίγες όπερες που έχουν happy end – ίσως επειδή ο συνθέτης πέθανε πριν την ολοκληρώσει. Μεταφορικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Τουραντότ είναι μια νέα γυναίκα τρομοκρατημένη από τη βίαιη κυριαρχική συμπεριφορά των ανδρών, την έχει δει όπως η θεά Άρτεμις και επιμένει να μένει παρθένα σκοτώνοντας όποιον τολμάει να την πλησιάσει μέχρι που εμφανίζεται εκείνος, ο διαφορετικός από τους άλλους, ο οποίος καταφέρνει να μπει στην καρδιά της με την ευφυία, την αγάπη και την ιώβεια υπομονή του. Κύριος οίδε γιατί.
Η όπερα, αν εξαιρέσουμε το "Nessun dorma", δεν φημίζεται για τις συγκλονιστικές της άριες. Είναι όμως συγκλονιστική η μουσική και τα χορωδιακά της μέρη. Γι' αυτό και πολύ σοφά ο Σερμπάν επέλεξε να τοποθετήσει τα μέλη της χορωδίας μέσα στο αρχαίο θέατρο να κάθονται μαζί με τους θεατές, με τα κανονικά τους ρούχα. Μια πολύ ευχάριστη έκπληξη που άλλαξε με ωραίο τρόπο την ισορροπία ορχήστρας, θεατών, χορωδίας, και βοήθησε στην εμβάθυνση του ήχου, σ΄ ένα υπέροχο θέατρο που όμως δεν είναι φτιαγμένο για ν' ακούς όπερα (να τα λέμε κι αυτά).
Εξαιρετική και συγκινητική η Τσέλια Κοστέα που έδωσε όλη τη ζεστασιά της φωνής της και την πλούσια εκφραστική της γκάμα στην ηρωίδα της, τη Λιού. Ο Ρικάρντο Μάσσι, ως άγνωστος πρίγκηπας Καλάφ, κρατήθηκε σε χαμηλούς τόνους αλλά έβγαλε υποδειγματικά το Nessun Dorma, το κάρφωσε στη μνήμη μας με ακρίβεια και δύναμη, οπότε τον συγχωρούμε που στο υπόλοιπο έργο η φωνή του έμοιαζε λίγο με εσωτερικό μονόλογο. Το χειροκρότημα για όλους τους συντελεστές στο τέλος κράτησε πάνω από ένα τέταρτο κάνοντας τη Τουραντοτ μια από κείνες τις παραγωγές που κάνουν περήφανη τη Λυρική μας για τις επιλογές της.
"Vagabundus" σημαίνει περιπλανώμενος και ο Chichava έφτιαξε ένα έργο για να μας μιλήσει για την μετανάστευση, για τον πόνο της μαύρης Ηπείρου, για το άτομο που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την κοινότητα. Για πάνω από μια ώρα παρακολουθήσαμε δεκατρείς ανθρώπους να κινούνται συντονισμένοι σαν ένα σώμα. Να κυματίζουν. Να διαλύονται και να ενώνονται ξανά. Να σχηματίζουν μια τεράστια κοιλιά για να γεννήσουν τον έναν. Και ο ένας αυτός να είναι απόλυτα εξαρτημένος από το σύνολο. Ακόμα κι όταν αποσπάται ως κάτι διαφορετικό στο τέλος πάλι εντάσσεται αρμονικά και αθόρυβα μέσα σ' αυτό.
Η φωνή των χορευτών όση ώρα χόρευαν ακροβατούσε από την άδολη χαρά, "don't have anything, but I only have joy and happiness in my heart" (δεν έχω τίποτα, έχω όμως χαρά και ευτυχία στην καρδιά μου). Μέχρι το θρήνο, την προσευχή, την παράκληση για misericordia, δηλαδή για έλεος. "Have mercy. Have compassion. Have pity. On us -and on the whole world" (Δείξε έλεος. Δείξε συμπόνια. Δείξε οίκτο. Για μας - και για όλον τον κόσμο). Τραγούδια της Μοζαμβίκης αλλά και μελωδίες γκόσπελ συνδιασμένες με κινήσεις που παραπέμπουν σε παραδοσιακούς χορούς της Αφρικής.
Σε μια γυμνή σκηνή, χωρίς κανένα σκηνικό, ντυμένοι με το ελάχιστο, οι χορευτές του Chichava δημιουργούν εικόνες και συναίσθημα με τα σώματά τους. Η φωνή τους μέσα στο σκοτάδι, μέσα στη μητέρα ζούγκλα, η φωνή τους είναι η ίδια η δύναμη της φυλής. Κουβαλάει μέσα της το πείσμα, την παράκληση, την σιδερένια πίστη σε όλα εκείνα για τα οποία αξίζει να παλέψεις για να λέγεσαι άνθρωπος. Ο χορός τους έχει το βουητό της γης όταν την διασχίζει ένα κοπάδι ελέφαντες αλλά έχει και το βουητό και τον τρόμο του πολέμου. Έχει σιωπές. Χωρίς μουσική δημιουργούν μουσική και ρυθμό με το χτύπημα των ποδιών τους. Οι δικές τους κλακέτες είναι οι φτέρνες τους. Το γέλιο, η κραυγή, το σφύριγμα, η αναπνοή όλα γίνονται μέρος μιας παράστασης, που σε πιάνει από το χέρι και σε οδηγεί κατ' ευθείαν στην καρδιά της Αφρικής.
Το Vagabundus ήταν ένα από τα δώρα που μας έκαναν φέτος. Ψάξτε στο πρόγραμμα. Υποπτεύομαι πως το φετινό Φεστιβάλ έχει πολλά ακόμα να μας χαρίσει.
Μια συζήτηση για το έργο «Ολική Άμεση Συλλογική Επικείμενη Επίγεια Σωτηρία», τις υπαρξιακές και κοινωνικές αφετηρίες που τροφοδοτούν το καλλιτεχνικό του όραμα, το θέατρο και την κοινωνία
Εκατό χιλιάδες ευρώ τώρα ή ένα εκατομμύριο σε δέκα χρόνια; Εσύ τι θα επέλεγες; Πόσο κοστίζουν οι αρχές μας; Μπορεί μια απλή ερώτηση να διαλύσει μια σχέση;
Το αλληγορικό παραμύθι του βραβευμένου Γιάννη Ξανθούλη είναι ένας ύμνος για την αγάπη, την ισότητα, την ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον.
11°
