Τι πιστεύουν οι Ελληνες το 2024; Η έρευνα της ΔιαΝΕΟσις κρύβει κάποιες εκπλήξεις

Τι έχει αλλάξει στις απόψεις και τη νοοτροπία των Ελλήνων τα τελευταία χρόνια που η χώρα ζει αλλεπάλληλες κρίσεις; Η έρευνα της ΔιαΝΕΟσις καταγράφει τις απαντήσεις σε μια σειρά κρίσιμα ερωτήματα, «φωτίζοντας» την ελληνική κοινωνία από πολλές πλευρές, και αποκαλύπτοντας τις μετατοπίσεις που έχουν σημειωθεί στη διάρκεια των τελευταίων ετών – και συγκεκριμένα από το 2016 έως σήμερα.

Σήμερα, Κυριακή (19/5) δημοσιεύεται το γ’ μέρος της έρευνας που αφορά τα ζητήματα κράτους και πολιτικής, κοινωνίας και καθημερινότητας, για τα οποία ερωτήθηκε πανελλαδικό αντιπροσωπευτικό δείγμα 1.103 ατόμων μεταξύ 31 Ιανουαρίου και 12 Φεβρουαρίου 2024. Ποιες είναι οι κυρίαρχες ιδεολογίες στην Ελλάδα σήμερα; Τι σκέφτονται οι πολίτες για την αξιολόγηση και την ανταγωνιστικότητα; Πώς βλέπουν το σύστημα υγείας; Πώς πιστεύουν ότι θα επηρεάσουν την εκπαίδευση τα μη κρατικά πανεπιστήμια; Πόσοι πιστεύουν ότι δεν θα πάρουν σύνταξη; Πώς σκέφτονται το μέλλον σε σχέση με το παρόν; Γιατί μπορεί να μην πάνε φέτος διακοπές;

Το γ’ μέρος της έρευνας ζητά από τους πολίτες να τοποθετηθούν ιδεολογικά και να περιγράψουν τις αξίες τους, ενώ καταγράφει τις απόψεις τους για θέματα κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής -πτυχές όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η εργασία. Παράλληλα, εστιάζει σε βαθύτερες ανθρώπινες στάσεις σχετικά με την εμπιστοσύνη στους άλλους, τον σχεδιασμό του μέλλοντος, τη σχέση με το ρίσκο και πώς αυτές οι αντιλήψεις μεταφράζονται σε συμπεριφορές και καθημερινές συνήθειες.

Επιγραμματικά θα μπορούσε να πει κανείς ότι η χώρα βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση. Οι κρίσεις (οικονομική και υγειονομική) και οι τραυματικές εμπειρίες του πρόσφατου παρελθόντος έχουν αρχίσει να «μεταβολίζονται» και οι πολίτες βρίσκονται σε ένα μεταίχμιο για το επόμενο κεφάλαιο της «ιστορίας». Αν και μέσα από αντιφάσεις, φαίνεται πως τα κυρίαρχα «συστατικά» είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στους συμπολίτες, η στροφή προς το κράτος για να καλύψει το αίσθημα ασφάλειας, παράλληλα με την μεταρρυθμιστική ετοιμότητα και τη διάθεση για την ανάληψη ρίσκου με στόχο ένα καλύτερο μέλλον. Ωστόσο, απέναντι στο ίδιο το μέλλον, οι πολίτες μοιάζουν αβέβαιοι: Δεν θεωρούν ότι πρέπει να τους απασχολεί/ ανησυχεί και τα σχέδιά τους οριακά εκτείνονται στην επόμενη 5ετία.

Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2024; Η έρευνα της ΔιαΝΕΟσις αναλυτικά

Πολιτικός προσανατολισμός

Στην έκθεση, την οποία υπογράφουν ο Στράτος Φαναράς, ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης και η Πέννυ Αποστολοπούλου από τη Metron Analysis, η οποία συνοδεύει την έρευνα επισημαίνεται: Σε ό,τι αφορά τον ιδεολογικό αυτοπροσδιορισμό των Ελλήνων και των Ελληνίδων ο χαρακτηρισμός «φιλελευθερισμός» εμφανίζει μια σχεδόν απόλυτη σταθερότητα σε όλα τα κύματα της έρευνας (και 19,3% στο παρόν κύμα που κορυφώνεται στους κεντροδεξιούς πολίτες με 37,6%). Ωστόσο, για πρώτη φορά από το 2016 χάνει την πρωτοκαθεδρία από τη «σοσιαλδημοκρατία», η οποία περνά στην πρώτη θέση των αναφορών με 20,5% (από 14,1% το 2022 – ισχυρότερη από την ηλικία των 40 ετών και άνω, στους αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και τους κατόχους μεταπτυχιακού/διδακτορικού, στη μεσαία και ανώτερη/μέση ανώτερη κοινωνική τάξη, καθώς και επικρατούσα επιλογή στους κεντρώους και κεντροαριστερούς). Συναφώς, μικρή ενίσχυση παρουσιάζει και ο χαρακτηρισμός «σοσιαλισμός», στην τρίτη θέση με 13,8% (από 12,1% το 2022). Μικρή ενίσχυση παρουσιάζει και ο «νεοφιλελευθερισμός» (8,7% από 6,7% το 2022), ωστόσο, σταθερά σε μονοψήφιο ποσοστό.

Με μικρή αλλά σταθερή κάμψη κινούνται η «οικολογία», από το 2019 (πιο ισχυρή στις γυναίκες παρά στους άνδρες, όπως και στην άκρα αριστερή-αριστερή θέση του πολιτικού φάσματος), καθώς και, από το 2018, ο «συντηρητισμός» και ο «εθνικισμός» (πιο ισχυρός στους άνδρες παρά στις γυναίκες, και στη δεξιά-άκρα δεξιά θέση του πολιτικού φάσματος, με 15,7% και 16,6% αντίστοιχα).

Σε ό,τι αφορά την έννοια της αξιολόγησης, φαίνεται να συγκεντρώνει τη σχεδόν ομόθυμη αποδοχή και να ενώνει διαφορετικά κοινά ερωτώμενων (88,9% τη θεωρούν «καλό» πράγμα). Από εκεί και πέρα, η ανταγωνιστικότητα, η οποία συνδέεται με μάλλον φιλελεύθερες οικονομικές αντιλήψεις, διατηρεί και επαυξάνει τις θετικές προσλήψεις της (82,7%, από 76,2% το 2022). Την ίδια ώρα, και η έννοια των μεταρρυθμίσεων διατηρεί ευρύτερη αποδοχή, καθώς θεωρείται «καλό» πράγμα από το 78,5%, και μάλιστα με διαχρονική σταθερότητα, αποτυπώνοντας μια καταρχήν μεταρρυθμιστική ετοιμότητα της ελληνικής κοινωνίας – ιδίως αν συνυπολογίσουμε και το θετικό ισοζύγιο στην πρόσληψη της έννοιας του συμβιβασμού (61,9% «καλό» πράγμα, έναντι 33,3% «κακό»).

Η «σοσιαλδημοκρατική» τάσης στην ελληνική κοινωνία αντανακλάται σε ορισμένα ερωτήματα διλημματικού χαρακτήρα, όπως εάν το κράτος επεμβαίνει υπερβολικά στην οικονομία σε βάρος του ιδιωτικού τομέα ή δεν επεμβαίνει αρκετά, αφήνοντάς τον ανεξέλεγκτο: σχεδόν 2 στους 3 τάσσονται με τη δεύτερη άποψη (60,9%, άποψη που ενισχύεται στους δημοσίους υπαλλήλους και τους συνταξιούχους, στη μέση κατώτερη κοινωνική τάξη και όσο αριστερότερα τοποθετείται κανείς στο πολιτικό φάσμα, παραμένοντας πλειοψηφική σε όλη την έκτασή του). Σχεδόν 1 στους 3 τάσσεται με την πρώτη, με ότι δηλ. το κράτος επεμβαίνει αρκετά, εμποδίζοντας τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας (33,4%, άποψη που ενισχύεται στους επιχειρηματίες αλλά και τους ανέργους, στην ανώτερη/μέση ανώτερη κοινωνική τάξη, καθώς και όσο δεξιότερα τοποθετείται κανείς στο πολιτικό φάσμα).

Μάλιστα, τα διαχρονικά στοιχεία υποδεικνύουν ότι η άποψη πως το κράτος επεμβαίνει υπερβολικά στην οικονομία παρουσιάζει διαρκή κάμψη (33,4% στο τρέχον κύμα, από 45,4% το 2022, 58,2% το 2019 και 62,3% το 2018). Αντίθετα, η συμφωνία με την άποψη ότι το κράτος δεν επεμβαίνει αρκετά, όχι μόνο παρουσιάζει σημαντική ενίσχυση στο παρόν κύμα, αλλά και ενισχύεται διαχρονικά από το 2016 (60,9% στο τρέχον κύμα, από 45,4% το 2022 αλλά και 32,1% το 2016) για να γίνει για πρώτη φορά πλειοψηφική, μετά την «ισοβαθμία» των δύο απόψεων στο κύμα του 2022.

Συναφώς, όσον αφορά τη σχέση φορολογίας και κράτους πρόνοιας, διαπιστώνεται ένα παρόμοιο μοτίβο, παρότι εδώ η επιλογή «υψηλότερη φορολογία και ισχυρότερο κράτος πρόνοιας» είναι οριακά μειοψηφική, έναντι της επιλογής «χαμηλότερη φορολογία, έστω και με λιγότερη κρατική μέριμνα» (42,6%, έναντι 45,6%). Ωστόσο, η πρώτη επιλογή ενισχύεται συγκριτικά με τα επίπεδα του 30%-32% που βρισκόταν στα ερευνητικά κύματα της περιόδου 2016-2022 και επανέρχεται στα επίπεδα του 2015, ενώ η δεύτερη επιλογή παρουσιάζει σταθερή κάμψη από το 2018 έως σήμερα.

Στην ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας επισημαίνεται πως συνολικά, θα μπορούσε να παρατηρηθεί ότι η επίδραση της πανδημίας αλλά και της αβεβαιότητας που προκαλούν οι πολλαπλές και συντρέχουσες κρίσεις της εποχής μας (polycrisis), ενισχύει το αίτημα της αυξημένης προστασίας μέσω του ενεργότερου ρόλου του κράτους και της δημόσιας παρέμβασης.

Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2024 για την Οικονομία και τη δημόσια διοίκηση

Τι θεωρούν οι πολίτες σημαντικό για την ανάπτυξη στη χώρα; Στη σχετική ερώτηση, η πρώτη σε δημοφιλία απάντηση είναι η «ταχύτερη απονομή δικαιοσύνης» (32,3% στις συνολικές αναφορές). Ακολουθούν η διαφάνεια στη λειτουργία του δημοσίου και των θεσμών (27,3% - μάλιστα κατά πολύ αυξημένο από το 19,1% του 2022) και η μείωση φόρων και ασφαλιστικών εισφορών (25,9%).

Πώς βλέπουν όμως οι πολίτες το κράτος και τη δημόσια διοίκηση; Στην αξιολόγηση των υπηρεσιών του δημοσίου, τις περισσότερες θετικές και μάλλον θετικές γνώμες συγκεντρώνουν τα ΚΕΠ (85,2%) και έπεται το gov.gr (82%). Τρίτες έρχονται οι υπηρεσίες πυρόσβεσης με 79,6%. Η πολεοδομία (35,2%), τα ασφαλιστικά ταμεία (33,6%) και η υπηρεσία αδειοδότησης επιχειρήσεων (33,7%) έχουν μεν χαμηλές θετικές αξιολογήσεις, όμως παρουσιάζουν σημαντική άνοδο, άνω των 6 μονάδων, από το προηγούμενο κύμα της έρευνας το 2022.

Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2024 για τα νοσοκομεία

Αντίστροφα, το σύστημα υγείας (νοσοκομεία-φορείς δημόσιας υγείας) παρουσιάζει σημαντική μείωση, άνω των 10 μονάδων: από 45,9% θετικές και μάλλον θετικές γνώμες το 2022 σε 32,2%. Η έρευνα, σε επόμενες ερωτήσεις, ασχολείται περαιτέρω με τις προτιμήσεις και τις αντιλήψεις των πολιτών σχετικά με την περίθαλψή τους. Στην ερώτηση για το τι θα προτιμούσαν σε περίπτωση ανάγκης, οι συμμετέχοντες στην έρευνα εμφανίζονται μοιρασμένοι μεταξύ του ιδιωτικού (46,4%) και του δημόσιου (51,2%) νοσοκομείου, με το τελευταίο, ωστόσο να έχει ένα καθαρό προβάδισμα. Αντίθετα, στην προτίμηση για γιατρό η τάση είναι αντίστροφη: 58,7% θα επέλεγαν να απευθυνθούν σε ιδιώτη γιατρό, παρά σε γιατρό δημόσιας δομής.

Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2024 για την εκπαίδευση

Σε ό,τι αφορά στην εκπαίδευση, οι απαντήσεις στο ερώτημα «ιδιωτική ή δημόσια;» υποδεικνύουν μια σαφέστερη προτίμηση υπέρ της δημόσιας εκπαίδευσης, καθώς το 55,2% δεν θα επέλεγε την ιδιωτική εκπαίδευση, έναντι 43,5% που θα την επέλεγε. Μάλιστα, η ψαλίδα ανοίγει συγκριτικά με τη σχεδόν απόλυτη ισορροπία των δύο απόψεων στο προηγούμενο κύμα του 2022 (περί το 49%), και η προτίμηση υπέρ της δημόσιας εκπαίδευσης κινείται στα επίπεδα που κινήθηκε διαχρονικά στα προηγούμενα κύματα της ίδιας έρευνας, με εξαίρεση το 2016. 

Διερευνώντας το συναφές και επίκαιρο, κατά τη διεξαγωγή της έρευνας, ζήτημα της συζητούμενης ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα, διαπιστώνεται μια ρευστή εικόνα, όπου συνυπάρχουν θετικές και αρνητικές αξιολογήσεις. Έτσι, οι ερωτώμενοι θεωρούν κατά 63,5% ότι μια τέτοια εξέλιξη θα αποβεί σε βάρος των οικονομικά ασθενέστερων φοιτητών, και κατά 61,8% ότι στα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα σπουδάζουν και άτομα χωρίς αξιοκρατικά κριτήρια. Από την άλλη, κατά 65,4% συμφωνούν με την άποψη ότι θα υπάρχουν περισσότερες επιλογές για σπουδές και κατά 59,9% ότι θα ανακουφιστούν οικονομικά οι οικογένειες που έχουν παιδιά στο εξωτερικό. Στο ερώτημα πάντως εάν η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων θα οδηγήσει και σε αναβάθμιση των δημοσίων, οι απόψεις είναι μοιρασμένες: το 50,7% συμφωνεί, ενώ το 48,3% διαφωνεί με αυτή την εκτίμηση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην έρευνα διαπιστώνεται και μια θετική αξιολόγηση των τεχνικών επαγγελμάτων. Συγκεκριμένα, το 93,2% συμφωνεί και μάλλον συμφωνεί με την άποψη ότι είναι μια καλή επαγγελματική λύση, σε συνάρτηση και με τη ζήτηση στην αγορά εργασίας, ενώ μόνο το 35% υποστηρίζει ότι η μισθωτή εργασία είναι προτιμότερη από την εργασία ως ελεύθερος επαγγελματίας σε τεχνικά επαγγέλματα (με το 61,3% να θεωρεί το αντίθετο). Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι μόλις ένα 32,3% συμφωνεί ότι τα τεχνικά επαγγέλματα δεν βελτιώνουν την κοινωνική θέση, όπως ένα πτυχίο (με το 66,2% να εκτιμά το αντίθετο). Ακόμη, μόνο το 31,8% θεωρεί ότι η διέξοδος σε κάποιο τεχνικό επάγγελμα είναι απλώς ένα «αναγκαίο κακό» σε περίπτωση αποτυχίας στις Πανελλαδικές Εξετάσεις για την είσοδο στην ανώτατη εκπαίδευση.

Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2024 για την εργασία

Η έρευνα επεκτείνεται και σε άλλες αντιλήψεις, οι οποίες αφορούν την εργασία. Επαναλαμβάνει, αφενός, μια ερώτηση που σχετίζεται με το brain drain: ρωτάει τους συμμετέχοντες, για δεύτερη φορά μετά το κύμα του 2022, αν θα μετανάστευαν στο εξωτερικό υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Φαίνεται ότι το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι θα μετανάστευαν στο εξωτερικό αν έβρισκαν μια καλύτερη δουλειά παραμένει στην ίδια τάξη μεγέθους με δύο χρόνια πριν: 57,9% τότε, 60,7% φέτος. Ωστόσο, μια ενδιαφέρουσα διαχρονική εξέλιξη αφορά το ποσοστό εκείνων που προτιμούν μια δουλειά με σταθερότητα αλλά με μέτριες αποδοχές και προοπτικές εξέλιξης από μια χωρίς εργασιακή ασφάλεια. Το ποσοστό όσων προτιμούν τη σταθερότητα παραμένει μεν πλειοψηφικό, αλλά μειώνονται σταθερά και σταδιακά τα τελευταία 9 χρόνια, από 64,2% το 2015 σε 53,2% το 2024. Αντίθετα, φαίνεται ότι εκείνοι που δηλώνουν διατεθειμένοι να πάρουν κάποιο ρίσκο όσον αφορά την εργασία τους αυξήθηκαν σημαντικά τα τελευταία 9 χρόνια: από 34,5% το 2015 σε 44,3%.

Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2024 για την σύνταξη

Οι 9 στους 10 ερωτώμενους απαντούν ότι η ηλικία στην οποία κάποιος θα πρέπει να βγει στη σύνταξη θα πρέπει να είναι κάτω από 65, χαμηλότερα δηλαδή από το όριο των 67 ετών που ισχύει σήμερα. Επιπλέο, μόνο 1 στους 2 θεωρεί ότι θα πάρει κάποτε σύνταξη. Από την άλλη πλευρά 1 στους 4 δηλώνει ότι δεν είναι βέβαιος, ενώ 1 στους 5 δηλώνει χωρίς περιστροφές ότι δεν πιστεύει ότι θα πάρει σύνταξη. Φαίνεται επίσης ότι οι νεότερες εργάσιμες ηλικίες είναι πολύ πιο απαισιόδοξες, σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό.

Σε ποιες αξίες πιστεύουν οι Έλληνες το 2024

Σύμφωνα με την ανάλυση της έρευνας της ΔιαΝΕΟσις, στις συνολικές αναφορές των αξιών προηγούνται η δικαιοσύνη (20,3%, αλλά τουλάχιστον 13 μονάδες μειωμένη από τα κύματα του 2019 και του 2022), η ελευθερία (18,3%, αλλά επίσης σημαντικά μειωμένη), η αξιοκρατία (17,2%, με αύξηση) και ο σεβασμός (14,1%), ο οποίος προστέθηκε ως επιλογή σε αυτό το κύμα. Οι αξίες που αναφέρονται λιγότερο, με μονοψήφια ποσοστά αναφορών, είναι η συνέπεια (8,9%) και η εργατικότητα (8,5%).

Έλλειψη εμπιστοσύνης στους άλλους

Η δυσπιστία φαίνεται να είναι γενικευμένη και να επεκτείνεται πέρα από τους θεσμούς της κοινωνίας και στους άλλους ανθρώπους γενικά. Όπως και στο προηγούμενο κύμα της έρευνας, έτσι και σε αυτό είναι σταθερά πολύ λίγοι όσοι δηλώνουν ότι συμφωνούν με την άποψη ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άξιοι εμπιστοσύνης»: μόνο 12,8%. Αντίθετα, η μεγάλη πλειοψηφία (86,6%) δηλώνει στη αντίστοιχη ερώτηση ότι «πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στις συναλλαγές μας με τους ανθρώπους».

Στοιχεία καθημερινότητας

Η μεγάλη πλειοψηφία δηλώνουν ότι σε μεγάλο βαθμό φορούν ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητο (92,7%, και κατά τι περισσότερο οι γυναίκες), χρησιμοποιούν πιστωτική κάρτα (65,6%) και ζητούν απόδειξη στις αγορές τους (64%).

Σε σημαντικό βαθμό, επίσης, οι Έλληνες και οι Ελληνίδες δηλώνουν ότι έρχονται σε επαφή με τη φύση (66,7%) και προσέχουν τη διατροφή τους (56,5% – και περισσότερο οι γυναίκες, οι άνω των 65 ετών, όσοι ανήκουν στα υψηλότερα κοινωνικά στρώματα, και όσων το νοικοκυριό αντιμετωπίζει λιγότερες οικονομικές δυσκολίες). Ωστόσο, μόνο 37,2% δηλώνουν ότι κάνουν άφθονη σωματική άσκηση (και πάντως περισσότερο οι άνδρες και οι νεότερες ηλικίες έως 39 ετών, και περισσότερο όσο ανεβαίνει το μορφωτικό επίπεδο και περιορίζονται οι οικονομικές δυσκολίες του νοικοκυριού).

Ταυτόχρονα, 47,3% δηλώνουν ότι καταναλώνουν κρέας σε σημαντικό βαθμό (και περισσότερο οι άνδρες, οι νεότερες ηλικίες, αλλά και όσο ανεβαίνει η κοινωνική τάξη και όσο περιορίζονται οι οικονομικές δυσκολίες του νοικοκυριού), 21,9% ότι καπνίζουν (και περισσότερο από όλους οι ηλικίες 40-54) και μόλις 6,7% ότι καταναλώνουν αλκοόλ καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά.

Μια οριακή πλειοψηφία δηλώνει ότι διαβάζει σε σημαντικό βαθμό βιβλία και Τύπο (50,9%, και περισσότερο οι γυναίκες, τα άτομα αυξημένου μορφωτικού επιπέδου αλλά και υψηλότερης κοινωνικής τάξης), αλλά μόνο 22,8% ότι πηγαίνει θέατρο/σινεμά και 20,6% σε εκθέσεις και μουσεία.

Από την άλλη, λιγότεροι από τους μισούς δηλώνουν ότι ασχολούνται σε σημαντικό βαθμό με τα κοινωνικά δίκτυα (37,9%) ή ότι βλέπουν τηλεόραση καθημερινά (37,4%), και ακόμη λιγότεροι ότι συμμετέχουν σε εθελοντικές δράσεις (18,5%) αλλά και ότι παίζουν τυχερά παιχνίδια (6,9%, περισσότερο οι άνδρες, αλλά και όσοι αντιμετωπίζουν περισσότερες οικονομικές δυσκολίες στο νοικοκυριό τους).

Ταυτόχρονα, 1 στους 10 δηλώνει ότι έχει ληξιπρόθεσμες οφειλές σε ΔΕΚΟ, ποσοστό μειωμένο σε σχέση με το 2022 (10,1%, έναντι 15,9%). Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί, ότι ένα 42,6% δηλώνει ότι τα τελευταία 2 χρόνια έχει καταφέρει να αποταμιεύσει κάποια χρήματα (σημαντικά αυξημένο από το 26,5% του 2022).

Οι υψηλές τιμές στους παραθαλάσσιους/νησιωτικούς προορισμούς είναι ο βασικός λόγος που θα απέτρεπε τους περισσότερους να πάνε καλοκαιρινές διακοπές (61% στις συνολικές αναφορές, και περισσότερο στις ηλικίες έως 54 ετών, αλλά και σε συνάρτηση με τις οικονομικές δυσκολίες του νοικοκυριού).

Τι πιστεύουν οι Έλληνες για το μέλλον

Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες φαίνεται πως έχουν συγκεχυμένες αντιλήψεις όσον αφορά τη δυνατότητα να σκεφτούν τη ζωή μεσοπρόθεσμα. Η υγεία πάντως είναι ένα ζήτημα που φαίνεται με βεβαιότητα να απασχολεί τη μεγάλη πλειονότητα σε σχέση με το μέλλον: 84,5% δηλώνει ότι σκέφτεται συχνά πώς οι σημερινές επιλογές του/της μπορεί να επηρεάσουν την υγεία του/της στο μέλλον, ενώ μόνο ένα 20,9% δεν ανησυχεί για τυχόν προβλήματα υγείας αργότερα στη ζωή του.

Επιπλέον, 7 στους 10 (71,5%) θεωρούν ότι το τι θα συμβεί στο μέλλον βρίσκεται πέραν του ελέγχου μας, ωστόσο, ταυτόχρονα, μόνο 1 στους 3 (30,8%) δηλώνει ότι δεν υπάρχει λόγος να σκεφτόμαστε το μέλλον, και ακόμη λιγότεροι (28,6%) δηλώνουν πολύ απασχολημένοι για να το σκεφτούν. Έτσι, σχεδόν 7 στους 10 (69,6%) αποταμιεύουν για το μέλλον, αλλά και ένα 64,9% δηλώνει ότι έχει ένα πλάνο για τα πέντε επόμενα χρόνια της ζωής του. Αν και πιστεύουμε, λοιπόν, ότι το μέλλον είναι άδηλο, μεγάλο μέρος των πολιτών κάνει έναν έστω μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό για το επόμενο διάστημα της ζωής του.