Πάρις Κούτσικος: Κάθε έργο-γράμμα διηγείται μια σουρεαλιστική ιστορία

Η ατομική έκθεση του Πάρι Κούτσικου με τίτλο «Letterdom», μια έκθεση αφιερωμένη στην κυριαρχία των γραμμάτων, εγκαινιάζεται σήμερα στην Γκαλερί Ιλεάννα Τούντα. Με αφορμή το συγκεκριμένο πρότζεκτ, μιλήσαμε μαζί του για το πώς εμπνεύστηκε τα έργα του και για το τι θα δούμε στην έκθεση.

Πάρις Κούτσικος: Συνέντευξη για το «Letterdom» στην Ιλεάννα Τούντα

Πώς εμπνεύστηκες τον τίτλο της έκθεσής σου; 
Ο τίτλος Letterdom ήταν ιδέα του Ίκαρου Μπαμπασάκη, ο οποίος έγραψε το εξαιρετικό κείμενο που πλαισιώνει την έκθεση. Κατά το freedom, boredom, kingdom. Μια κυριαρχία των γραμμάτων. Μια «πανδαισία γραμμάτων», όπως αναφέρει.

Η έκθεσή σου αποτελείται από 26 έργα, όσα και τα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου. Γιατί επέλεξες το λατινικό και όχι το ελληνικό αλβάβητο; Υπάρχουν μόνο γράμματα ή έχουμε και σύμβολα; (σημεία στίξης κ.λπ.)
Είναι 26 έργα διαστάσεων 42x28, 5cm, που απεικονίζουν τα 26 γράμματα του λατινικού αλφαβήτου, συν 2 έργα μεγαλύτερων διαστάσεων (65x92cm), που απεικονίζουν δύο λέξεις: «Dream» και «Away». Γιατί λατινικό και όχι ελληνικό; Ξέρω γω; Μου θυμίζει όταν ήμουν πιτσιρικάς και έπαιζα σε ροκ μπάντες και μας ρώταγαν «γιατί αγγλικό στίχο κι όχι ελληνικό;». Σε άλλα πρότζεκτ χρησιμοποιώ ελληνικούς χαρακτήρες (τους οποίους υπεραγαπώ, εννοείται).

Τα γράμματά σου συνθέτουν όλα μαζί κάποια ιστορία; Ή κάθε γράμμα δρα αυτόνομα και κουβαλά τα δικά του νοήματα;
Τα έργα είναι αυτόνομα. Σε κάθε γράμμα (έργο), ο θεατής βλέπει να εξελίσσεται και μία σουρεαλιστική ιστορία, χωρίς ιδιαίτερο νόημα.

Τα γράμματα είναι το στοιχειώδες σωματίδιο της γλώσσας. Ό,τι είναι το κύτταρο σε έναν οργανισμό. 

Μίλησέ μου λίγο για το κίνημα του Λεττρισμού, με το οποίο συνομιλείς μέσα από τα έργα σου. Έχεις γνωρίσει από κοντά κάποιον από τους εκπρόσωπούς του;
Η σχέση των έργων μου με τον Λεττρισμό είναι μάλλον τυχαία και αφορά τη δουλειά αυτή, κυρίως ως προς το concept και όχι την αισθητική του. Δεν είμαι πολύ ενήμερος γι’ αυτό το κίνημα, ούτε έχω γνωρίσει κάποιον από τους εκπροσώπους του. Δεν ξεκίνησα να σχεδιάζω αυτά τα έργα έχοντας ως έμπνευση ή ως αναφορά τους Λεττριστές. Αυτό συνέβη στην πορεία, όταν, ψάχνοντάς τους, είδα ότι, όπως κι εγώ, οι Λεττριστές μεταξύ άλλων χαρακτηριστικών τους, ανήγαγαν τα γράμματα σε στοιχεία-σύμβολα που μπορούν να αντιμετωπιστούν και εικαστικά. Είναι εμφανές στα έργα του Isidore Isou (1925-2007), ενός από τους κύριους εκπροσώπους του κινήματος, αλλά και άλλων. Είναι ενδιαφέρον το βιβλίο του «Les Journaux des Dieux» (1950), όπου στις σελίδες του τα κείμενα μετατρέπονται σε εικόνες με έντονα στοιχεία ντανταϊσμού.

Πώς εμπνέεσαι τις μορφές που εμφανίζονται πάνω στα γράμματά σου; Σου… μιλάνε –κατά μια έννοια– με εικόνες τα γράμματα;
Τα γράμματα είναι το στοιχειώδες σωματίδιο της γλώσσας. Ό,τι είναι το κύτταρο σε έναν οργανισμό. Πολλά γράμματα σχηματίζουν λέξεις, αυτές με τη σειρά τους φράσεις και έτσι καταλήγουμε στη γλώσσα. (Πολλές φορές βέβαια μπορεί να προκληθεί φλυαρία αλλά αυτό είναι άλλο θέμα!) Πάντα με ενδιέφερε το γεγονός ότι τα γράμματα, σε πολλές γλώσσες, είναι σύμβολα σχεδιασμένα με απλό σχετικά τρόπο (το «Α» είναι δύο τεμνόμενες διαγώνιες γραμμές και μια οριζόντια που τις ενώνει, το «Β» δύο ημικύκλια που τέμνονται πάνω σε μια κάθετη γραμμή, το «Ζ» δύο παράλληλες και μια διαγώνια κ.ο.κ.). Αυτό το γεγονός με βοήθησε ώστε πρώτον, να έχω μια βάση συνθετική και δεύτερον, το κάθε έργο να έχει και μια δεύτερη ανάγνωση: Μπορεί να γίνεται ένας χαμός από χιλιάδες λεπτομέρειες αλλά βλέπουμε ένα «Ρ». Όσο για τις μορφές και τα στοιχεία που εμφανίζονται σε κάθε γράμμα, μάλλον είναι προϊόντα μιας σχετικά τυχαίας διαδικασίας. Δεν σκέφτομαι πριν σχεδιάσω κάτι.

Υπάρχει ξεχωριστή δυναμική στα γράμματα της αλφαβήτου ανάλογα με το αν επικρατούν γραμμές ή καμπύλες; Ανάλογα με το αν το γράμμα είναι φωνήεν ή σύμφωνο; Ή ανάλογα με τον ήχο στον οποίο παραπέμπουν;
Η δυναμική του κάθε γράμματος/συμβόλου είναι ταυτισμένη με τα σχήματα που επικρατούν. Ο ήχος είναι πολύ σημαντικός, αλλά στη δουλειά μου έρχεται δεύτερος. Ένα απλό παράδειγμα είναι τα ιδεογράμματα. Οι δυτικοί μπορεί να μην έχουμε ιδέα τι ήχο κάνει ένα ιδεόγραμμα, αλλά μπορούμε όλοι να αντιληφθούμε τη δυναμική της εικόνας του. Τα εικαστικά της σειράς Letterdom προκύπτουν από τη δυναμική της εικόνας και όχι του ήχου του γράμματος.

Στο δελτίο τύπου αναφέρεται ότι τα γράμματα παράγουν «ήχους μες στο μυαλό του θεατή, ωθώντας τον να συνθέσει ο ίδιος ένα έργο ηλεκτρονικής μουσικής, διαφορετικό με κάθε θέαση, διαφορετικό από αυτό άλλων θεατών». Θέλεις να μου το σχολιάσεις αυτό;
Όταν απεικονίζω ένα πουλί δεν απεικονίζω το «τσίου», τον ήχο δηλαδή που κάνει, αλλά το πουλί. Αν ο θεατής ακούσει κι ένα «τσίου», ακόμα καλύτερα. Γενικά πιστεύω ότι βλέποντας κάτι, οι άνθρωποι μπορεί να ακούν ό,τι τους κάνει κέφι. Ο Ίκαρος Μπαμπασάκης αναφέρεται σε ένα έργο ηλεκτρονικής μουσικής αλλά, όπως λέει, ο ήχος διαφέρει από θεατή σε θεατή. Για παράδειγμα, όταν μια φίλη είδε τα έργα, δεν άκουσε μουσική. Μόνο άρρυθμους μικρούς ήχους (ένα σκρατς από δω, ένα φστ από κει κ.λπ.). Άλλο η θέαση και άλλο η ακρόαση. Μπορεί το ένα να επηρεάζει το άλλο –και το αποτέλεσμα να είναι είναι υπέροχο–, αλλά είναι δύο διαφορετικά πράγματα.

Τι εικόνες από την ιστορία της Τέχνης βλέπουμε στα έργα σου; Ανάφερέ μου κάποιους καλλιτέχνες που έχουν εμπνεύσει τις ιστορίες σου.
Πέρα από τον Λεττρισμό και το Νταντά, που μάλλον υποσυνείδητα μόνο ενέπνευσαν το concept της σειράς Letterdom, άλλες εμπνεύσεις αποτελούν τα μεσαιωνικά αρχιγράμματα, οι διάφορες συναρπαστικές λεπτομέρειες στους πίνακες του Ιερώνυμου Μπος, τα παράλογα και παράξενα τοπία και όντα του Δανού graphic artist M.C. Escher, καθώς και οι υπέροχες αντιθέσεις σκιάς και φωτός στον γερμανικό εξπρεσιονισμό. Συν φυσικά τα χιλιάδες κόμικ και παντός είδους εικονογραφήσεις με τα οποία έρχομαι σε επαφή από μικρό παιδί. Βάζω και ολίγη από υποσυνείδητο και όνειρα, και voilà!

Ένα κίνητρο για τη συγκεκριμένη τεχνική (μολύβι σε χαρτί) είναι η απλότητα του μέσου. Τα μόνα που χρειάζεσαι είναι μερικά μολύβια, γόμες, ξύστρες και χαρτιά. Όλα χωρούν σε μια μικρή τσάντα. Πας όπου θες και είσαι έτοιμος για δράση. Ήταν ιδανικό!

Γιατί δεν υπάρχουν χρώματα στα συγκεκριμένα έργα σου; Ή υπάρχουν κάποια και με χρώμα; Θεωρείς ότι με το ασπρόμαυρο αναδεικνύεται καλύτερα το σχέδιό σου, η ιδέα σου, τα νοήματα που θες να περάσεις στον θεατή;
Ήταν μια σχετικά τυχαία επιλογή. Ξεκίνησα να τα σχεδιάζω έχοντας πιο πολύ στον νου μου τους τόνους της σκιάς που δημιουργούν διαφορετικές πηγές φωτός, κι έτσι συνέχισα. Στην πορεία, έπεσα πάνω στο βιβλίο «Το εγκώμιο της σκιάς» του Ιάπωνα Τζουνιτσίρο Τανιζάκι, όπου το φως και το σκοτάδι (αλλά και το ημίφως και το μισοσκόταδο) αποτελούν βασικά στοιχεία μιας πολύ μυστικιστικής και γοητευτικής ατμόσφαιρας. Παράλληλα, όπως είπα, με ενέπνευσαν και οι μονόχρωμης αίσθησης εικόνες του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Φυσικά, ένα άλλο κίνητρο για τη συγκεκριμένη τεχνική (μολύβι σε χαρτί) είναι η απλότητα του μέσου. Τα μόνα που χρειάζεσαι είναι μερικά μολύβια, γόμες, ξύστρες και χαρτιά. Κλείσαμε! Όλα χωρούν σε μια μικρή τσάντα. Πας όπου θες και είσαι έτοιμος για δράση. Ήταν ιδανικό!

Έχεις γεννηθεί στη Φλωρεντία. Πόσα χρόνια της ζωής σου πέρασες εκεί; Πώς έχει επιδράσει στην τέχνη σου;
Γεννήθηκα εκεί, αλλά ενός έτους ήρθα στην Ελλάδα. Ακόμα το θεωρώ λάθος επιλογή των γονιών μου αλλά τότε τα κριτήρια ήταν σίγουρα διαφορετικά και δεν μπορώ να ξέρω. Σε κάθε περίπτωση, επέστρεψα για δύο χρόνια στη Φλωρεντία (1986-88) για σπουδές Αρχιτεκτονικής, αλλά δεν τελείωσα. Ήταν μια περίεργη περίοδος της ζωής μου. Ωστόσο, αυτά τα δύο χρόνια συνδέθηκα πολύ με την πόλη αυτή. Με επηρέασαν η ατμόσφαιρά της, ο καιρός της, η αρχιτεκτονική της και πολλά άλλα. Την αγάπησα και ακόμα την αγαπώ πολύ. Ξαναπήγα το 2019, αλλά πλέον ο τουρισμός είναι αφόρητος…

Διδάσκεις γραφιστική. Και κυρίως εργάζεσαι ως ελεύθερος επαγγελματίας σε εκδόσεις και όχι μόνο. Πώς συνδυάζεις τη διδασκαλία, την πρακτική εξάσκηση της γραφιστικής και την προσωπική σου ενασχόληση με την τέχνη; Πώς μοιράζεις τον χρόνο σου ανάμεσα στα πιο δημιουργικά και στα πιο πρακτικά ζητήματα της καθημερινότητάς σου; Ή τα δουλεύεις όλα με το ίδιο μεράκι;
Ναι, διδάσκω graphic design στο τμήμα BTEC Foundation Diploma in Art & Design & Media Practice των εκπαιδευτηρίων Δούκα στο Μαρούσι, από το 2013. Η διδασκαλία είναι ωραία και πολύτιμη εμπειρία. Μου δίνει την ευκαιρία να γνωρίσω σχετικά νέα πράγματα και, μη όντας γονιός ο ίδιος, μ’ αρέσει η επαφή με παιδιά αυτής της ηλικίας (16-17 χρονών). Ταυτόχρονα ασχολούμαι με ένα ευρύ φάσμα γραφιστικών εφαρμογών. Όχι ιδιαίτερα όμως με digital. Δεν με πολυσυγκινούν παρόλο που τα θαυμάζω. Κυρίως ασχολούμαι με έντυπα διαφόρων ειδών (βιβλία, ποιοτικά διαφημιστικά), art direction, σχεδιασμό αφισών, τοιχογραφίες, μεταξοτυπία, χαρακτική κ.ά. Όσο για το πώς τα συνδυάζω όλα, κι εγώ αναρωτιέμαι. Δεν τα καταφέρνω πάντα, αλλά προσπαθώ. Αν κάτι δεν βγαίνει, δεν βγαίνει. Δεν θα είναι και το τέλος του κόσμου. Ελπίζω... 

Επόμενα σχέδια μετά τη συγκεκριμένη έκθεση;
Κάτι έχω στον νου μου αλλά είναι ακόμα ασαφές. Θα δούμε.

Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση θα βρείτε στο city guide της Athens Voice