Sun Ra Arkestra: Ιστορίες από την κρύπτη της ορχήστρας

Πόσα σχήματα και acts στον κόσμο μπορούν να περηφανευτούν για μια ιστορία που έχει συμπληρώσει επτά δεκαετίες και οδεύει προς την όγδοη, με όσο αναλλοίωτη θα μπορούσε να αφήσει ο χρόνος, η απώλεια και ο θάνατος την πανίσχυρη καλλιτεχνική, ιδεολογική, φιλοσοφική ταυτότητα και μήτρα από την οποία ξεπήδησαν; Μοιάζει αδύνατο, αλλά τουλάχιστον μία περίπτωση το έχει κάνει δυνατό. Η Sun Ra Arkestra, η πρωτοποριακή ορχήστρα που έστησε ο μεγάλος Sun Ra στο Σικάγο, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, για να υπηρετήσει το θρυλικό, ιδιοσυγκρασιακό του όραμα και να συνεχίσει να το ταξιδεύει ολοζώνταντο σε όλον τον κόσμο για πολύ καιρό μετά από τον θάνατό του.

Η μπάντα του Sun Ra αποτέλεσε κεντρικό κομμάτι του πρώιμου κινήματος της avant-garde jazz, καθώς ήταν από τα πρώτα συγκροτήματα jazz που χρησιμοποίησαν ηλεκτρονικά όργανα, όπως ηλεκτρικό πιάνο, τσελέστα, ηλεκτρικό μπάσο και συνθεσάιζερ. Με ενορχηστρώσεις που έχουν αφήσει ιστορία και αριστουργηματική αξιοποίηση των κορυφαίων σολιστών και δεξιοτεχνών του σαξοφώνου της (του τενόρο John Gilmore, του άλτο Marshall Allen και του βαρύτονο Pat Patrick) η Sun Ra Arkestra έδωσε μια ξεχωριστή διάσταση στα πνευστά πρωταγωνιστικά στοιχεία μιας τζαζ σύνθεσης, μια διάσταση που σε στιγμές πιστεύεις ότι ξεκλειδώνει τα πιο μύχια μυστικά της φύσης και του σύμπαντος.

Σήμερα, 70 χρόνια μετά τη γέννησή της, η Sun Ra Arkestra συνεχίζει βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του αφρο-φουτουρισμού που πρέσβευσε ο ιδρυτής της δρέποντας τους καρπούς δεκαετιών αφοσιωμένου οράματος και καλλιτεχνικού στοχασμού. Αποτελείται από έναν πολύχρωμο θίασο μουσικών, χρησιμοποιεί πλήθος κρουστών και ασυνήθιστων οργάνων και είναι παγκοσμίως γνωστή για τις ζωντανές εμφανίσεις της, που συνδυάζει παραδοσιακή jazz με τραγούδι, χορό, ψαλμωδία και Afro-pageantry. Έχει ηχογραφήσει περισσότερα από 100 άλμπουμ, συμπεριλαμβανομένου του άλμπουμ Swirling του 2020, το οποίο ήταν υποψήφιο για βραβείο Grammy ως καλύτερη ηχογράφηση Big Band Jazz Ensemble. Υπό την ηγεσία του εμβληματικού Marshall Allen, η Arkestra συνεχίζει να προσβλέπει σε μια άοκνη διεύρυνση των καλλιτεχνικών ορίων, γυρίζοντας τον κόσμο, επικοινωνώντας και τιμώντας την πλούσια κληρονομιά της. 

Μια ακόμα τέτοια βόλτα στον κόσμο θα φέρει ξανά την ορχήστρα του μυθικού Sun Ra στην Αθήνα, στο CT Theater, στις 15 Μαΐου – ιδανική αφορμή για μια ακόμα βουτιά στην κρύπτη με τις ιστορίες της, δια στόματος, αναμνήσεων και πεποιθήσεων του βετεράνου, μέλους της Arkestra από το 1979, σαξοφωνίστα Knoel Scott.

O Sun Ra κάποτε είπε “Ι’ m not part of the history, I’m part of the mystery” Πώς διατηρεί και συνεχίζει η Sun Ra Arkestra τη μαγεία και την παράδοση αυτού του μυστηρίου;

Αυτό το μυστήριο συντηρείται και ενσωματώνεται στον τρόπο που επιλέγονται τα τραγούδια κατά τη διάρκεια ενός live, ενός set. Έχουμε ένα γενικό set list για τη διευκόλυνση όλων των νέων μελών – αλλά αυτό το set list δεν παίζεται ποτέ με την αρχική σειρά ενώ μπορεί κατά περίπτωση να «καλούμε» και οποιοδήποτε άλλο κομμάτι αυθόρμητα. Όλα έχουν να κάνουν με τη σύνδεση που αναπτύσσεται σε πραγματικό χρόνο μεταξύ της ορχήστρας και του κοινού όπως την αντιλαμβάνεται ο Μαέστρος. Κάποιες φορές μπορεί να ξεφύγει εντελώς από το «σενάριο» αν ένα κομμάτι εμφανιστεί στη συνείδησή του, ζητώντας να παιχτεί. Άλλες φορές κάποιος από το κοινό φωνάζει μια παραγγελιά, άλλες πάλι ένα μέρος της ορχήστρας έχει την έμπνευση να προτείνει να παίξουμε κάτι συγκεκριμένο. Σε οποιαδήποτε από αυτές τις περιπτώσεις αν αυτό που συμβαίνει είναι σύμφωνο με το πνεύμα του Ra εκείνη τη στιγμή γίνεται αποδεκτό.

Αυτό είναι το μυστήριο, να μην ξέρουμε ακριβώς τι θα συμβεί κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας. Και αυτό επιτείνεται όταν παίζει ο Marshall Allen γιατί κανείς δεν ξέρει τι θα κάνει…ή πότε θα το κάνει. Αν θα παίξει κάποιο όργανο ή θα αποφασίσει να διευθύνει προσωπικά την ορχήστρα για λίγο.

Ποιο ήταν το πιο εκπληκτικό ή επιδραστικό πράγμα που διδαχτήκατε από τον Sun Ra – όχι μόνο μουσικά, αλλά και πνευματικά, φιλοσοφικά;

O Sun Ra συνήθιζε να εξηγεί τους λόγους πίσω από κάποιες από τις πεποιθήσεις του. Αργότερα συνειδητοποίησα ότι τις εξηγούσε για το από κάτω κείμενο ήταν κάτι που κι εμείς, τελικά, κατείχαμε.

Θυμάμαι ένα περιστατικό…Η Arkestra θα έπαιζε σε έναν εξωτερικό χώρο προς τα πάνω της πολιτείας της Νέας Υόρκης – ήταν η τρίτη νομίζω ή η τέταρτη συναυλία μου με τον Sun Ra. O ουρανός ήταν γεμάτος σύννεφα, σαν να ήταν έτοιμος να βρέξει από στιγμή σε στιγμή. Η Arkestra αυστοασχεδίαζε πάντα κάτι πριν την είσοδο του Sun Ra. Οπότε μπαίνω με ένα solo κατά τη διάρκεια αυτής της ρουτίνας και κάνω μια αναφορά στο “Stormy Weather” στο solo μου. Με το που το κάνω αυτό ξεκινάει καταρρακτώδης βροχή. Βγαίνει ο Sun Ra και παίζουμε το set του κάτω από το υπόστεγο της σκηνής ενώ ο κόσμος στεκόταν στη βροχή και άκουγε…δεν έκανε καμία κίνηση να βρει κάπου να προφυλαχτεί από τη βροχή, ήταν εντελώς βυθισμένος στη μουσική χωρίς να τον νοιάζει τίποτα. Μετά το τέλος του πρώτου μέρους η μπάντα χαλάρωνε στο green room περιμένοντας το δεύτερο μέρος. Ο Tyrone Hill ήρθε προς το μέρος του και μου λέει «Έι, Noel, καλά θα κάνεις να πας να δεις τον Sun Ra. Είναι έξαλλος μαζί σου». Σκέφτηκα ότι δεν είχα κάνει τίποτα, γιατί να είναι έξαλλος μαζί μου; Και πάω να τον δω.

« - Έμαθα ότι είσαι έξαλλος μαζί μου…Τι έκανα;
Ναι, έχω θυμώσει μαζί σου!
Τι έκανα Sun Ra;
Έκανες να βρέξει!
Τι;
Έπαιξες το “Stormy Weather”!»

Έχω καθηλωθεί από την οργή του Sun Ra και τη συνειδητοποίηση της αθώας κατάχρησης της προσωπικής μου μουσικής δύναμης. Ζήτησα ένα σωρό συγγνώμες και βιάστηκα να φύγω από κοντά του – η παρουσία του έβραζε. Αλλά κάτι με «έτρωγε» και αφού ξανασκέφτηκα την απερισκεψία μου γύρισα πίσω στον Sun Ra.

«Με συγχωρείς Sun Ra. Τι θα έπρεπε να παίξω δηλαδή;», τον ρώτησα. Με κοίταξε σαν να ήμουν ο πιο χαζός άνθωπος στον πλανήτη. «Το “Blue Skies”!»

Μετά το διάλειμμα κατά το οποίο έβρεχε καρεκλοπόδαρα η ορχήστρα έπαιξε πάλι ένα ζέσταμα για την είσοδο του Sun Ra και το solo μου ήταν το πρώτο στη σειρά, Σηκώθηκα κι έπαιξα το “Blue Skies”. Και η βροχή σταμάτησε αμέσως. Μέχρι να επιστρέψει ο Sun Ra στη σκηνή είχε επιστρέψει και ο ήλιος και παίξαμε το δεύτερο μέρος με λιακάδα.

Από εκείνη τη μέρα δεν μπορώ να θυμηθώ στιγμή που η Arkestra αναγκάστηκε να παίξει με βροχή. Η βροχή πάντα σταματούσε για εμάς. Ακόμα και όταν έπαιζα μόνος μου σε κάποιον κλειστό χώρο πάντα συνήθιζα να παίζω το “Blue Skies” για να εμποδίσω τη βροχή για όσο θα έπαιζα. Ο Sun Ra μου έκανε αυτό το δώρο, με έκανε να συνειδητοποιήσω αυτή τη δύναμη που κατέχω, την οποία δεν θα είχα ανακαλύψει διαφορετικά.

Πολλοί βλέπουν στο πρόσωπο του Sun Ra έναν προφήτη του αφροφουτουρισμού πριν καν υπάρξει αυτός ο όρος. Με ποιον τρόπο συνεχίζει και εξελίσσει η Sun Ra Arkestra αυτό το όραμα και πώς πιστεύετε ότι θα αντιδρούσε ο ίδιος στην αναγνώριση που έχουν βρει οι προφητείες του σήμερα;

H Arkestra ιδρύθηκε ως ένα σύνολο Αφροαμερικανών ανδρών μουσικών, με τη συμμετοχή μίας ή περισσότερων Αφροαμερικανών τραγουδιστριών και χορευτριών. Ο Sun Ra διεύρυνε αυτό το σύνολο ώστε να περιλαμβάνει μέλη της αφρικανικής διασποράς, από την Αίγυπτο, τη Γκάνα, τη Βραζιλία, την Κούβα και την Ονδούρα. Σύμφωνα με τον λαογράφο του χορού του Χάρλεμ, Ray McKethan, η σύνθεση της Arkestra είναι ένα πολιτισμικό «στιφάδο», στο οποίο κάθε μέλος εκπροσωπεί διαφορετικές αφρικανικές φυλές που μεταφέρθηκαν στο δυτικό ημισφαίριο μέσω του διατλαντικού δουλεμπορίου, περιλαμβάνοντας και εκείνους που ήταν ιθαγενούς καταγωγής.

Τα σημερινά μέλη της Arkestra συνεχίζουν με συνέπεια το όραμα του Sun Ra. Ωστόσο, οι τρόποι ζωής των μελών δεν ακολουθούν απαραίτητα το όραμα του Sun Ra, καθώς στην πλειονότητά τους είναι απλώς επαγγελματίες μουσικοί... μερικοί με δικές τους οικογένειες που πρέπει να στηρίξουν. Ορισμένα μέλη δεν πίνουν ούτε καπνίζουν, ενώ άλλα ζουν πιο ελεύθερα. Υπό την ηγεσία του Μαέστρου Allen, το επίκεντρο της Arkestra είναι αποκλειστικά η ΜΟΥΣΙΚΗ του Δημιουργού... με κάθε μέλος να καλείται να επεξεργαστεί μόνο του τη ζωή του και τη σχέση του με τον Δημιουργό... Ο Sun Ra δεν είναι πλέον εδώ για να προσφέρει περαιτέρω καθοδήγηση.

Κι όμως, η κοινοτική αντίληψη του Sun Ra αναγνωρίζεται στο πνεύμα συνεργασίας και συντροφικότητας που μοιράζονται τα παρόντα μέλη σε κάθε πρόβα και εμφάνιση. Ο δεσμός των παλιών μελών είναι μια μοναδική σύνδεση πέρα από περιγραφή, που προέκυψε από πάνω από 30 χρόνια ταξιδιών και συγκατοίκησης σε δύσκολες εποχές στον δρόμο. Το όραμα του Sun Ra διατηρείται στις ερμηνείες των τραγουδιών, της ποίησης και των στίχων του, όπως παρουσιάζονται στις σύγχρονες εμφανίσεις.

Το προφανές κενό μεταξύ της βιωματικής κατανόησης και του «προσποιούμαι ότι καταλαβαίνω» γεφυρώνεται από το Πνεύμα του Ra, που διαπερνά όλες μας τις δραστηριότητες παρά την έλλειψη πλήρους συνείδησης του Ra. Αυτή είναι η μοναδική ποιότητα που αψηφά την κατανόηση. Ότι το Πνεύμα του Sun Ra μας συνοδεύει σε κάθε εμφάνιση. Με λίγα λόγια, η Arkestra – και εγώ μαζί – είμαστε ανίκανοι να εκπροσωπήσουμε τον Sun Ra. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να παίξουμε τη Μουσική του, η οποία, de facto, εκπροσωπεί τις αρχές του.

Και όχι. Δεν πιστεύω πραγματικά ότι ο Sun Ra είναι ευχαριστημένος με αυτό που έχει γίνει η Arkestra... ένα πακέτο διασκέδασης για να απολαμβάνει η εύπορη τάξη. Ωστόσο, αισθάνομαι ότι η ειλικρινής προσπάθειά μας να παίξουμε τη μουσική του Δημιουργού τον κατευνάζει... και έτσι το Πνεύμα του συνοδεύει τις εμφανίσεις μας.

O Sun Ra κατήργησε πολλά σύνορα – μουσικά, πνευματικά, σύνορα αντίληψης. Πώς συνεχίζετε αυτό το έργο;

Καλλιτεχνικά συνεχίζω να γράφω μουσική και ασχολούμαι με νέες ενορχηστρώσεις της δουλειάς του. Και απορρίπτω κάθε αρνητικότητα και υπόθεση που στρέφεται προς εμένα, είτε μέσω βλέμματος, λόγου, υπονοουμένου ή πράξης, καθώς κατανοώ ότι είμαι παιδί του Υψίστου και έχω μια αποστολή σε αυτόν τον πλανήτη.

Στη δουλειά του Sun Ra υπάρχουν έντονες αντιθέσεις: επιστήμη και μυθολογία, δομή και χάος. Πώς επιτυγχάνετε την επιθυμητή ισορροπία παίζοντας και δουλεύοντας με αυτή τη μουσική;

Αναζητώντας πάντα την πηγή του ήχου.

H Sun Ra Arkestra φάνταζε πάντα πολλά περισσότερα από μια μπάντα – μια φιλοσοφία, ένας τρόπος ζωής. Πώς έχει διαμορφώσει η ζωή στην ορχήστρα τις ζωές σας εκτός μουσικής;

Η δέσμευση στις αρχές του Sun Ra είναι μια πρόκληση που καλωσορίζω κάθε μέρα. Η επιθυμία να το πράξω με έκανε να γίνω ισόβιος μαθητής του Marshall Allen. Η αφοσίωσή μου στη μουσική του Sun Ra με ώθησε να δεσμευτώ να γίνω καλύτερος άνθρωπος, καλύτερος γονιός, καλύτερος παππούς Το παράδειγμα του Marshall Allen μου έδωσε ένα σχέδιο που μπορώ να μελετήσω.

Πολλά παραπάνω από απλά κοστούμια φαντάζουν και τα κοστούμια που φοράτε, γεμάτα τόσους συμβολισμούς και νόημα – δεν είναι απλές αμφιέσεις, μοιάζουν να έχουν οργανικό ρόλο σε αυτό που συμβαίνει, έτσι δεν είναι;

Έτσι είναι, είναι μέρος της γενικότερης προσπάθειας μας να ζωγραφίσουμε το άπειρο με την όραση και τον ήχο. Δεν είναι κοστούμια, είναι οι στολές μας.

Πώς υποδέχεστε και εισάγετε νέα μέλη στην ορχήστρα και στο σύμπαν του Sun Ra; Υπάρχει κάποιο «τελετουργικό»;

Με την πρόβα – το μόνο τελετουργικό είναι η πρόβα.

Η φράση ‘Space is the Place” λετουργεί τόσο ως μάντρα όσο και ως μανιφέστο. Τι σημαίνει αυτή η φράση για εσάς σήμερα;

Ότι μπορώ να αλλάξω το πεπρωμένο μου. Να επιλέγω πάντα μια εναλλακτική οδό.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση σε όλη αυτή τη διαδρομή, στην υπηρεσία του οράματος και της αποστολής του Sun Ra;

Για εμένα όλο αυτό ήταν η πρόκληση. Ένα κάλεσμα με ενσωματωμένη μια τεράστια ευθύνη. Μια αδύνατη αποστολή. Απλώς πάντα έκανα και κάνω αυτό που πρόσταζε Sun Ra και ο Marshall Allen. Κάνε το αδύνατο! Κάνε το αδύνατο δυνατό!

Κοιτώντας πίσω, κοιτώντας μπροστά. Τι νομίζετε ότι θα έλεγε ο Sun Ra αν έβλεπε την ορχήστρα του στο σήμερα να συνεχίζει;

«Έγραψα τη Μουσική για τον 21ο αιώνα. Η Sun Ra Arkestra συνεχίζει αυτό που σχεδίασα. Κάνουν δυντό το αδύνατο»