Συνέντευξη με την Άννα Μιχελή, που σκηνοθετεί το προφητικό έργο το «Μετά το τέλος» του Ντένις Κέλι στο ΠΛΥΦΑ
Ποια είναι τα όρια του ανθρώπου όταν η ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο και βρίσκεται σε συνθήκες εγκλεισμού; Πώς αλλοιώνει τον χαρακτήρα μας και τις πράξεις μας ο φόβος θανάτου; Μέχρι πού μπορεί να φτάσει ένα άτομο όταν πια κινείται έξω από τους κανόνες της «πολιτισμένης» κοινωνίας; Και πώς μπορεί να μας κινητοποιήσει και θετικά όλη αυτή η συνθήκη ώστε να δούμε τη ζωή και την ύπαρξή μας υπό ένα διαφορετικό πρίσμα; Σε αυτά τα ερωτήματα και άλλα παρόμοια απαντά η παράσταση «Μετά το τέλος» του Ντένις Κέλι, που ανεβαίνει στο ΠΛΥΦΑ, σε σκηνοθεσία της Άννας Μιχελή. Ένα έργο που -αν και γράφτηκε το 2005, δηλαδή 20 χρόνια πριν- μας θυμίζει σε μεγάλο βαθμό την εποχή της καραντίνας και τις πρωτόγνωρες συνθήκες που βίωσε όλος ο πλανήτης λόγω της πανδημίας. Εμείς μιλήσαμε με τη σκηνοθέτιδα για την προσέγγισή της, για την προφητικότητα του κειμένου αλλά και για όλα όσα θα δούμε επί σκηνής.
Συνέντευξη με την Άννα Μιχελή για την παράσταση «Μετά το τέλος» στο ΠΛΥΦΑ
Πρόκειται για ένα έργο που γράφτηκε το 2005, πολύ μακριά από την εποχή Covid. Τι κοινά στοιχεία υπάρχουν με τις συνθήκες εγκλεισμού που βιώσαμε επί Covid; Σαφώς η πυρηνική απειλή είναι πολύ πιο βαριά αλλά την περίοδο της καραντίνας υπήρξε μια μεγάλη τρομοκρατία. Πώς σας βοήθησε αυτή η εμπειρία σας στην προσέγγιση του κειμένου; Μετά τη συλλογική εμπειρία όλων μας, νομίζω πως ίσως μου είναι λίγο πιο κατανοητέςοι ψυχολογικές και συναισθηματικές προεκτάσεις που μπορεί να έχει ένας αναγκαστικός εγκλεισμός σε έναν μικρό χώρο, εξαιτίας μιας απειλής θανάτου. Φυσικά στο «Μετά το τέλος» η συνθήκη γίνεται ακόμα πιο δύσκολη, αφού οι πρωταγωνιστές του έργου είναι απλώς συνάδελφοι, δεν βρίσκονται σε ένα σπίτι με κάποιες ανέσεις αλλά σε ένα πυρηνικό καταφύγιο 4 μέτρα κάτω από το έδαφος και αποκομμένοι από οποιαδήποτε επικοινωνία με τον έξω κόσμο και τους δικούς τους. Παρόλα αυτά είμαστε ένα βήμα πιο κοντά στο να νιώσουμε πως μια τέτοια συνθήκη μπορεί να φέρει στην επιφάνεια ό,τι καλύτερο ή ό,τι χειρότερο υπάρχει μέσα μας. Ας θυμηθούμε τι συνέβη πχ με την ενδοοικογενειακή βία και πόσο αυξήθηκε κατά την περίοδο της καραντίνας.
Σπουδάσατε στο Λονδίνο σκηνοθεσία. Εκεί ήρθατε για πρώτη φορά σε επαφή με το κείμενο «Μετά το τέλος», ένα ομολογουμένως προφητικό κείμενο. Είδατε και κάποιο ανέβασμά του; Πόσο διαφορετικό είναι τώρα το ανέβασμα του «Μετά το τέλος» σε σχέση με τα πρώτα του ανεβάσματα, 20 χρόνια πριν; Κανείς δεν θα φανταζόταν το 2005 ότι θα βιώναμε τον εγκλεισμό και για τόσο διάστημα.
Δεν έτυχε να δω κανένα ανέβασμα του έργου μέσα στα χρόνια. Παρ' όλα αυτά αν πριν 20 χρόνια το έργο αυτό θεωρούνταν ένα δυστοπικό θρίλερ, σήμερα η ματιά μου πέφτει περισσότερο σε ένα έργο σχέσεων που τοποθετώντας τα άτομα σε οριακές συνθήκες, διερευνά τις ισορροπίες που διαταράσσονται, την κακοποίηση μέσα σε μια σχέση και πως αυτή υφαίνεται σταδιακά και υπόγεια, τη βία αλλά και τον κατακερματισμό της όποιας αίσθησης εαυτού και αξιών που έχουμε, έξω από ένα πλαίσιο «κανονικότητας».
Άνθρωποι και όρια. Πόσο εύθραυστα μπορεί να είναι τα όρια ενός ανθρώπου υπό ειδικές συνθήκες; Ειδικά όταν τίθενται ζητήματα επιβίωσης; Στο έργο οι πρωταγωνιστές μαλώνουν και για το φαγητό, έτσι δεν είναι;
Ναι, ακριβώς. Η επιβίωση αρχίζει να γίνεται σημαντική προτεραιότητα κατά τη διάρκεια του έργου και οι πρωταγωνιστές χάνουν λίγο-λίγο την αίσθηση του «πολιτισμένου» ανθρώπου. Αυτό φαίνεται και στη γραφή του έργου. Ξεκινάει ως ένα έργο λόγου, πολύ πυκνό, με έντονο ρυθμό και σταδιακά ο λόγος (και το έλλογο) μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Μας θέτει αντίστοιχα λοιπόν ερωτήματα το έργο. Πού είναι τα όρια μας, τι είμαστε ικανοί να κάνουμε για την επιβίωση αλλά και ποιοι είμαστε πραγματικά όταν οι κανόνες της «πολιτισμένης» μας κοινωνίας δεν υφίστανται;
Ο τίτλος «Μετά το τέλος» συμβολικά αναφέρεται και σε αυτήν την κατάσταση, μετά την κατά μέτωπο συνάντηση με την πραγματικότητα του θανάτου και πώς αυτή μπορεί να μας ρίξει είτε στη λήθη είτε στη συνειδητότητα της ύπαρξης.
Πώς επηρεάζει την ψυχολογία μας και τη σχέση μας με τους άλλους ο φόβος θανάτου;
Η απώλεια είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους, οικουμενικά. Τόσο ο θάνατος ως φυσική απώλεια όσο και οι απώλειες που αντιμετωπίζουμε εν ζωή είναι μια σημαντική και δύσκολη εμπειρία. Συνεπώς ο θάνατος συμβολικά συνδέεται με κάθε μεγάλη αλλαγή, κάθε απώλεια μιας κατάστασης και μετάβασης σε μια νέα άγνωστη κατάσταση. Επίσης ο φόβος για το προσωπικό μας θάνατο αφορά, όπως λέει ο Κίρκεγκωρ, την αγωνία μας μη χάσουμε τον εαυτό μας και μετατραπούμε σε μηδέν, τίποτα. Η συνειδητοποίηση λοιπόν της θνητότητάς μας μπορεί να φέρει έναν τρόμο και μια υπαρξιακή αγωνία, ταυτόχρονα όμως νομίζω ότι μπορεί και να μας κινητοποιήσει, υπενθυμίζοντας μας ότι ο χρόνος μας δεν είναι απεριόριστος και άρα έχει μεγάλη αξία το πως ζούμε τελικά τη ζωή μας. Πώς θέλουμε να τη ζούμε. Πιστεύω, όπως λέει και ο Ίρβιν Γιάλομ, πως παρόλο που η σωματική πραγματικότητα του θανάτου καταστρέφει τον άνθρωπο, η ιδέα του θανάτου τον σώζει. Κάτι τέτοιο βλέπουμε να συμβαίνει και μέσα στο έργο. Ο τίτλος «Μετά το τέλος» συμβολικά αναφέρεται και σε αυτήν την κατάσταση, μετά την κατά μέτωπο συνάντηση με την πραγματικότητα του θανάτου και πώς αυτή μπορεί να μας ρίξει είτε στη λήθη είτε στη συνειδητότητα της ύπαρξης.
Με ποια κριτήρια επιλέξατε τους ηθοποιούς και πώς δουλέψατε μαζί τους; Έχετε ξαναδουλέψει μαζί τους;
Με την Κατερίνα Σπύρου είχαμε δουλέψει παλαιότερα σε ένα σεμινάριο που έτρεχα στο θέατρο Πόρτα και στη συνέχεια στην παράσταση Βινύλιο. Με τον Φοίβο Παπακώστα δεν είχε τύχει να βρεθούμε επαγγελματικά και χαίρομαι πολύ που συνεργαζόμαστε φέτος. Για μένα η σκηνοθεσία είναι πρωτίστως η δουλειά με τους ηθοποιούς. Το θέατρο είναι μια αφηγηματική, παραστατική τέχνη, λέμε μια ιστορία και οι ηθοποιοί είναι οι βασικοί φορείς της. Έτσι το πρώτο διάστημα επικεντρωθήκαμε πολύ στη δουλειά με το κείμενο, το χτίσιμο των χαρακτήρων και της σχέσης. Δουλεύω με τους ηθοποιούς σε μεγάλο βάθος και επιδιώκω πάντα να βρουν αυτόν τον εσωτερικό χώρο και τα μέσα με τα οποία μπορούν να αφηγηθούν την ιστορία που έχουμε συμφωνήσει ότιθέλουμε να πούμε. Ευτυχώς πρόκειται για δύο πολύ ταλαντούχα και διαθέσιμα πλάσματα και νομίζω ότι έχει γίνει σημαντική δουλειά στο υποκριτικό κομμάτι.
Γράφετε στο σκηνοθετικό σημείωμα για τους ήρωές σας: «Ο Μαρκ και η Λουίζ μοιάζουν σαν να εκπροσωπούν δύο διαφορετικές πλευρές του ίδιου πολιτισμένου κόσμου, δύο αντίθετες κοινωνικές/πολιτικές στάσεις. Χωρίς πλέον καμία επαφή με τον πολιτισμό ή την κοινωνία, αναμετρούνται με τους εαυτούς τους και ο ένας με τον άλλο». Τι διαφορές έχουν αυτοί οι δυο, πώς γεφυρώνονται ή εντείνονται σε συνθήκες εγκλεισμού και πώς αναμετρώνται ο καθένας με τον εαυτό του;
Θα πρέπει να δείτε την παράσταση και να το συζητήσουμε μετά! Το έργο ξεδιπλώνει σταδιακά διάφορα επίπεδα στους δυο χαρακτήρες και στον τρόπο που φέρουν τους εαυτούς τους μέσα από συνεχείς ανατροπές, οπότε δεν μπορώ να αποκαλύψω πολλά. Αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι όπως σε κάθε κρίση υπάρχουν επιχειρήματα σε κάθε πλευρά για το τι πρέπει να γίνει για να διαφύγουμε τον κίνδυνο, υπάρχει φόβος που μας οδηγεί σε ακραίες θέσεις και πράξεις ή προσπάθεια (και προνόμιο ταυτόχρονα) να κρατηθούμε από μια ηθική ή κάποιες ιδέες που θεωρούμε σημαντικές για να μην χάσουμε την «ανθρωπινότητά» μας, έτσι και ο Μαρκ και η Λουίζ περνάνε από όλα αυτά τα στάδια σε ένα συμπυκνωμένο χρόνο κάποιων ημερών και επιλέγουν να πράξουν με συγκεκριμένους τρόπους.
Άννα Μιχελή
Έχετε γράψει και κάποια θεατρικά έργα, πχ το Βινύλιο. Είναι πιο εύκολο να σκηνοθετείτε το δικό σας έργο παρά ενός άλλου συγγραφέα;
Δεν θα το έλεγα. Κάθε φορά που διαλέγω ένα έργο είναι γιατί βρίσκω κάτι να με αφορά προσωπικά μέσα σε αυτό, ακόμα κι αν δεν μου είναι απόλυτα καθαρό το τι, από την αρχή. Με έναν τρόπο λοιπόν οικειοποιούμαι το κείμενο και την ιστορία και μέσω αυτής αφηγούμαι κάτι δικό μου, κάτι που με νοιάζει πολύ να επικοινωνήσω. Μάλιστα στο «Μετά το τέλος» έχοντας κάνει και τη μετάφραση έχω συνδεθεί για αρκετό διάστημα με τις λέξεις, τον ρυθμό του, τις ανάσες του. Έτσι δεν νιώθω κάποια μεγάλη διαφορά σε σχέση με ένα δικό μου κείμενο, εκτός ίσως από το γεγονός ότι σε ένα δικό μου έργο μπορώ να αλλάξω ή να μεταγράψω κάτι κατά την διάρκεια των προβών.
Μια συζήτηση για το έργο «Ολική Άμεση Συλλογική Επικείμενη Επίγεια Σωτηρία», τις υπαρξιακές και κοινωνικές αφετηρίες που τροφοδοτούν το καλλιτεχνικό του όραμα, το θέατρο και την κοινωνία
Εκατό χιλιάδες ευρώ τώρα ή ένα εκατομμύριο σε δέκα χρόνια; Εσύ τι θα επέλεγες; Πόσο κοστίζουν οι αρχές μας; Μπορεί μια απλή ερώτηση να διαλύσει μια σχέση;
Το αλληγορικό παραμύθι του βραβευμένου Γιάννη Ξανθούλη είναι ένας ύμνος για την αγάπη, την ισότητα, την ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον.
