Τον ανακαλύψαμε σχετικά αργά, όταν όλα τα διεθνή Μέσα εκδήλωναν με κάθε τρόπο τον ενθουσιασμό τους για τον Έλληνα φωτογράφο που φιγουράριζε στη λίστα των Magnum Expression Awards.
Τα στιγμιότυπά του από το Lexington, το Greenwich Village, το Broadway, το Upper East Side, την Times Square, από κάθε γωνιά του Μεγάλου Μήλου, ανακαλούν τις καλύτερες στιγμές του Garry Winogrand, του Bruce Davidson, του Christophe Agou και των υπόλοιπων σπουδαίων φωτογράφων δρόμου της Αμερικής.
Δημήτρη Μέλλο, σπούδασες φιλοσοφία και ψυχολογία. Με τέτοια εφόδια, πώς στην ευχή τα βροντά κανείς όλα και αφοσιώνεται στη φωτογραφία;
Στην πραγματικότητα δεν έχω εγκαταλείψει την άλλη μου καριέρα. Αυτή τη στιγμή είμαι στην τελική φάση για το διδακτορικό μου στην Κλινική Ψυχολογία και βγάζω τα προς το ζην εργαζόμενος ως ψυχολόγος. Η φωτογραφία ως σοβαρή ενασχόληση προέκυψε σχετικά πρόσφατα, πριν 4-5 χρόνια. Ακόμη αποτελεί για μένα επισήμως πάρεργο, παρότι της αφιερώνω μέγιστο ποσοστό χρόνου και ενέργειας.
Πότε ξεκίνησες να βγάζεις φωτογραφίες; Ποιος σου κέντρισε το ενδιαφέρον για το αντικείμενο;
Ξεκίνησα από παιδί, 8 ή 9 χρονών, όταν έπεσε στα χέρια μου μια Kodak Instamatic που έφερε μια μέρα σπίτι ο πατέρας μου. Γρήγορα έγινε σαφές ότι κάτι με ωθούσε ενστικτωδώς προς τη φωτογραφία. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι συνήθως δεν είχα φιλμ στη μηχανή, αλλά και πάλι γυρνούσα με τη μηχανή στο χέρι και «τραβούσα φωτογραφίες». Επομένως δεν ήταν το αποτέλεσμα, αλλά η ίδια η φωτογραφική διαδικασία που με προσέλκυε.
Ποιες είναι οι επιρροές σου; Όχι απαραιτήτως φωτογραφικές.
Μεγάλη μου αγάπη ήταν και παραμένει η φωτογραφία δρόμου, δημιουργοί όπως οι Garry Winogrand, Lee Friedlander, William Klein, Alex Webb, Bruce Davidson, Bruce Gilden, αλλά και ο Koudelka, ο Cartier-Bresson, ο Ray Metzker και πολλοί άλλοι ακόμα. Είμαι σίγουρος ωστόσο ότι η ματιά μου έχει καλλιεργηθεί -όχι απαραίτητα συνειδητά- και από τον κινηματογράφο, καθώς είμαι μανιώδης θεατής. Κατά τα άλλα, το σύνολο των αναφορών και της καλλιέργειας κάποιου σίγουρα καταλήγει κάπως να επηρεάζει την καλλιτεχνική δημιουργία, οπότε θα συμπεριελάμβανα στις αναφορές μου τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική.
Τι ποσοστό του χρόνου σου καταλαμβάνει η φωτογραφία;
Καλώς ή κακώς, είμαι εξαρτημένο άτομο! Όποτε έχω λίγο ελεύθερο χρόνο τρέχω έξω να φωτογραφίσω.
Ζεις μόνιμα στη Νέα Υόρκη. Ήταν επαγγελματική επιλογή η μετακίνησή σου; Ένιωσες κάποιο τέλμα στην Ελλάδα; Τι ακριβώς συνέβη;
Οι λόγοι της μετακίνησής μου ήταν εν μέρει επαγγελματικοί, εφόσον ήρθα εδώ για να κάνω το διδακτορικό μου. Ωστόσο, η αγάπη μου για τη φωτογραφία δρόμου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιλογή της Νέας Υόρκης. Όπως προανέφερα, οι βασικές φωτογραφικές αναφορές μου ήταν οι μεγάλοι φωτογράφοι που έδρασαν στη Νέα Υόρκη κυρίως στη δεκαετία του ’60. Παράλληλα, προτού μετακινηθώ, η ενασχόλησή μου με τη φωτογραφία είχε ατονήσει εντελώς και έψαχνα να βρω έναν τρόπο να τη φρεσκάρω. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι αν βρεθώ στη Νέα Υόρκη, η πόλη μπορεί να με ενέπνεε και να γινόμουν επιτέλους σοβαρός φωτογράφος. Όπως και συνέβη. Ο τρίτος λόγος που αποφάσισα να έρθω εδώ έχει δυστυχώς να κάνει, όπως υποψιαστήκατε, με την επιθυμία να φύγω από την Ελλάδα. Τώρα τελευταία, που η χώρα έχει φτάσει στο σημείο που είναι, διαβάζω άπειρα σχόλια στις εφημερίδες σχετικά με τη γενικευμένη ανομία που διακρίνει την κοινωνία μας. Εκπλήσσομαι, γιατί το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινούργιο, αλλά πριν λίγα χρόνια κανείς δε μιλούσε γι’ αυτό. Ωστόσο, πιθανώς λόγω χαρακτήρα, αυτό το χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας, η κουλτούρα της ανομίας και του τσαμπουκά, η παντελής έλλειψη ενός «κοινωνικού συμβολαίου» και του σεβασμού στον συμπολίτη, ήταν ανέκαθεν κάτι που μου ήταν αφόρητο. Και επειδή είχα βαρεθεί να έχω συνέχεια νεύρα με αυτά που έβλεπα γύρω μου, είπα να τα μαζέψω και να φύγω. Και πραγματικά, εδώ στη Νέα Υόρκη έχω βρει την ηρεμία μου! Λυπάμαι που το λέω, είναι πραγματικά θλιβερό να χαίρεται κάποιος που είναι μακριά από τη χώρα που μεγάλωσε.
Οι απόψεις για το editing είναι τόσο πολυάριθμες όσο και οι φωτογράφοι. Η φωτογραφία δρόμου ωστόσο διέπεται από μια ακόμη αυστηρότερη ορθοδοξία, πολλοί κοινωνοί της είναι πουρίστες σε σημείο να αφορίζουν όχι απλώς το ρετούς, αλλά έστω και ένα στοιχειώδες κροπάρισμα. Τι λες εσύ πάνω σε αυτό;
Κατά τη γνώμη μου, δεν έχει νόημα να είναι κανείς πουρίστας απλώς από ψυχαναγκασμό ή προκειμένου να βαυκαλίζεται με την ιδέα ότι είναι καλύτερος φωτογράφος ή ανώτερος άνθρωπος από άλλους λόγω της ασκητικής του στάσης. Μια τέτοια στάση μπορεί να μην είναι τίποτε άλλο από ελάχιστα συγκεκαλυμμένος ναρκισσισμός. Ωστόσο, πιστεύω ακράδαντα ότι, προκειμένου να ασκήσει κανείς καλά οποιαδήποτε τέχνη, είναι σημαντικό να μάθει να κινείται και να λειτουργεί εντός ενός αυστηρού πλαισίου που του επιβάλλει το εκάστοτε καλλιτεχνικό μέσο. Αν, για παράδειγμα, είσαι γλύπτης, πρέπει να μάθεις να συμβιβάζεσαι με τις ιδιότητες του υλικού με το οποίο δουλεύεις. Η πέτρα είναι σκληρή, δεν είναι πλαστελίνη. Ή, για να το πω αλλιώς, μόνο αν μάθεις να λειτουργείς εντός των κανόνων του μέσου, θα μπορέσεις ίσως μελλοντικά να τους υπερβείς. Επομένως, όσον αφορά στο κροπάρισμα: νομίζω είναι απόλυτα σημαντικό κάποιος που μαθαίνει να φωτογραφίζει να μάθει να καδράρει. Η αυτοπειθαρχία μπορεί εν τέλει να αποβεί πολύ απελευθερωτική. Τονίζω ότι δεν είμαι οπαδός του αυτομαστιγώματος χωρίς λόγο, αλλά είμαι απόλυτα ενάντιος στις σοβαρές αλλοιώσεις της εικόνας. Για μένα, η φωτογραφία είναι πάνω από όλα μια κατάφαση στον εξωτερικό κόσμο. Είναι η επιβεβαίωση της εξωτερικής πραγματικότητας στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο που βρέθηκε ο φωτογράφος. Προσωπικά, η οποιαδήποτε παραμόρφωση της πραγματικότητας αυτής στο post-processing μου είναι απεχθής, και μάλιστα όχι απλώς ως καλλιτεχνική αλλά ως υπαρξιακή στάση. Υποδηλώνει έλλειψη σεβασμού προς τον εξωτερικό κόσμο, που υπάρχει και θα συνεχίσει να υπάρχει και χωρίς την παρουσία του φωτογράφου.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση του να κυκλοφορείς κάθε μέρα στους δρόμους και να φωτογραφίζεις αγνώστους;
Για μένα, η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν και είναι η υπέρβαση των προσωπικών μου ενδοιασμών. Υπό μια έννοια η φωτογραφία δρόμου είναι μια μικρή εισβολή στον προσωπικό χώρο αγνώστων ανθρώπων, και ειδικά όταν ξεκίνησα, αισθανόμουν πολύ ενοχικά, πέραν της ανασφάλειας για τυχόν επιθετικές αντιδράσεις. Όπως, βέβαια, μου είπε μια μέρα ο μεγάλος φωτογράφος Alex Webb, στην κλίμακα επιθετικών συμπεριφορών στις οποίες επιδίδεται το ανθρώπινο είδος, η φωτογραφία δρόμου τοποθετείται μάλλον χαμηλά.
Ποιος χρειάζεται τη φωτογραφία δρόμου; Η αξία της είναι μηδαμινή στην καλλιτεχνική κλίμακα αξιών.
Δε θα διαφωνήσω, όντως κανείς δεν τη χρειάζεται. Δεν είναι χρηστική φωτογραφία. Αλλά με αυτή την έννοια, το μεγαλύτερο μέρος της τέχνης είναι άχρηστο.
Το όνομά σου συγκαταλέγεται ανάμεσα στους φιναλίστ του περιώνυμου Magnum Expression Award. Τι σημαίνει αυτή η διάκριση για την καριέρα σου;
Έχω διακριθεί και σε άλλους σημαντικούς διαγωνισμούς, όπως το ακόμα πιο σημαντικό Fotovisura Grant. Και πάλι, για μένα, η μεγαλύτερη ικανοποίηση έχει να κάνει με το γεγονός ότι η φωτογραφία δρόμου δεν είναι πια τόσο της μόδας όσο παλιά και οι δουλειές που συνήθως βραβεύονται είναι περισσότερο ρεπορταζιακού χαρακτήρα. Είναι συνήθως θέματα που συγκινούν ή συγκλονίζουν με κάποιο τρόπο, ή που έχουν ένα στοιχείο εξωτισμού. Η φωτογραφία δρόμου είναι, κυριολεκτικά, φωτογραφία από το τίποτα. Είναι η φωτογραφία των μικρών στιγμών. Επομένως, το να βλέπω ότι, παρά το φαινομενικά ασήμαντο της θεματολογίας μου, η δουλειά μου διακρίνεται σε τέτοιους διαγωνισμούς μου δίνει διπλή χαρά, γιατί αντιλαμβάνομαι ότι αυτό δεν οφείλεται στη θεματολογία μου, αλλά στη δύναμη των εικόνων.
Τρως μπλοκαρίσματα; Υπάρχουν μέρες που να μη σου βγαίνει τίποτα; Φαντάζομαι ότι στην candid φωτογραφία αυτοί οι κίνδυνοι είναι πολλαπλάσιοι. Πώς τους αντιπαρέρχεσαι;
Βέβαια, συνεχώς. Πάλι από κουβέντα με τον Alex Webb: «Η φωτογραφία δρόμου είναι 99% αποτυχία, και ακόμα και το 1% που πετυχαίνει, υφίσταται κατά το 95% απόρριψη από τους εκδότες ή την αγορά». Στη φωτογραφία δρόμου δεν ελέγχεις σχεδόν καμία παράμετρο, πέραν του κάδρου και του πότε θα πατήσεις το κουμπί. Οπότε η αποτυχία είναι μάλλον ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Άρα, απλώς συνεχίζεις και ελπίζεις. Υπάρχει μια υπέροχη φράση του Μπέκετ: «Try again. Fail again. Fail better».
Μπορείς να μας δώσεις δέκα σύντομους κανόνες για τη φωτογραφία δρόμου;
Θα προτιμούσα να παραθέσω κάποια αποφθέγματα. Dorothea Lange: «Η κάμερα είναι ένα εργαλείο που σε μαθαίνει πώς να βλέπεις χωρίς την κάμερα». Και όπως είπε ο μεγάλος κριτικός της φωτογραφίας John Szarkowski για τον αγαπημένο μου φωτογράφο, τον Garry Winogrand, «φιλοδοξία του δεν ήταν να κάνει καλές φωτογραφίες, αλλά μέσω της φωτογραφίας να γνωρίσει τη ζωή». Αυτός είναι τελικά και ο μόνος κανόνας που αξίζει τον κόπο να ακολουθείται χωρίς παρέκκλιση.
16°
