Γιάννης Παλαβός: Οι βασικές μου οι αρχές ή τι έμαθα ακούγοντας Σαββόπουλο

Είμαι ένας από τους χιλιάδες ανθρώπους για τους οποίους ο Σαββόπουλος στάθηκε καθοριστικός για την αισθητική και, τελικά, για τη συγκρότησή τους. Από την εφηβεία μου, όταν άνοιγα νοερά διάλογο μαζί του, ως τα τελευταία χρόνια, όταν πάσχιζα να πείσω φίλους και γνωστούς πως όσα του καταλογίζουν, ενίοτε δικαιολογημένα, δεν μειώνουν το καλλιτεχνικό του μέγεθος, η σχέση μου με το έργο του δεν άλλαξε: είναι μια σχέση μαθητείας, που με πλούτισε περισσότερο, νομίζω, απ’ ό,τι η τριβή με το έργο οποιουδήποτε άλλου δημιουργού – κι ας μην είμαι τραγουδοποιός, ας δοκιμάζομαι αλλού δημιουργικά. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, συμβάλλοντας στο αφιέρωμα της A.V., να συνοψίσω τι έμαθα ως ακροατής του.

Πρώτον, έμαθα αυτό που ένας συνεργάτης του μου είπε πριν από μια εικοσαετία, ένα βράδυ στις Πρέσπες, όταν δούλευα ως βοηθός παραγωγής στα «Πρέσπεια» κι ο Σαββόπουλος τραγουδούσε στον Άγιο Αχίλλειο: «Ο Διονύσης έπαιξε, έχασε και κέρδισε το κοινό του δέκα φορές· αυτό δεν το ’κανε κανένας». Ο Σαββόπουλος, διατρέχοντας τις δεκαετίες ενεργός πνευματικά, δεν συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις του κυρίαρχου ρεύματος κάθε εποχής, αλλά αναζήτησε ένα νόημα πέραν της διανοητικής και αισθητικής ορθοδοξίας. Αυτό το έπραξε με βαρύ τίμημα επί τριάντα χρόνια, ώσπου κουράστηκε να το πληρώνει. Πρώτο μάθημα, λοιπόν, είναι η σημασία (και τα όρια) της ανυπακοής. Γιατί, όπως είπε ένας άλλος σπουδαίος τραγουδοποιός, «όποιος παντρεύεται το πνεύμα μιας γενιάς, μένει χήρος από την επόμενη» (η φράση είναι του Λέοναρντ Κοέν).

Το δεύτερο μάθημα είναι η αισθητική ανεξιθρησκία, δηλαδή το «ώσπερ την μέλιτταν», το «μυρίσαι το άριστον», το «μικτό αλλά νόμιμο»: η πρακτική της ανάμιξης ετερόκλητων στοιχείων, τα οποία, φιλτραρισμένα από το προσωπικό βλέμμα, το ταλέντο και τον μόχθο, παράγουν υψηλή τέχνη. Ποιος άλλος συναίρεσε τον Μπαγιαντέρα με τον Ντίλαν, τον Ζάπα με τον Χατζιδάκι, τον Πεντζίκη με τον Μενιδιάτη, για να σμιλεύσει ένα ιδίωμα που δεν μοιάζει ούτε με ό,τι το άρδευσε ούτε με οτιδήποτε άλλο; Να το δεύτερο μάθημα, η δεύτερη αρχή: αν έχεις μάτια να δεις, εφόσον η εγρήγορση, η πνευματική διαθεσιμότητα και η απορία σε κινούν, όλα είναι υλικό που μπορείς να αξιοποιήσεις, μεταβολίζοντάς το, διά των κόπων και της ικανότητάς σου, σε τέχνη (πληρώνοντας το τίμημα: τέχνη χωρίς τίμημα δεν υπάρχει).

Το τρίτο μάθημα είναι το δύσκολο κοίταγμα στον καθρέφτη

Το τρίτο μάθημα είναι το δύσκολο κοίταγμα στον καθρέφτη, ό,τι βρίσκεται στην περιοχή που ορίζεται ανάμεσα στις έννοιες «ειλικρίνεια», «αλήθεια», «εξομολόγηση», «βίωμα» και –πάλι– «τίμημα». Πώς γίνεται ένα τόσο προσωπικό έργο να αφορά τους άλλους, και μάλιστα όχι άλλους πέντε αλλά άλλα πέντε εκατομμύρια, που ανήκουν σε διαφορετικές γενιές με διαφορετικά βιώματα; Το έργο του Σαββόπουλου, όσο κλισέ κι αν ακούγεται η διατύπωση, είναι οικουμενικό επειδή είναι προσωπικό, επειδή ψηλαφεί με ειλικρίνεια, αλήθεια και εξομολογητικά το βίωμα, καταβάλλοντας το τίμημα μιας πικρής επίγνωσης. Δεν μιλώ για ομφαλοσκόπηση και επιδεικτικό ξεγύμνωμα, αλλά για το διαρκές σκάψιμο προς έναν βαθύτερο, νέο και φωτεινό –για όσο κρατήσει αυτό το φως– εαυτό.

Θα μπορούσα να συνεχίσω για πολύ, περιορίζομαι όμως σε μια τελευταία βασική αρχή: στην ανάγκη διαφύλαξης του προσώπου μέσα στο πλήθος, στην επιθυμία συμμετοχής στην κοινή γιορτή, στην καλλιέργεια ενός συλλογικού χώρου που θα μας περιέχει ανυψώνοντάς μας, διασώζοντας όμως τη μοναδικότητα, την ιδιοπροσωπία. Το έργο είναι δέντρο: οι ρίζες είν’ ο εαυτός και τα κλαδιά οι άλλοι, εξού κι οι ρίζες δεν γίνεται να καταργηθούν (αλλά και ούτε να προεξέχουν απ’ το χώμα)· να το τέταρτο μάθημα.

Σχετικό Άρθρο

Μουσικη Πέτρος Χριστούλιας: Σαββόπουλος, ένας τύπος τόσο κουλ όσο ο Μπομπ Ντίλαν

A.V. Guest 31.10.2025, 17:40

Τα εφαρμόζω όλ’ αυτά; Κάνω ό,τι μπορώ, είναι η απάντηση, όχι πάντα με το επιθυμητό αποτέλεσμα. Χρωστώ, όμως, τη συνειδητοποίησή τους στον Σαββόπουλο. Κι όπως έλεγε κι ο ίδιος: «Να ’μαστε καλά ν’ αποτυγχάνουμε».

© Αλέξης Κυριτσόπουλος