Η Pace Gallery και η The Intermission στον Πειραιά διοργανώνουν έκθεση αναδρομικού χαρακτήρα του Ελληνοαμερικανού καλλιτέχνη Λουκά Σαμαρά με έργα που καλύπτουν το ευρύ και πολυμορφικό του έργο
Ο ελληνοαμερικανός Λουκάς Σαμαράς(1936-2024), μια από τις πλέον ιδιότυπες και αναγνωρίσιμες μορφές της μεταπολεμικής τέχνης, «επιστρέφει» στο ελληνικό κοινό —μετά από 20 χρόνια— στην γκαλερί Intermission στον Πειραιά, σε συνεργασία με την Pace gallery της Νέας Υόρκης. Παρότι ο Σαμαράς ανήκει στον μεταμοντερνισμό και αναγνωρίζεται πλέον η διεθνής συμβολή του, ξεδιαλέξαμε τα πιο χαρακτηριστικά έργα από τις δύο πιο πρόσφατες εκθέσεις του στη χώρα μας, όπου εντοπίσαμε στοιχεία «ελληνικότητας».
Πριν από 20 χρόνια παρουσιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη το έργο «MirrorStructure (Embrace)» (1991-2005): πρόκειται για μια εγκατάσταση από καθρέφτες, στην οποία ο θεατής καλείται να εισέλθει μόνος του, βλέποντας το είδωλό του να πολλαπλασιάζεται στο άπειρο, χάνοντας κάθε έννοια βαρύτητας και ερχόμενος αντιμέτωπος με τη ναρκισσιστική συνήθεια του κοιτάγματος στον καθρέφτη.
Ωστόσο, το καθρέφτισμα στο έργο του Σαμαρά, εμπεριέχει βία και απειλή, τη στιγμή που ο θεατής βλέπει τον εαυτό του να εξαϋλώνεται, όπως συμβαίνει στη βυζαντινή αγιογραφία και στη θέση του ειδώλου του να κυριαρχεί το φως και η χρωματική ψυχεδελική απεικόνιση της κατακερματισμένης μορφής του, παραπέμποντάς μας σε δύο άκρα: αφενός σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης με πελώριες ντισκομπάλες —κατασκευασμένες από μικροσκοπικούς καθρέφτες— αφετέρου σε μια αναζήτηση «ιερής» ενδοσκόπησης και ανάγκη εύρεσης ισορροπίας, εσωτερικής και εξωτερικής, όπως συμβαίνει σε τόπους διαλογισμού. Στο συγκεκριμένο έργο δεν υπάρχει η έννοια του κοινωνικού φύλου. Η ανθρώπινη μορφή πολλαπλασιάζεται στο άπειρο μέσω των αντανακλάσεων του ειδώλου της και ο θεατής καλείται να έχει ενεργό ρόλο στη συμμετοχή του έργου, μετατρέποντας ο ίδιος τον εαυτό του σε περφόρμερ-ισορροπιστή, αφού οφείλει να συγκεντρωθεί στο κέντρο του, για να μη χάσει τον προσανατολισμό του.
Λεπτομέρεια του «Mirrored (Hebraic) Embrace». Selfie, ΕΜΣΤ, Αθήνα, καλοκαίρι 2023.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζει το πώς ο Σαμαράς αντιμετωπίζει το μέγεθος της ανθρώπινης μορφής που εισέρχεται στην εγκατάστασή του, λέγοντας: Οι άνθρωποι ζωγραφίζουν με το σώμα τους όταν μπαίνουν σε αυτό. Επιθεωρούν τον εαυτό τους, «ζωγραφίζουν» τον εαυτό τους, φτιάχνουν ορνιθοσκαλίσματα. Ύστερα φεύγουν και μαζί φεύγουν και τα ορνιθοσκαλίσματα. Κάτι σαν ακαριαία διαγραφή1.
Mirrored (Hebraic) Embrace. Κατασκευή από μέταλλο, ξύλο, καθρέφτες και κόλλα, 2.75 * 5.25 * 5.25μ. Υλοποιήθηκε από το Ίδρυμα Ιωάννου Φ.Κωστόπουλου και αφιερώθηκε από τον καλλιτέχνη στους Εβραίους της Καστοριάς την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αναδρομική έκθεση, Αθήνα, 2005. Κατερίνα Κοσκινά, Λουκάς Σαμαράς, Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί, εκδ. Τα Νέα, 2009, σελ.24. Σήμερα ανήκει στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Πράγματι, το Σώμα έχει τον πρώτο λόγο. Στην κλασική αρχαιότητα, ένας θεατής του Παρθενώνα, νιώθει το σώμα του ως κάτι υπαρκτό, σε κλίμακα που «χωράει» στο μνημείο, ενώ το ανθρώπινο πόδι αποτελεί την καθιερωμένη μονάδα μέτρησης, πολύ πριν χρησιμοποιηθεί το μετρικό σύστημα. Αντιθέτως, σε έναν γοτθικό ναό, ο θεατής νιώθει μικροσκοπικός σαν μυρμήγκι μπροστά στο πελώριο αρχιτεκτόνημα, ενώ στα μικροσκοπικά εκκλησάκια της Μάνης, όπου η πόρτα είναι χαμηλότερη από το ύψος του ανθρώπου, ο θεατής αναγκάζεται να «ταπεινωθεί», σκύβοντας αναγκαστικά το κεφάλι για να ενσωματωθεί στο χώρο. Ο Σαμαράς δημιουργεί έντονα συναισθήματα στον θεατή που θα εισέλθει στην εγκατάστασή του ώστε να τον αναγκάσει με τη βία, να λάβει αποφάσεις: πού θα πατήσει, ποια διαδρομή θα διαλέξει να ακολουθήσει, πώς νιώθει ο ίδιος για το σώμα του. Στο «Mirrored Embrace» νιώθουμε ρευστοί, όπου ο καθρέφτης μας παραπέμπει στο στοιχείο του νερού ως υλικό κάθαρσης. Ίσως να πρόκειται για ένα είδος «Βάπτισης» αφού ο Σαμάνος Σαμαράς μας απογυμνώνει ψυχικά κατά την περιήγηση στο εσωτερικό της εγκατάστασης, ταξιδεύοντάς μας τόσο στην αρχαία Ελλάδα, όσο και στο Βυζάντιο.
Λουκάς Σαμαράς: Από το Κοτετσόσυρμα στη Μαντάμ Σουσού
Κοσμήματα. Προσωπική φωτογραφία στην γκαλερί Intermission, 25.09.2025
Πρόκειται για έργα που πραγματοποίησε στη Νέα Υόρκη όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Ένα από τα βραχιόλια ανιχνεύεται το 1963, όταν ο Σαμαράς έκανε κάποια βραχιόλια από καρφίτσες και νήμα σε πλαστικό ως δώρα εμπνευσμένα από έναν ελληνικό χαρακτήρα της δεκαετίας του 1940, τη Μαντάμ Σουσού, η οποία ζούσε σε άθλια κατάσταση με ψευδαίσθηση μεγαλοπρέπειας. Ο χαρακτήρας που θυμάται ο Σαμαράς δείχνει τη Μαντάμ Σουσού να φοράει μια ζώνη με καρφιά σε ένα μετρό γεμάτο κόσμο2.
Κοσμήματα. Προσωπική φωτογραφία στην γκαλερί Intermission, 25.09.2025
Toν Σεπτέμβριο του 1996, όταν ο Λουκάς Σαμαράς έκλεισε τα εξήντα, κατασκεύασε για τον εαυτό του ένα χρυσό δαχτυλίδι με σμαράγδια. Τα επόμενα δύο χρόνια δούλεψε επάνω σε μια ενότητα κοσμημάτων κατασκευάζοντάς τα με συρματόπλεγμα, χυτά με κερί. Ο Σαμαράς πέρασε δύο χρόνια δημιουργώντας χρυσά κοσμήματα, μοντελοποιώντας τα πρώτα σε συρματόπλεγμα και στη συνέχεια χυτεύοντάς τα σε συμπαγές χρυσό 22 καρατίων. Η χρήση του συρματoπλέγματος (με τις τρύπες γεμισμένες με παχύ χρώμα πριν από τη χύτευση) αντιπαραβάλλει το ταπεινό, «χαμηλής ποιότητας» υλικό του συρματοπλέγματος με το «υψηλής ποιότητας» υλικό του χρυσού, με την ιστορική του σημασία και τους συνειρμούς πλούτου που φέρει. Τα κομμάτια είναι τόσο βαριά που ο χρήστης παραμένει συνειδητός του βάρους τους, προσφέροντας τόσο ευχαρίστηση όσο και πόνο, μια παράδοση από τα αρχαία τελετουργικά κοσμήματα, που συνάδει με τη θεματική εξερεύνηση του Σαμαρά για το ανθρώπινο Σώμα και τις αισθήσεις του, καθόλη τη διάρκεια της διαδρομής του. Μία παρουσίαση της συλλογής του με 508 περιδέραια, διαταγμένα ανά χρώμα σε μια ενιαία γραμμή, πραγματοποιήθηκε γύρω από τους χώρους της γκαλερί Pace της Νέας Υόρκης, το 1997. Σήμερα, στην γκαλερί Intermission σε συνεργασία με την Pace gallery, το ελληνικό κοινό μπορεί να δει για πρώτη φορά από κοντά ορισμένα από αυτά τα κοσμήματα.
Κοσμήματα. Προσωπική φωτογραφία στην γκαλερί Intermission, 25.09.2025
Ο Λουκάς Σαμαράς γεννήθηκε στην Καστοριά το 1936 και μετακινήθηκε στη Νέα Υόρκη με τη μητέρα του όταν ήταν 13 ετών, με σκοπό να συναντήσουν τον πατέρα του ο οποίος εργαζόταν εκεί ως γουνοποιός. Η εργοβιογραφία του κινείται μεταξύ Μητρόπολης και περιφέρειας, παρουσιάζοντας σύνδεση ζωής και τέχνης καθόλη τη διάρκεια της πορείας του. Οι αναφορές του στην Ελλάδα ξεκινούν ήδη από νωρίς, με έργα στα οποία διακρίνουμε αντικατοπτρισμούς και λαβυρίνθους -όπως παρουσιάζονται στην αρχαία Ελλάδα- με το Σώμα ως κύριο υλικό, χωρίς να λείπουν οι αναφορές στον λαϊκό πολιτισμό, στην ελληνική πολιτική κατάσταση και στο φυσικό τοπίο της χώρας μας. Ο «τελευταίος Βυζαντινός» όπως ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του, δεν παραβλέπει τις διαρκείς συνδέσεις με τη βυζαντινή παράδοση τόσο στο έργο Mirrored (Hebraic) Embrace που παρουσιάσαμε, όσο και σε άλλες ενότητες δουλειάς που τον απασχόλησαν: Καρέκλες, Μωσαϊκά, Κοσμήματα, Κουτιά, Δείπνα, Βιβλία, Ανακατασκευές, νεοβυζαντινά ζωγραφικά πορτρέτα και φωτογραφικές απεικονίσεις (Sittings) όπου η φωτογραφία συναντά τη μαγεία και το βυζαντινό θέατρο. Ο διεθνής του χαρακτήρας προβάλλεται από την γκαλερί Pace της Νέας Υόρκης, χωρίς ιδιαίτερες αναφορές στα στοιχεία ελληνικότητας που ξεχωρίσαμε. Ο Λουκάς Σαμαράς ολοκλήρωσε την πλούσια εικαστική διαδρομή του στις 7 Μαρτίου 2024.
Info Η αναδρομική έκθεση Λουκά Σαμαρά με τίτλο «Master of the Uncanny» πραγματοποιείται στην γκαλερί Intermission στον Πειραιά, σε συνεργασία με την Pace gallery, έως τις 20 Δεκεμβρίου 2025.
Διεύθυνση: Πολυδεύκους 37Α, Πειραιάς, 18545
Ώρες λειτουργίας: (Κυ-Τρ κλειστά), Τετάρτη έως Σάββατο 12.00-20.00
Τηλ. 2104131504
Σημειώσεις
1. Kim Levin, Lucas Samaras, Harry N.Abrams, inc.publishers, New York, 1975, σελ.46. Μετάφραση ΕΜ 2. Kim Levin, Lucas Samaras, Harry N.Abrams, inc.publishers, New York, 1975, σελ.85
Από την αναδρομική του Κυριάκου Μορταράκου και τη μεγάλη έκθεση του Δημήτρη Σεβαστάκη στις επιζωγραφισμένες φωτογραφίες του Κώστα Λάκη και τους καλλιτεχνικούς αλγόριθμους του Τσαρλς Σάντισον
15°
