Μαίρη Ζυγούρη, τι λύση αναζητάς στο Αμφιάρειο;

Πάνε τρεις βδομάδες που περνά κάθε της μέρα στον Κάλαμο του Ωρωπού, σ’ έναν από τους πλέον ειδυλλιακούς αρχαιολογικούς χώρους της Αττικής, το διάσημο για αιώνες ιερό του χθόνιου, μυθικού μάντη και ήρωα Αμφιάραου. Αφουγκράζεται το τραγούδι των πουλιών που φωλιάζουν στη μικρή κατάφυτη κοιλάδα, αναζητά τις ιστορίες των αρχαίων κτισμάτων στις δυο όχθες του χειμάρρου που τη διασχίζει –Χαράδρα τον ονόμαζαν οι αλλοτινοί επισκέπτες–, συνομιλεί με καλλιτέχνες από διαφορετικά πεδία και αρχαιολόγους για την πολύσημη ταυτότητα του τόπου που συνδέθηκε με ονειρο-θεραπευτικές και μαντικές πρακτικές. «Αν το σκεφτείς αυτές οι πέτρες έχουν “ακούσει” όνειρα» μου λέει η Μαίρη Ζυγούρη, η οποία από το 2019 και με αφετηρία την περφόρμανς της με τίτλο «Ενύπνιο» στο Paestum, την αρχαία Ποσειδωνία στην Ιταλία, εστιάζει την έρευνά της σ’ αυτή τη βίωση εικόνων, ήχων, ιδεών και συναισθημάτων που γεννιούνται κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Έτσι έφθασε κάποια στιγμή και στο Αμφιάρειο, γεμάτη περιέργεια για έναν χώρο όπου άνθρωποι από διαφορετικές γωνιές του αρχαίου κόσμου κατέφθαναν αναζητώντας θεραπεία στο ζήτημα που τους απασχολούσε μέσω του ονείρου. Περνούσαν από μια διαδικασία καθαρμού, θυσίαζαν στον βωμό ένα μαύρο κριάρι και κοιμόντουσαν πάνω στο δέρμα του στα ακριανά δωμάτια της στοάς ευελπιστώντας να συναντήσουν τότε τη φωνή του θεού που μέσα από το χρησμό θα προσέφερε τη λύση στο πρόβλημά τους.
«Λύσις», λοιπόν, ονομάζεται και η επιτελεστική δράση που θα παρουσιάσει η γνωστή καλλιτέχνις την Κυριακή 12 Ιουνίου (στις 12:00) κι εδώ και δεν μπορώ να μην της επισημάνω τις διαφορετικές ερμηνείες του όρου: λύσιμο, αποδέσμευση, απελευθέρωση, απαλλαγή, κάθαρση, αποχωρισμός, εύρεση αυτού που ζητάμε σε ένα πρόβλημα ή στην υπόθεση ενός έργου, εξήγηση ενός ακατανόητου φαινομένου, ακόμα και διαζύγιο. «Με κάποιο περίεργο τρόπο όλες αυτές οι έννοιες περιλαμβάνονται στο σκεπτικό μου» ομολογεί. «Όταν μπήκε το ζήτημα για την αγγλική μετάφραση κατέληξα στο deliverance, στη λύτρωση. Παρόλα αυτά ο τίτλος δηλώνει πραγματικά ένα λύσιμο, μια αποδέσμευση. Έχει να κάνει με τον χώρο. Το Αμφιάρειο συνδέεται με την προοπτική μιας άλλης έκβασης, ενός άλλου δρόμου από αυτόν που ξεκίνησες να πας. Οι άνθρωποι έφθαναν στο μαντείο  με την ελπίδα ότι φεύγοντας από εκεί κάτι θα έχει αλλάξει, κάτι θα έχει λυθεί. Η αυθυποβολή ήταν και είναι απαραίτητη».

Στα όνειρα βρίσκει ένα μέσο ενδοσκόπησης ενώ άλλες φορές τα αντιλαμβάνεται με έναν πιο κοινωνιολογικό, πιο πολιτικό τρόπο. Αναγνωρίζει αναλογίες σε σχέση με το σώμα ανάμεσα στην κατάσταση του ονείρου και σε μια παθητική συνθήκη ζωής, όπως αυτή που περάσαμε κατά τον εγκλεισμό λόγω πανδημίας αλλά και γενικότερα ο ρυθμός που επιβάλλει η τεχνολογία, η προσκόλληση σε οθόνες και η εικονική πραγματικότητα. «Στην αρχαιότητα το όνειρο ήταν κυρίως δίαυλος επικοινωνίας με τον θεό. Φαντάσου ότι υπήρχαν ειδικές εφημερίδες, οι λεγόμενες Επινυχτίδες, οι οποίες δημοσιοποιούσαν στην Αγορά  όνειρα που αφορούσαν τα κοινά και την ερμηνεία τους. Με ενδιαφέρει το μοίρασμα των ονείρων στον δημόσιο χώρο, παρόλο που από τη φύση τους ανήκουν τελείως στην ιδιωτική σφαίρα. Αδιαμφισβήτητα είναι μια τεράστια ψυχαναλυτική περιοχή, αλλά για μένα συνδέεται άμεσα με την καλλιτεχνική διαδικασία. Τα όνειρα, την τροφοδοτούν και προσπαθώ να υιοθετήσω ορισμένα χαρακτηριστικά τους, όπως η ρευστότητα, οι μεταμορφώσεις, οι αντανακλάσεις μεταξύ προσώπων και αντικειμένων. Μέσα από τα όνειρα προσπαθώ να αντλήσω νέες ταυτότητες».

Γνωστή από τις δημόσιες δράσεις της που αποσκοπούν σε ένα είδος σύγχρονης συλλογικής τελετουργίας, η Ζυγούρη έχει στο βιογραφικό της καλλιτεχνικά εγχειρήματα που ποντάρουν στην επιτελεστική διεκδίκηση του δημόσιου χώρου (π.χ. η λιτανεία/πορεία που επιχείρησε το 2014 στην Ελευσίνα περι-φέροντας την «Αφροδίτη των κουρελιών» του Ιταλού διάσημου καλλιτέχνη Μικελάντζελο Πιστολέτο) αλλά και στην ενεργοποίηση της μνήμης (το «Roundup»-«Περικύκλωμα» στη Μάνδρα της Κοκκινιάς στο πλαίσιο της documenta14). Η βιωματική επαφή με το σημείο στο οποίο επιλέγει να δράσει είναι ιδιαίτερα σημαντική, μου αναφέρει, καθώς ο τόπος λειτουργεί ως όριο και άξονας της (site specific) παρέμβασης. Η ενεργοποίηση της κοινότητας και του κοινού για συμμετοχή αποτελεί σταθερά ένα ζητούμενο για την ίδια, αποδεχόμενη το απρόβλεπτο των συμπεριφορών. Ωστόσο, αυτή τη φορά επιλέγει να συνεργαστεί με επαγγελματίες περφόρμερ επιδιώκοντας ένα πιο ελεγχόμενο και δομημένο αποτέλεσμα. «Ίσως είναι ο τόπος που μου ζητά μια τέτοια αντιμετώπιση» λέει.

Η περφόρμανς Λύσις της Μαίρης Ζυγούρη στο Αμφιάρειο

Τι θα δούμε, λοιπόν, όσοι Κυριακή μεσημέρι γυρίσουμε την πλάτη στην παραλία (για λίγο, δεν είναι δα και μακριά από το Αμφιάρειο οι ακτές του Καλάμου) αναζητώντας το ίχνος των ανθρώπων που δυο χιλιάδες χρόνια πριν βάδισαν με προσδοκίες σε τούτα τα μέρη; «Μια ιδιότυπη ξενάγηση, μια ιδιοτοπική ονειρική αφήγηση με πυρήνα και πυξίδα την πολύσημη μυθική φιγούρα του ένδοξου βασιλιά, γενναίου πολεμιστή, τραγικού ήρωα, μάντη και θεραπευτή Αμφιάραου, την τελετουργική διαδικασία της εγκοίμησης, τη σχέση του νερού με τον χρόνο και τη διαλεκτική σχέση τέχνης, ονείρου και πραγματικότητας» περιγράφει η καλλιτέχνις.

Μαζί με την περφόρμερ και σκηνοθέτρια Άννα Τζάκου και τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Δημήτρη Τσιάμη, υιοθετώντας καθείς μια διαφορετική περσόνα που συνδέεται με τον μύθο και τους ανθρώπους του ναού, θα μας παρασύρουν σε έξι σημεία περνώντας από τον ναό, το θέατρο, τη στοά, την ιερή πηγή (στην οποία, όταν κανείς θεραπευόταν, έριχνε ασημένια ή χρυσά νομίσματα γιατί από εκεί πίστευαν ότι βγήκε ο Αμφιάραος ως θεός μετά την καταβύθισή του στη γη από τον κεραυνό του Δία), αλλά και από την κλεψύδρα που χρησίμευε ως υδραυλικό ρολόι ή υδροχρονόμετρο. Το στοιχείο που θα ενοποιεί την «αφήγηση» των δράσεων και την μετακίνηση από τον έναν «σταθμό» στον άλλον θα είναι μια σειρά από μεγεθυμένα μέλη σώματος (μάτι, αυτί, στόμα, πόδι κ.ά.) εν είδη αναθημάτων (τύπια). Οι απεικονίσεις αυτές ως σημάνσεις στον χώρο θα αντιστοιχούν στα «μέλεα», πρωτότυπες υβριδικές συνθέσεις λόγου, κίνησης και ρυθμού ως επιτελεστικές αποδόσεις ονειρικών και άλλων αναδυόμενων στοιχείων.

«Σε μια εποχή που η πλειοψηφία του κόσμου αντιμετωπίζει δυσκολίες τις οποίες καλείται να υπερνικήσει, γίνεται όλο και πιο σημαντικό και επιτακτικό το ζήτημα της ενδοσκόπησης, της ανασυγκρότησης, της θεραπείας, της φροντίδας. Μέσα από αυτή την περφόρμανς θα επιδιώξουμε το κοινό να αφεθεί να βιώσει μια σχεδόν θεραπευτική διαδικασία. Ο καθένας μας, για να περάσει στην άλλη όχθη, θα πρέπει να πατήσει πάνω σε μια συγκεκριμένη πέτρα στο ρυάκι. Στόχος μου αυτή τη δράση να οικοδομήσει μια εμπειρία περάσματος προς τη λύση, όποια κι αν είναι αυτή που επιθυμεί και χρειάζεται ο καθένας».