Με αφορμή την έκθεση «Σύγχρονη Νορβηγική Αρχιτεκτονική 2005 - 2010» στο Μουσείο Μπενάκη, στο κτίριο της οδού Πειραιώς, που ξεκίνησε στις 22 Ιανουαρίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 10 Μαρτίου, σε επιμέλεια του Ανδρέα Γιακουμακάτου και συνδιοργάνωση του Νορβηγικού Μουσείου Αρχιτεκτονικής, της Πρεσβείας της Νορβηγίας, του Νορβηγικού Ινστιτούτου και του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής, παρουσιάζουμε τους Snøhetta, ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα νορβηγικά αρχιτεκτονικά γραφεία που κατέκτησαν, μεταξύ άλλων, το Ευρωπαϊκό Βραβείο Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Μις βαν ντε Ρόε 2009 και το Ευρωπαϊκό Βραβείο Δημόσιου Αστικού Χώρου 2010 για το εξαιρετικό νέο τοπόσημο της πρωτεύουσας, την Όπερα-Λυρική Σκηνή του Όσλο.
Όπερα-Λυρική Σκηνή, Όσλο
Η Όπερα του Όσλο αποτελεί ένα νέο τοπόσημο. Κουβαλά κάτι από το πνεύμα των χιονισμένων νορβηγικών βουνών με τις 36.000 μαρμάρινες πλάκες να βουλιάζουν στο νερό. Δεν έχεις παρά να ρίξεις μια ματιά στην εικόνα και τη μορφή του αξιοζήλευτου κτιρίου. Τίποτε δεν σου θυμίζει το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ή Θεσσαλονίκης. Έχει μια μεγαλοπρέπεια που, ευτυχώς, δεν μεταφράζεται σε υπερβολικό όγκο και πολυτέλεια, αλλά σε μια προσπάθεια εναρμόνισης της τέχνης με την καθημερινότητα.
Ολόκληρο το κτίριο σε καλεί σε ένα ατέρμονο μουσικό ταξίδι. Δεν έχει σημασία αν θα μπεις σε έναν από τους τρεις υπερσύγχρονους συναυλιακούς χώρους. Μπορείς απλώς να νιώσεις το πάφλασμα των κυμάτων ή να ακούσεις τη βουή της πόλης. Άλλωστε, δεν είσαι υποχρεωμένος να σου αρέσει ούτε η όπερα ούτε ο χορός. Ως πολίτης όμως αυτής της χώρας έχεις δικαίωμα να οικειοποιηθείς ένα δημόσιο -με Δ κεφαλαίο- κτίριο. Ακόμα και αν δεν συμφωνείς με το αρχιτεκτονικό εικαστικό αποτέλεσμα, αν και αμφιβάλλω, δεν μπορείς να μη θαυμάσεις την αληθινά επιτυχή συνδιαλλαγή του κτίσματος με τον υπαίθριο δημόσιο χώρο. Ο δημοκρατικός συμβολισμός αυτής της κίνησης έκανε όλο τον κόσμο να μιλά για ένα «κοινωνικό δημοκρατικό μνημείο» πολιτισμού.
Ολόκληρη η κεκλιμένη οροφή του κτιρίου αποτελεί μια πελώρια μαρμάρινη αστική πλατεία, ένα ανάγλυφο «λαϊκό» πάρκο, ένα λευκό «χαλί», το οποίο απορροφά καθημερινά δρώμενα και υπαίθρια λυρικά ακούσματα. Η νέα Όπερα εκμεταλλεύεται την υπέροχη θέση της στο λιμάνι Bjørvika, στην καρδιά του Όσλο, και τολμά να αναδυθεί μέσα από τα νερά του φιόρδ. Οι ολόλευκες πτυχώσεις της είναι αυτές που τελικά μεταμορφώνουν την τοπιογραφία του λιμανιού σε ένα δημόσιο αστικό μνημείο, έναν τόπο συνάθροισης, έναν οικείο και ανοιχτό χώρο, όπου μπορείς να σκαρφαλώσεις και να θαυμάσεις τη θέα, να σουλατσάρεις, να γευματίσεις, να κάνεις ηλιοθεραπεία, όταν βγουν οι πρώτες ηλιαχτίδες, ή να φέρεις τα παγοπέδιλά σου το χειμώνα. Το παράγωνο κτίριο των 38.500 τ.μ. βυθίζεται στο νερό, για να ξεπροβάλει με τη μορφή της κορυφής ενός νορβηγικού παγόβουνου, δίνοντας σε όλους την ελπίδα πως η αρχιτεκτονική μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία μιας δημοκρατικότερης κοινωνίας.
Στο εσωτερικό του κτιρίου, ένα ολόκληρο δάσος από ξύλο βελανιδιάς σε πλήθος αποχρώσεων με τη μορφή κυματιστού ακατέργαστου τοίχου κλέβει την παράσταση. Οι δρύινοι καμπύλοι διάδρομοι σε οδηγούν σε έναν κλασικού τύπου συναυλιακό χώρο 1.370 θέσεων. Στο σημείο αυτό «η στεριά συναντά τη θάλασσα, η Νορβηγία ολόκληρο τον κόσμο και η τέχνη την καθημερινότητα». Οι εικαστικές λεπτομέρειες του κτιρίου σου υπενθυμίζουν πως οι Snøhetta λατρεύουν τη συνεργασία με καλλιτέχνες. Δεν τους βλέπουν σαν απλούς διακοσμητές, αλλά σαν ισότιμους εκφραστές της εκάστοτε αρχιτεκτονικής ιδέας. Μιας αρχιτεκτονικής ώς επί το πλείστον αφηγηματικής, στην οποία η υφή και η ποικιλία των υλικών παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Στη νέα Όπερα του Όσλο, οι τουαλέτες είναι αντικείμενο σχεδιασμού του γνωστού δανο-ισλανδού καλλιτέχνη Olafur Eliasson, τον οποίο ίσως να θυμάσαι από τον εκπληκτικό ήλιο στο «Weather Project», που είχε παρουσιαστεί στην Tate Modern του Λονδίνου το 2003. Οι Kristian Blystad, Kalle Grude και Jorunn Sannes είναι οι καλλιτέχνες που έδωσαν την τελική πινελιά στην επεξεργασία των λίθινων επιφανειών, ενώ οι Astrid Løvaas και Kirsten Wagle τελειοποίησαν τα «δαντελωτά» μεταλλικά πανέλα.
Η ολοκλήρωση της Όπερας του Όσλο έγινε το 2008 με αποκλειστική κρατική χρηματοδότηση, χωρίς χορηγούς και εθνικούς ευεργέτες, αφού προηγουμένως είχε προκηρυχθεί διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός. Και εδώ είναι που αναρωτιέσαι γιατί κάτι τέτοιο συμβαίνει σπάνια στην Ελλάδα. Πάρε την περίπτωση της νέας Όπερας-Λυρική Σκηνής-Βιβλιοθήκης. Ναι μεν ανατέθηκε στον Ρέντζο Πιάνο, έναν ευτυχώς πολύ σημαντικό και καλό αρχιτέκτονα, μετά όμως από έναν κλειστό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, του οποίου τα αποτελέσματα, οι αρχιτεκτονικές δηλαδή προτάσεις, ουδέποτε βγήκαν στο φως της δημοσιότητας. Είναι λογικό όμως οι αποφάσεις να μη λαμβάνονται από το κράτος με τη συμμετοχή των πολιτών, όταν πρόκειται για το σχεδιασμό μεγάλων αρχιτεκτονικών έργων, κτιρίων και λειτουργιών, οι οποίες θα επηρεάσουν τη ζωή μιας ολόκληρης πόλης, και μάλιστα σε εκτάσεις γης που έχουν παραχωρηθεί από το δημόσιο; Γιατί πρέπει δηλαδή να ζούμε με την ελπίδα και την αγωνία, η ιδιωτική πρωτοβουλία να έχει σωστή κρίση και να διαθέτει αντικειμενικά καλό γούστο; Για να επανέλθουμε όμως στην περίπτωση της νέας Όπερας του Όσλο, όχι μόνο προκηρύχθηκε διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, αλλά ολόκληρος ο νορβηγικός λαός κλήθηκε να δει τις 350 συμμετοχές και να συντελέσει στην επιλογή του αρχιτεκτονικού γραφείου που θα αναλάμβανε τη μελέτη.
Το έργο που έμελλε να θέσει τις βάσεις για την αρχή μιας εξαιρετικά πετυχημένης αρχιτεκτονικής πορείας των Snøhetta ήταν η νέα Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο, που εγκαινιάστηκε το 2002 κερδίζοντας τον τίτλο του καλύτερου κτιρίου της Αφρικής/Μέσης Ανατολής, ενώ το 2004 τιμήθηκε με το Βραβείο Αρχιτεκτονικής Αγά Χάν. Κατακτώντας το πρώτο βραβείο του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, ανάμεσα από 524 συμμετοχές, οι Σκανδιναβοί επαναπροσδιορίζουν τις έννοιες της κλασικής παιδείας μέσα από ένα 85.000 τ.μ. κτίριο-σύμβολο του σύγχρονου πολιτισμού. Ολόκληρη η «γνώση» εγκιβωτίζεται σε έναν ελλειψοειδή, κεκλιμένο, κλειστό, πέτρινο όγκο, διαμέτρου 160 μ. με 32 μ. υπέργειο ύψος και άλλα 12 μ. υπόγειας βύθισης, ο οποίος βρίσκεται σε πλήρη συνδιαλλαγή με το παρακείμενο παραθαλάσσιο μεσογειακό τοπίο.
Η οροφή του κτιρίου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο λειτουργώντας ως μυστικιστική πηγή φωτός, με αμέτρητους κυψελωτούς αλουμινένιους φεγγίτες για έμμεσο φυσικό φωτισμό. Το εξωτερικό περίβλημα του κτιρίου, ο καμπύλος πέτρινος τοίχος 6.000 τ.μ., από γκρι γρανίτη των λατομείων του Ασουάν, χαράσσεται με τουλάχιστον 4.000 σύμβολα, γράμματα και αναπαραστάσεις από τα περισσότερα αλφάβητα του κόσμου, δίνοντας περισσότερη έμφαση στην κοινωνία της γνώσης.
Στην περίπτωση του Μουσείου του Petter Dass, αφιερωμένο σε έναν από τους πιο αγαπημένους και σημαντικότερους νορβηγούς ποιητές του 17ου αιώνα, ο σεβασμός στο φυσικό τοπίο του Alstahaug είναι πιο έκδηλος από ποτέ. Ολόκληρη η σύνθεση βασίζεται σε μια 70 μ. μήκους και 11.50 μ. πλάτους τομή στο τοπίο, επιδιώκοντας την ενσωμάτωση του μουσείου στο ανάγλυφο του εδάφους. Ο νέος όγκος στην ουσία αντικαθιστά τη μάζα γης που αφαιρέθηκε. Μια ιδιαιτέρως τολμηρή λύση, η οποία δημιουργεί μια νέα ταπεινή σχέση με τα παρακείμενα μνημεία αφήνοντας περιθώρια για μια δυνατή αρχιτεκτονική. Η μορφή της οροφής του κτιρίου ακολουθεί την καμπύλη του εδάφους, ενώ η διαφάνεια των γυάλινων πλευρικών τοίχων σε αφήνει να θαυμάσεις την τομή του βράχου.
Το μουσείο, που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2007, βρέθηκε ανάμεσα στους φιναλίστ στην κατηγορία «Πολιτισμός» του πρώτου Παγκόσμιου Αρχιτεκτονικού Φεστιβάλ της Βαρκελώνης. Η πρωτοποριακή σύνθεση και η ποιητική προσέγγιση του δημόσιου αστικού χώρου είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά της νορβηγικής αρχιτεκτονικής φίρμας Snøhetta, που ξεκίνησε το 1989 με πολύ διαφορετική σύνθεση και από το 2006 και μετά απαρτίζεται από τον Craig Dykers και τον Kjetil Trædal Thorsen και 4 βασικούς συνεργάτες: τον αρχιτέκτονα Tarald Lundevall, έναν από τα ιδρυτικά μέλη των Snøhetta, τον Robert Greenwood με αρχιτεκτονικές σπουδές στο Λίβερπουλ, τον Ole Gustavsen, ο οποίος το 1996 ανέλαβε, μεταξύ άλλων, τη «διαχείριση» της ομάδας, κατεξοχήν υπεύθυνος για τη διεθνή αναγνωρισιμότητα του αρχιτεκτονικού γραφείου, προερχόμενος από το χώρο της διαφήμισης, και την αρχιτέκτονα τοπίου Jenny Osuldsen με αρχικές σπουδές γεωπονίας στη Νορβηγία και κύρια υπεύθυνη του γραφείου της Νέας Υόρκης. Ο Craig Dykers γεννήθηκε το 1961 στη Φρανκφούρτη και σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν. Ο Νορβηγός Kjetil Trædal Thorsen, γεννημένος το 1958 στη μακρινή βορειοδυτική ακτή Καρμόι, σπούδασε αρχιτεκτονική στο Γκρατζ της Αυστρίας. Είναι ιδρυτής της γκαλερί «Ρομ» στο Όσλο, που εστιάζει στη σύνδεση της αρχιτεκτονικής με την τέχνη, ενώ το 2007 συνεργάστηκε με τον Olafur Eliasson για το σχεδιασμό της Σερπεντάιν Γκάλερι Παβίλιον στο Λονδίνο.
Εκτός της νέας Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο (1989) και της Όπερας στο Όσλο (2000), μερικά από τα πρώτα βραβεία των Snøhetta περιλαμβάνουν τη Νορβηγική Πρεσβεία στο Βερολίνο (1996), το Κέντρο Γνώσης στο Άμπου Ντάμπι (2000), την γκαλερί Τέρνερ στο Μάργκεϊτ της Μεγάλης Βρετανίας (2001). Το 2011 ολοκληρώθηκε η εγκατάσταση για την είσοδο του Μουσείου-Μνημείου της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη, πρώτο βραβείο αρχιτεκτονικού διαγωνισμού το 2004, ενώ το 2012 κέρδισαν το διαγωνισμό για την Όπερα του Μπουσάν στη Νότια Κορέα, στα σχεδιαστικά πρότυπα της Οπέρας του Όσλο. Ένα από τα πολύ πρόσφατα και ενδιαφέροντα πρότζεκτ τους περιλαμβάνει μια πρόταση για ένα νέο νησί, THE DREAM ISLAND, για τους 400.000 νέους κατοίκους που αναμένεται να προστεθούν στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το Όσλο μέχρι το 2040.
Μιλήσαμε με τους επικεφαλής του παγκοσμίου φήμης βραβευμένου αρχιτεκτονικού γραφείου, Νατάσα Λιανού και Ερμή Χαλβατζή. Έχουν σχεδιάσει το νέο κτίριο της COSMΟTE TV και το The Orbit
